Fridrix Ebert

Fridrix Ebert (alm. Friedrich Ebert‎; 4 fevral 1871[1][2][…], Heydelberq, Baden knyazlığı[d], Almaniya imperiyası[3] – 28 fevral 1925[3][1][…], Berlin, Prussiya[d], Veymar Respublikası[3]) — alman sosial-demokratı, SDP-nin əsas xadimlərindən biri və onun "revizionist" qolunun lideri. Almaniyada Noyabr inqilabından sonra ilk reyxskansleri, ilk Almaniya prezidenti (Veymar Respublikası, 1919–1925) və həmçinin Almaniyanın ilk demokratik olaraq seçilmiş dövlət başçısı.

Fridrix Ebert
alm. Friedrich Ebert‎
Almaniya Prezidenti[d]
11 fevral 1919 – 28 fevral 1925
SonrakıPaul fon Hindenburq
Almaniyanın kansleri[d]
9 noyabr 1918 – 13 fevral 1919
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 4 fevral 1871(1871-02-04)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 28 fevral 1925(1925-02-28)[3][1][…] (54 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi peritonit
Milliyyəti alman
Vətəndaşlığı Almaniya Almaniya
Partiya
Fəaliyyəti siyasətçi
Dini Roma-Katolik kilsəsi, dinsizlik
İmzanın şəkli
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fridrix Ebert 1871-ci ildə Heydelberq şəhərində dərzi ailəsində doğulub.[4][5][6][7] Həmkarlar ittifaqı hərəkatında iştirak edən Ebert, Sosial Demokrat Partiyasında siyasi yüksəkliklərə nail olmuş, 1905-ci ildə Baş katib, 1913-cü ildə partiya sədri olmuşdur və 1914-cü ilin avqustunda Ebert, Birinci Dünya müharibəsinin başlanğıcının lazımlı "müdafiə" bir tədbiri olduğunu iddia edərək, SDP'nin əlavə hərbi vəsaitlər üçün demək olar ki, yekdil dəstək əldə etmişdir. Ebert və Şeydeman tərəfindən idarə olunan partiya rəhbərliyinin bu mövqeyi partiya içində bölünməyə gətirib çıxardı, nəticədə sol və mərkəz sol qanad 1917-ci ilin əvvəlində Almaniyanın Müstəqil Sosial Demokrat Partiyasını formalaşdıraraq partiyanı tərk etdi.

SDP liderlərinin qalan hissələrinə nisbətən, Fridrix Ebert kayzer fikirləri ilə fərqlənirdi. Noyabrın inqilabı ərəfəsində Rexkansleri Baden Şahzadəsi ilə söhbətində, monarxiyanın qorunub saxlanılmasına ümid etdiyini və respublikanı onun yoldaşı Philip Scheidemann "özbaşına" hesab etdiyini elan etdi.

Ebertin reyxprezidentliyi zamanı müharibə və siyasi qeyri-sabitliyin itirilməsi Almaniyada ağır iqtisadi böhrana səbəb oldu. 1923-cü ilin noyabrında Ebert Hustav Stresemannın koalisiya hökumətini tərk edən öz partiyasına qarşı çıxdı. Tarixi ədəbiyyatda Ebertin fəaliyyətinin son dərəcə ziddiyyətli qiymətləndirmələri var. Ebert özünü demokratiyanın tərəfdarı hesab etsə də, kommunistlər və partiya yoldaşlarının əksəriyyəti onu radikal anti-əmək tədbirləri tətbiq etməkdə və dolayısı ilə yeni doğulmuş nasizmə dəstək verməkdə ittiham edirdilər.

Ebert 1925-ci ildə appendisitində xəstəlik olması səbəbindən vəfat etmişdir.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Wolfgang Abendroth: Friedrich Ebert. In: Wilhelm von Sternburg: Die deutschen Kanzler. Von Bismarck bis Kohl. Aufbau-Taschenbuch-Verlag, Berlin 1998, ISBN 3-7466-8032-8, pp. 145–159.
  • Friedrich Ebert. Sein Leben, sein Werk, seine Zeit. Begleitband zur ständigen Ausstellung in der Reichspräsident-Friedrich-Ebert-Gedenkstätte, edited by Walter Mühlhausen. Kehrer Verlag, Heidelberg 1999, ISBN 3-933257-03-4.
  • Köhler, Henning: Deutschland auf dem Weg zu sich selbst. Eine Jahrhundertgeschichte. Hohenheim Verlag, Stuttgart/Leipzig 2002, ISBN 3-89850-057-8.
  • Eberhard Kolb (ed.): Friedrich Ebert als Reichspräsident – Amtsführung und Amtsverständnis. Oldenbourg Wissenschaftsverlag, München 1997, ISBN 3-486-56107-3.[8] Containing:
    • Richter, Ludwig: Der Reichspräsident bestimmt die Politik und der Reichskanzler deckt sie: Friedrich Ebert und die Bildung der Weimarer Koalition.
    • Mühlhausen, Walter: Das Büro des Reichspräsidenten in der politischen Auseinandersetzung.
    • Kolb, Eberhard: Vom "vorläufigen" zum definitiven Reichspräsidenten. Die Auseinandersetzung um die "Volkswahl" des Reichspräsidenten 1919–1922.
    • Braun, Bernd: Integration kraft Repräsentation – Der Reichspräsident in den Ländern.
    • Hürten, Heinz: Reichspräsident und Wehrpolitik. Zur Praxis der Personalauslese.
    • Richter, Ludwig: Das präsidiale Notverordnungsrecht in den ersten Jahren der Weimarer Republik. Friedrich Ebert und die Anwendung des Artikels 48 der Weimarer Reichsverfassung.
    • Mühlhausen, Walter: Reichspräsident und Sozialdemokratie: Friedrich Ebert und seine Partei 1919–1925.
  • Mühlhausen, Walter:Friedrich Ebert 1871–1925. Reichspräsident der Weimarer Republik. Dietz, Bonn 2006, ISBN 3-8012-4164-5. (Rezension von Michael Epkenhans Arxivləşdirilib 2007-02-14 at the Wayback Machine In: Die Zeit. 1 February 2007)
  • Mühlhausen, Walter: Die Republik in Trauer. Der Tod des ersten Reichspräsidenten Friedrich Ebert. Stiftung Reichspräsident-Friedrich-Ebert-Gedenkstätte, Heidelberg 2005, ISBN 3-928880-28-4.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 Friedrich Ebert // filmportal.de. 2005.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 Эберт Фридрих (р. 1871) // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ "Biografie Friedrich Ebert (German)". Deutsches Historisches Museum. 11 July 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 May 2013.
  5. ↑ "Biografie Friedrich Ebert (German)". Bayerische Nationalbibliothek. 19 July 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 August 2013.
  6. ↑ Dennis Kavanagh. Ebert, Friedrich // A Dictionary of Political Biography. Oxford: OUP. 1998. səh. 157. 27 October 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 September 2013.
  7. ↑ "Friedrich Ebert: Leben 1871–1888 (German)". Stiftung Reichspräsident-Friedrich-Ebert-Gedenkstätte. 30 October 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 October 2016.
  8. ↑ Kolb, E. Friedrich Ebert als Reichspräsident: Amtsführung und Amtsverständnis. de Gruyter. 1997. səh. 307. ISBN 9783486561074. 26 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 January 2017.