Leyla Zana

Leyla Zana (3 may 1961[1][2], Silvan, Diyarbəkir ili) — kürd əsilli Türkiyə siyasətçisi. O, Türkiyə məhkəmələri tərəfindən ölkənin birliyinə zidd hesab edilən siyasi fəallığına görə on il müddətinə həbs edilmişdir. Zana 1995-ci ildə Avropa Parlamenti tərəfindən "Saxarov" mükafatına layiq görülmüş, lakin 2004-cü ildə azadlığa çıxana qədər mükafatı əldə edə bilməmişdir. O, Türkiyə və qonşu ölkələrdəki kürd xalqının insan hüquqları uğrunda dinc mübarizəsinə görə həbs olunduğu üçün Rafto Fondu tərəfindən tanınmış, ardınca 1994-cü ildə "Rafto" mükafatına layiq görülmüşdür.[3]

Leyla Zana
kürd. Leyla Zana
17 noyabr 2015 – 11 yanvar 2018
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 3 may 1961(1961-05-03)[1][2] (63 yaş)
Doğum yeri
Fəaliyyəti siyasətçi, aktivist, yazıçı, jurnalist
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Erkən həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Leyla Zana 1961-ci ilin mayında Türkiyənin cənub-şərqində, Diyarbəkir vilayətinin Silvan şəhərində kürd ailəsində anadan olmuşdur. O, 14 yaşında ikən əmisioğlu Mehdi Zana ilə ailə həyatı qurmuşdur. Mehdi 1977-ci ildən[4] hərbi çevrilişə qədər Diyarbəkir bələdiyyə sədri kimi xidmət etmiş və ondan sonra siyasi məhbus olmuşdur.[5]

Siyasi fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həyat yoldaşı Mehdi Zana həbs olunduqdan sonra o və digər məhbus yaxınları məhbusların vəziyyəti ilə bağlı maarifləndirməyə çalışmışdılar. Mehdi Zanaya qarşı kürd dilində şeirlər nəşr etdiyi üçün ittihamlar irəli sürülmüşdü. 1987-ci ildə Leyla Zana ilk dəfə işgəncələrə qarşı mitinqdə iştirak etdiyi üçün iki ay müddətinə həbs edilmişdir.[4] 1991-ci ildə Zana Sosial Demokrat Xalq Partiyası (SXP) adından Türkiyə Böyük Millət Məclisinə deputat seçilmişdir.[6] O, andiçmə mərasimindən sonra qanuna zidd olaraq parlamentdə kürdcə danışmış və beləliklə, qalmaqal yaratmışdır. Kürd dili Türkiyədə illərdir qanunsuz elan edilmişdi. Yalnız 1991-ci ildə kürd dili qanuniləşdirilmiş, lakin Zananın çıxış etdiyi parlament kimi dövlət müəssisələrində kürdcə danışmaq qeyri-qanuni olaraq qalmışdır.[7] Onun çıxışı belə yekunlaşmışdır:

" Dövlətin bütövlüyünü və müstəqilliyini, xalq və vətənin ayrılmaz birliyini, xalqın şəksiz və qeyd-şərtsiz suverenliyini qorumağa böyük türk xalqı qarşısında şərəf və ləyaqətimə and içirəm. Konstitusiyaya sadiq qalacağıma and içirəm. Mən bu andı türk xalqı ilə kürd xalqı arasındakı qardaşlıq üçün edirəm.[8] "

Andın yalnız son cümləsi kürd dilində deyilmişdir.[8] Buna cavab olaraq Türkiyə parlamentində onu "separatçı" və "terrorçu" olmaqda günahlandıran həbs çağırışları səslənmişdir.[9]

Zananın deputat toxunulmazlığı onu qoruyurdu, lakin o, Demokratiya Partiyasına üzv olduqdan sonra həmin partiyanın fəaliyyəti qadağan edilmiş və Zananın toxunulmazlığı ləğv edilmişdir. Zana millət vəkili Mehmed Sincar 1993-cü ildə üstü açılmayan siyasi cinayətlərin istintaqı zamanı öldürüldükdən sonra Qızıltəpədə Sincarın qohumlarını ziyarət edən deputatlardan biri olmuşdur. O, Qızıltəpədə olduğu müddətdə qaldığı evdə partlayan bomba nəticəsində beş qadın həlak olmuşdur, lakin Zana hadisədən sağ çıxa bilmişdir.[10] O, 1994-cü ilin dekabrında Demokratiya Partiyasının digər üç millət vəkili (Hatip Diclə, Səlim Sadak və Orxan Doğan) ilə birlikdə həbs olunmuşdur. Zana dövlətə xəyanətdə və silahlı Kürdüstan Fəhlə Partiyasına (PKK) üzv olmaqda,[11] həmçinin qırmızı, yaşıl və sarı rəngdə geyim geyinməkdə ittiham olunmuşdur.[12] Vətənə xəyanət ittihamı məhkəmə qarşısına çıxarılmamışdı və Zana PKK-ya bağlılığını rədd etmişdir. Buna baxmayaraq, ittiham tərəfi işgəncə altında alındığı iddia edilən şahid ifadələrinə əsaslanaraq, Zana və digərləri 15 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir.[11] O, hökm oxunarkən demişdir:

" Bu bir konspirasiyadır. Müdafiə etdiyim şey tamamilə aydındır. Mən bu ittihamların heç birini qəbul etmirəm və əgər onlar doğru olsaydı, mənim həyatım bahasına olsa belə, onlar üçün məsuliyyəti öz üzərimə götürərdim. Mən demokratiyanı, insan hüquqlarını, xalqlar arasında qardaşlığı müdafiə etmişəm və ömrüm boyu bunu etməyə davam edəcəm.[8] "

1998-ci ildə Zananın cəza müddəti uzadılmışdı, çünki onun yazdığı məktubda[13] kürddilli qəzetlərdən birində dərc edilmiş və guya burada qadağan olunmuş separatizm tərəfdarı fikirlər ifadə edilmişdir. O, həbsdə olduğu müddətdə "Həbsxanadan yazılar" adlı kitab nəşr etdirmişdir.[14]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Leyla Zana // Babelio (fr.). 2007.
  2. ↑ 1 2 Leyla Zana // Munzinger Personen (alm.).
  3. ↑ "Leyla Zana". The Rafto Foundation. 2020-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-08.
  4. ↑ 1 2 Wolff, Reinhard. "■ Das Portrait: Leyla Zana". Die Tageszeitung: taz (alman). 1994-11-04. 11. ISSN 0931-9085. 2022-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-16.
  5. ↑ "1998-1988|Preisträger|Sacharow-Preis". sakharovprize (alman). 2020-09-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-28.
  6. ↑ Şafak, Yeni. "Diyarbakır Seçim Sonuçları 1991 - Genel Seçim 1991". Yeni Şafak (türk). 2020-02-28. 2023-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-28.
  7. ↑ Nelles, Wayne C. Comparative Education, Terrorism and Human Security. 2003, page 167.
  8. ↑ 1 2 3 Amy Goodman. "Kurdish Political Prisoner Leyla Zana Released After a Decade in Jail". Democracy Now!. June 10, 2004. May 5, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 4, 2012.
  9. ↑ "Special Focus Cases". 2005-05-10. 2005-05-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-23.
  10. ↑ van Bruinessen, Martin. "Turkey's Death Squads". Middle East Report (199). 1996: 21. doi:10.2307/3012887. ISSN 0899-2851. JSTOR 3012887. 2023-05-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-01 – JSTOR vasitəsilə.
  11. ↑ 1 2 "Amnesty Magazine". 2006-02-12. 2006-02-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-28.
  12. ↑ "Jailed Kurdish MPs awarded damages by European court". The Independent (ingilis). 2002-06-12. 14 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-10.
  13. ↑ Publications, USA (PRD) International Business. Turkey Foreign Policy and Government Guide (ingilis). Int'l Business Publications. April 2003. 165. ISBN 9780739762820.
  14. ↑ "Writings from Prison". blackwells.co.uk (ingilis). 2023-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-03.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]