Hüseyniyyə (mədrəsə)

Hüseyniyyə mədrəsəsi
tatar. Хөсәения» мәдрәсәсе
Hüseyniyyə mədrəsəsinin keçən əsrdə çəkilmiş fotosu
Hüseyniyyə mədrəsəsinin keçən əsrdə çəkilmiş fotosu
Hüseyniyyə mədrəsəsinin keçən əsrdə çəkilmiş fotosu
Ölkə Rusiya Rusiya
Şəhər Orenburq
Yerləşməsi Orenburq şəhərinin mərkəzində
Konfessiya islam
Arxitektura stili qotik
Banisi Əhməd Xusainov
İnşası 1890—1891 illər
Mərtəbə sayı 3
Vəziyyəti tarixi bina

Hüseyniyyə mədrəsəsi (tatar. Хөсәения» мәдрәсәсе) — Orenburq dakı Hüseyniyyə məscidinin nəzdində mədrəsə. 1891-ci ildə tatar xeyriyyəçisi Əhməd Xusainovun və onun qardaşı Mahmud Xusainovun şəxsi vəsaiti hesabına inşa olunub. Bina hazırda Rusiya Federasiyası xalqlarının regional əhəmiyyətli mədəni irsinin obyekti siyahısına daxil edilib.[1]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mədrəsə 14 sinifli sistemə malik idi. XX əsrin əvvəllərində tədris sinifləri kateqoriyalara bölündü: 3 ibtidai (ibtidai), 4 orta (rüşdi), 4 orta (iqdadiya), 3 ali (qaliya). İqdadiyanı bitirənlər orta məktəbdə müəllimlik hüququ qazanıblar. Mədrəsədə tədris yeni üsulla aparılırdı (bax: Cədidizm). Ənənəvi olanlarla yanaşı, dünyəvi və təbii fənlərə, qədim tatar və rus dillərinin öyrənilməsinə də çox diqqət yetirilirdi. 1916-1917-ci tədris ilində mədrəsənin 10 sinfi: 4 ibtidai, 4 orta və 2 ali sinifi olub, burada 227 şagird (tələbə), o cümlədən internat məktəbində 57 şagird təhsil alırdı. Hüseyniyyə mədrəsəsində Rizaəddin bin Fəxrəddin, Saqit Ramiyev, S.Sunçalyai, Şərif Kamal, Fatih Kərimi Ş.Burxan və başqaları dərs deyirdilər. Dünya klassiklərinin bir çox əsərləri (“Marselyeza” və İnternasional himnləri, Etel Lilian Voyniçin "Ovod", Lev Tolstoyun, Nikolay Nekrasovun, Demyan Bednının, Raffaello Covanyolinin "Spartak" və bir sıra əsərlərini tatar və başqırd dillərinə tərcümə edilib. və s.) mədrəsə müəllimlərinin tərcümələri sayəsində müsəlman oxucusuna məlum olmuşdur.[2]

Hüseyniyyə mədrəsəsində bir çox dillərdə: rus, tatar, ərəb, türk, fars və s. bədii, fəlsəfi, pedaqoji ədəbiyyat, tədris və dövri nəşrlərlə zəngin kitabxanası var idi. Mədrəsənin bəzi tələbələri inqilabi hərəkatda iştirak etmiş, demokratik dövri mətbuatda əməkdaşlıq etmişlər. 1905-1907-ci illər inqilabının tənəzzülündən sonra da şagirdlərin tətilləri və çıxışları dayanmadı. Onların bir çoxu sonradan vətəndaş müharibəsi zamanı Aleksandr Kolçak, Dutovun ordusunda və Basmaçı hərəkatında iştirak etdi.[3] Hüseyniyyə mədrəsəsini ölkənin bir çox ictimai xadimləri, şairləri, yazıçıları, elm və mədəniyyət xadimləri bitirmişdir. 1919/1920-ci tədris ilində Hüseyniyyə mədrəsəsinin adı dəyişdirilərək Tatar Xalq Maarif İnstitutu adlandırıldı.[4]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ президент России Указ Президента Российской Федерации от 20 февраля 1995 г. № 176 Arxiv surəti 7 iyun 2020 tarixindən Wayback Machine saytında «Указ Президента Российской Федерации от 20 февраля 1995 года № 176 «Об утверждении Перечня объектов исторического и культурного наследия федерального (общероссийского) значения»» (урыҫ) // Российская газета — Россия: 1995. — ISSN 1606-5484; 1560-0823
  2. ↑ Хөсәения мәдрәсәсе. әд-Дин вәл-әдәп журналы февраль[daimi ölü keçid]
  3. ↑ А. Хәлим, М. Рәхимкулова. Европа университетына тиң мәдрәсә[ölü keçid][daimi ölü keçid]
  4. ↑ Жёлтое авыл советы рәсми сайты Arxivləşdirilib 2014-07-22 at the Wayback Machine нда авылның татар ягы Күләйләр дип аталган

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ризаэтдин бин Фахретдин. Ахмед бай (2-е изд.). Оренбург. Пер. М. Ф. Рахимкуловой. 1991.
  • Утябай-Карими Р. А. Медресе «Хусаиния».// Башкортостан: краткая энциклопедия. Уфа: Башкирская энциклопедия. 1996. 392. ISBN 5-88185-001-7.