Flensburq hökuməti

Flensburq hökuməti həmçinin Flensburq kabineti və ya Dönits hökuməti alm. Flensburger Regierung‎, alm. Flensburger Kabinett‎, alm. Regierung Dönitz‎) — nasist Almaniyasının hökumət icra orqanı, Avropada İkinci Dünya müharibəsinin sonunda 1945-ci ilin may ayının əvvəllərində işğal edilməmiş Alman ərazilərini idarə etməyə cəhd edən qısamüddətli Alman hökuməti. Hökumət 30 aprel 1945-ci ildə Berlin döyüşü zamanı Adolf Hitlerin intiharından sonra quruldu və qross admiral Karl Dönits onun rəhbəri oldu.[1]

Flensburq hökuməti
  • alm. Flensburger Regierung‎
Ümumi məlumatlar
Ölkə
  •  Almaniya Reyxi[d]
Yurisdiksiya Almaniya Reyxi[d]
Yaradılma tarixi 2 may 1945
Əvvəlki qurum Yozef Gebbels hökuməti
Ləğv edilib 23 may 1945
Sonrakı Nəzarət şurası
Tabelik Almaniyanın reyxsprezidentinə
Ştat sayı 11
Ünvan Flensburq (De-fakto)
Berlin (De-yure)
Rəhbərlik
Nazir Lüdviq Şverin fon Kroziq, baş nazir
reyxsprezident Karl Dönits
Xəritə

Danimarka ilə sərhəddə yerləşən Flensburq şəhəri admiral Karl Dönits və onun tərəfdarlarının yerləşdiyi yer olduğundan hökumət "Flensburq" adlandırıldı. Anti-Hitler koalisiyası qoşunlarının Almaniya ərazisində sürətlə irəliləməsi səbəbindən bu hökumətin faktiki yurisdiksiyası yalnız dar bir torpaq zolağına aid idi. Hökumət Avstriya sərhədindən Berlinə, ordan Danimarka sərhədinə qədər, 8 may 1945-ci ildən sonra isə yalnız Flensburq və ətraf ərazilərə nəzarət edirdi. 1945-ci il mayın 23-də Flensburq hökumətinin bütün üzvləri İngilis-Amerika işğal administrasiyası tərəfindən həbs edildi, nəticədə onun mövcudluğu dayandırıldı.[2]

Yaradılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adolf Hitler öz siyasi vəsiyyətnaməsində Dönitsi varisi olaraq göstərdi. Lakin Dönits fürer deyil, 1934-cü ildə Paul fon Hindenburqun ölümündən sonra ləğv edilən reyxprezident vəzifəsinə təyin olunmuşdu. Hitler özü fürer olaraq eyni zamanda Almaniyanın reyxprezidenti və reyxkansleri vəzifəsini də tuturdu. Vəsiyyətnamədə təbliğat naziri Yozef Gebbels yeni reyxkansler, Martin Bormann "Partiya Naziri" təyin edildi. Bormanna NSDAP üzərində faktiki nəzarət verildi. Eyni vəsiyyətnamədə Hitler Herman Görinq və Henrix Himmleri vətənə xəyanətdə günahlandırdı və onları partiya və hökumətdən qovdu. O zaman Görinq Bavariyada SS-nin həbsi və nəzarəti altında idi, Himmler qərargahı ilə birlikdə Flensburqa yerləşmişdi.[3]

1 may 1945-ci ildə Dönits Hitlerin intihar etdiyini və onun (Dönits) reyxprezidenti təyin edildiyini öyrəndi. Elə həmin gün Gebbelsdə intihar etdi. Bormann isə deyildiyinə görə fürerbunkeri mühasirədən çıxmaqla tərk edib. Dönits daha sonra Lüdviq Şverin fon Kroziqdən (keçmiş maliyyə naziri) Gebbelsi kansler kimi əvəz etməyi xahiş etdi. Krosiq əvvəlcə qəti şəkildə təklifdən imtina etdi, lakin sonda o və Dönits Krosiqin "Baş nazir" (Leitender Minister) olacağına razılaşdılar.[4]

1945-ci il mayın 1-dən 2-nə keçən gecə Dönits xalqa ilk radio müraciəti etdi və orada Adolf Hitlerin "qəhrəmancasına ölümünü" və müharibənin "Almaniyanı irəliləyən bolşeviklər tərəfindən məhv olmaqdan xilas etmək üçün "davam edəcəyini elan etdi". Ancaq hələ vəzifəyə başlamazdan əvvəl o, Almaniyanın dağılmaq ərəfəsində olduğunu və Vermaxtın daha real müqavimət göstərə bilməyəcəyini anlayırdı. Qısa hakimiyyəti dövründə o, səylərinin çoxunu anti-Hitler koalisiyasında olan Qərb müttəfiqləri ilə seperat sülhün bağlanmasına sərf etdi. Flensburq hökumətinin nominal nazirlər kabineti olan Şverin fon Kroziq hökuməti ilk iclasını Flensburq yaxınlığındakı Mürvikdə (hazırda Mürvik Flensburqun bir hissəsidir) 5 may 1945-ci ildə keçirdi.

Fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Reymsdə hökumət üzvlərinin kapitulyasiya aktını imzalaması mərasimi

Dönitsin təkidi ilə feldmarşal Vilhelm Keytel və general Alfred Yodl bütün cəbhələrdə alman qoşunlarının bütün mümkün kommunikasiyalarını və hərəkətlərinin koordinasiyasını həyata keçirməyə davam etdilər.

5 may 1945-ci ildə Karl Dönits admiral Hans Georq fon Frideburqu (Almaniya Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Baş Komandanı kimi onun varisi) Almaniyanın Qərbdə ingilis-amerikan qüvvələrinə təslim olması üçün danışıqlara başlamaq üçün qərargahı Reymsdə (Fransa) yerləşən ABŞ ordusunun generalı Duayt Eyzenhauerin yanına göndərdi.[5] Yodl Eyzenhauerin qərargahına bir az gec gəldi. Dönits onlara danışıqları mümkün qədər uzatmağı əmr etdi ki, bu müddət ərzində mümkün qədər çox alman qoşunu və qaçqın Qərbi Avropaya sığınsın və Qərb dövlətlərinə təslim olsun. Lakin Eyzenhauer bu cür yanaşmaya dözüm göstərməyəcəyini bəyan etdi və cəbhəni bağlayacağı ilə hədələdi. Bu isə cəbhə xəttini keçməyə cəhd edən alman əsgərlərinin öldürüləcəyi, qalanlarının isə sovet qoşunlarına təslim olmaları demək idi. Nəticədə Dönits Yodla 7 may 1945-ci il saat 1:30-da qeyd-şərtsiz təslim aktını imzalamağa icazə verdi.[5] Bu təslim aktında "Almaniyanın nəzarəti altında olan bütün qüvvələr 1945-ci il mayın 8-də Mərkəzi Avropa vaxtı ilə saat 23:01-də aktiv döyüş əməliyyatlarını dayandırmalıdır" ifadəsini ehtiva edirdi. Lakin SSRİ rəhbərliyi onlarsız imzalanmış təslim aktı ilə razılaşmadı.[6] İosif Stalinin təkidi ilə 1945-ci il mayın 8-də (gecə yarısına az qalmış) Berlində SSRİ-nin nümayəndəsi marşal Georgi Jukovun iştirakı ilə imzalanma proseduru təkrarlandı. Mərasimdə Britaniya imperiyasını hava qüvvələri marşalı Artur Tedder təmsil edirdi. ABŞ və Eyzenhauerin nümayəndəsi kimi isə ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin generalı Karl Spaats çıxış etmişdi. Qeyd edək ki, o, özünü "Müttəfiq Ekspedisiya Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı" kimi təqdim edərək kapitulyasiya aktını imzalamışdı, baxmayaraq ki, həmin vaxt o, Ali Baş Komandanın müavini vəzifəsinindaşıyırdı. Üçüncü Reyx tərəfindən ikinci təslim aktı Hans Georq fon Frideburq, Vilhelm Keytel və Hans-Yurgen Ştumpf tərəfindən imzalandı. Bu zaman Avropada İkinci Dünya müharibəsi rəsmi olaraq başa çatdı. Lakin əslində Avropada İkinci dünya müharibəsinin bəzi döyüşləri hələ də davam edirdi çünki almanların nəzarəti altında hələ də döyüşə hazır qoşunları olan bəzi ərazilər var idi. Onların hamısı təslim olmaq əmrinə tabe olmağa razı deyildi.[7][8]

Kabinetin tərkibi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Flensburq hökumətinin üç üzvü, general Alfred Yodl, Albert Şpeer və Karl Dönits, həbs olunduqdan sonra
Flensburq hökumətinin üç üzvü, general Alfred Yodl, Albert Şpeer və Karl Dönits, ingilislər tərəfindən həbs olunma zamanı

Kabinet geniş tərkibdən ibarət idi və Üçüncü Reyx hökumətinin bəzi üzvləri də ora daxil idilər.[9]

  • Böyük Admiral Karl Dönits, Reyxprezidenti, Böyük Alman Reyxinin Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı;[10]
  • Qraf Lüdviq Şverin fon Kroziq, baş nazir, xarici işlər naziri və maliyyə naziri;
  • Vilhelm Ştukart, daxili işlər naziri, elm, təhsil və xalq təhsili naziri;
  • Albert Şpeer, İqtisadiyyat Naziri və Hərbi Sənaye Naziri;
  • Herbert Bakke, Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Naziri;
  • Verner Naumann, Xalq Təhsili və Təbliğat Naziri;
  • Otto Tierak, Ədliyyə Naziri; (Onu 7 may 1945-ci ildə Herbert Klemm əvəz etdi);
  • Frans Zeldte, əmək və sosial təminat naziri;
  • Yulius Dorpmüller, dəmir yolları naziri və poçt naziri;
  • Verner Çinç, elm, təhsil və xalq təhsili naziri;
  • Alfred Jodl, portfelsiz nazir, Vermaxt əməliyyat rəhbərliyinin aparat rəhbəri;
  • Paul Vegener, Reyxin dövlət katibi rütbəli mülki kabinetin rəhbəri.

Feldmarşal Vilhelm Keytelin başçılıq etdiyi Vermaxt Ali Komandanlığının rəhbərliyi altında hərbi bölmələrin başında aşağıdakı qüvvələr dayanırdı:

General-polkovnik Alfred Yodl Baş Qərargah rəisi kimi Reymsdə (Fransa) anti-Hitler koalisiyası ilə danışıqlarda Dönitsi təmsil edirdi. Feldmarşal Vilhelm Keytel Berlində Qırmızı Ordu ilə danışıqlarda Dönitsi təmsil edirdi.

Fəaliyyətinin dayandırılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mürvikdəki idman məktəbi, Mürvik Dəniz Akademiyasının kənarında, Flensburg Hökumətinin yerləşdiyi bina. Nasist dövründən qalma "Reyxsadler" bu günə qədər mövcuddur, lakin nasist svastikası onun üzərindən silinmişdir.

Keçmiş hərbi-sənaye naziri Albert Şpeer hesab edirdi ki, Almaniya təslim olduqdan sonra Flensburq hökuməti özünü buraxmalıdır. Bununla belə, Karl Dönits və digər nazirlər müharibədən sonrakı Almaniyanın müvəqqəti hökuməti olmaq ümidi ilə mövcudluğunu davam etdirmək qərarına gəldilər.

Vinston Çörçill Britaniya xalqının qələbəsi ilə bağlı çıxışında, ən azı qeyd-şərtsiz təslim aktı imzalanana qədər Flensburq hökumətinin səlahiyyətini de-fakto tanıdı. Çünki Çörçill təslim olmağa Almaniya dövlətinin başçısı "böyük admiral Dönits" tərəfindən icazə verildiyini qeyd etmişdi". Lakin qeyd-şərtsiz təslim olduqdan sonra Flensburq hökuməti devrildi və üzvləri həbs edildi.

Mayın 20-də Sovet hökuməti Flensburq hökuməti haqqında nə düşündüyünü açıqladı. Dönits administrasiyası üzərinə hücuma keçdi, onu sadəcə "Dönits dəstəsi" adlandırdı. SSRİ ona hər hansı bir qanuni səlahiyyət vermək fikrini sərt şəkildə tənqid etdi. 23 may 1945-ci ildə ingilis rabitə zabiti Dönitsin Flensburqdakı qərargahına getdi və hökumətin bütün üzvləri ilə danışmağı xahiş etdi. Sonra o, onlara general Eyzenhauerin Flensburq hökumətinin buraxılması və onun bütün üzvlərinin həbs edilməsi haqqında əmrini oxudu.[12][13]

Hökumət üzvlərinin taleyi faciəvi oldu. Hans Georq fon Frideburq kimi şəxslər sui-qəsd etsələr də, digərləri həbs olunaraq Nürnberq tribunalı qarşısına çıxarıldılar.[14][15]

Flensburq hökumətinin həbsindən sonra yaranan hakimiyyət boşluğu 5 iyun 1945-ci ildə aradan qaldırıldı. Antihitler koalisiyasında müttəfiq dövlətlərin nümayəndələri Almaniyanın məğlubiyyəti və onun ərazisində Müttəfiq administrasiyalarının ali hakimiyyətinin yaradılması haqqında Bəyannaməni imzaladıqdan sonra yeni idarəetmə strukturu yaradıldı.[16]

Beləliklə, Almaniya 1945-ci il iyunun 5-dən sonra vahid dövlət kimi mövcudluğunu davam etdirsə də, Müttəfiq Hərbi İşğal Hökumətinin tam nəzarəti altına alındı. Almaniya ərazisi işğal zonalarına bölünmüşdü.[17] Almaniyanın işğalının ilkin mərhələsində hakimiyyəti dörd dövlət (SSRİ, ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa) idarə edirdi. Almaniya hökuməti olaraq Dönits administrasiyasının bilavasitə varisi sayıla bilən Müttəfiq Nəzarət Şurası vasitəsilə bütün işğal zonalarında idarəetmə həyata keçirilirdi.[18]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Jones, 2015. səh. 88
  2. ↑ Jones, 2015. səh. 323
  3. ↑ Jones, 2015. səh. 89
  4. ↑ Jones, 2015. səh. 96
  5. ↑ 1 2 Hamilton, 1996. səh. 285, 286
  6. ↑ "Hitler Almaniyası niyə iki dəfə təslim olub?". 2020-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-09.
  7. ↑ Karl Dönitz Announcement of German Capitulation- 8 May 1945 (ingilis), 2023-08-16 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-08-16
  8. ↑ Last Wehrmacht Report - 9 May 1945 (ingilis), 2023-08-16 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-08-16
  9. ↑ "After the Battle: The Flensburg Government" (PDF). Battle of Britain International Ltd. 2005. səh. 8. 2 May 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 April 2021.
  10. ↑ Oliver, 2002. səh. 118
  11. ↑ Kershaw, 2012. səh. 360
  12. ↑ Chapter XV: The Victory Sealed Arxivləşdirilib 2017-06-11 at the Wayback Machine. Globalsecurity.org.
  13. ↑ 26 may 1945 – High Command Arrested. Trove.nla.gov.au (26 may 1945).
  14. ↑ Oliver, Kingsley M. The RAF Regiment at War 1942-1946. Great Britain 2002: Pen & Sword. 118.
  15. ↑ "Group Captain Mark Hobden". en:Daily Telegraph. 28 May 2013. 14 January 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2024.
  16. ↑ "Defeat of Germany: assumption of supreme authority by Allied Powers" (PDF). en:Library of Congress. 2017-02-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-03-06.
  17. ↑ Benvenisti, Eyal. The International Law of Occupation. Oxford, UK: Oxford University Press. 2012. səh. 160. ISBN 978-0-19-958889-3.
  18. ↑ Benvenisti, Eyal. The International Law of Occupation. Oxford, UK: Oxford University Press. 2012. səh. 162. ISBN 978-0-19-958889-3.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]