Lyubov Mala

Lyubov Troximivna Mala (ukr. Любов Трохимівна Мала; 13 yanvar 1919, Kopani[d] – 14 aprel 2003, Xarkov[1]) — Sovet ukraynalı terapevt, tibb elmləri doktoru (1954), professor (1955), SSRİ Tibb Elmləri Akademiyasının akademiki (1974), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1979), Ukrayna Qəhrəmanı (1999), Ukrayna SSR əməkdar elm xadimi (1968), SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı (1980), Ukrayna Dövlət Mükafatı laureatı (2003, ölümündən sonra).

Lyubov Mala
ukr. Любов Трохимівна Мала
Doğum tarixi 13 yanvar 1919(1919-01-13)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 14 aprel 2003(2003-04-14) (84 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Xarkovda ikinci şəhər qəbiristanlığı[d]
Elm sahələri kardiologiya[1], tibb[1], daxili xəstəliklər[1]
Elmi dərəcəsi
Elmi adı
Mükafatları Sosialist Əməyi Qəhrəmanı
"Lenin" ordeni 2-ci dərəcəli "Vətən müharibəsi" ordeni "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni
Ukrayna Qəhrəmanı
"Boqdan Xmelnitski" ordeni 3-cü dərəcəli "Boqdan Xmelnitski" ordeni 5-ci dərəcəli "Knyaz Yaroslav Mudrı" ordeni
SSRİ Dövlət mükafatı State Prize of Ukraine in Science and Technology Ukrayna SSR Əməkdar elm və texnika xadimi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı və fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Lyubov Malanın məzarı

Lyubov Mala 1919-cu il yanvarın 13-də Ukraynanın Zaporojya vilayəti, Orixiv rayonu, Kopani kəndində anadan olub. Atası Troxim Yevdokimoviç (1895–1945), anası Katerina Qrixorovna (1895–1985) kəndli idilər.

1938-ci ildə 1-ci Xarkov Tibb İnstitutunu bitirdikdən sonra Voroşilovqrad vilayətinin İvanovka rayonunun Petrovenki kəndində kənd tibb məntəqəsində həkim işləyib. Böyük Vətən Müharibəsi başlayandan 1946-cı ilin sentyabr ayına qədər Sovet Ordusunun bir hissəsi kimi Qırmızı Ordu sıralarında təxliyə hospitalları rəisinin müavini, Şimali Qafqaz Cəbhəsinin təxliyə məntəqəsinin təxliyə bölməsi rəisinin müavini, Xarkov Hərbi Dairəsinin müalicə şöbəsinin rəis müavini vəzifələrində xidmət etmişdir.

1946-cı ildən Xarkov Tibb İnstitutunda klinik assistent (1946–1949), elmi işçi (1949–1952), doktorant (1952–1954), dosent (1954–1955) kimi fəaliyyət göstərib. 1955-ci ildən səhiyyə və pediatriya fakültələrinin terapiya kafedrasının müdiri, 1961-ci ildən hospital terapiya kafedrasının müdiri, eyni zamanda (1962-ci ildən) həmin institutun kardiologiya laboratoriyasının problemləri üzrə elmi məsləhətçi vəzifələrində çalışmışdır. 1986-cı ildən Ukrayna SSR Səhiyyə Nazirliyinin nəzdində yeni yaradılmış Xarkov Elmi Tədqiqat Terapiya İnstitutunun (hazırda Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının Terapiya İnstitutu kimi tanınır) direktoru vəzifəsində çalışmışdır.

1950-ci ildə B. M. Xmelnitskinin rəhbərliyi altında "Daxili xəstəliklər klinikalarında vərəmin diaqnostikası və vərəmin müalicəsi" mövzusunda elmlər namizədi üzrə doktorluq dissertasiyasını, 1954-cü ildə "Vərəmdə ürək-damar sistemindəki dəyişikliklər" mövzusunda elmlər doktoru üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. 500-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 24 monoqrafiyanın, 26 patentin və 21 ixtiranın müəllifidir.

O, Ukrayna və Rusiya Terapevt və Kardioloqların Elmi Cəmiyyətləri Rəyasət Heyətinin üzvü (1964), Xarkov vilayəti Terapevtlər Assosiasiyasının prezidenti (1977), Beynəlxalq Daxili Xəstəliklər Cəmiyyətinin (1977), Ürək-Damar Farmakoterapiyası üzrə Beynəlxalq Assosiasiyanın (1993) və Beynəlxalq Hipertoniya Assosiasiyasının (1996) üzvü olub.

O, 2003-cü il aprelin 14-də uzun sürən xəstəlikdən sonra 85 yaşında vəfat edib. Onun məzarı Xarkov şəhərindəki 2-ci Qəhrəmanlar Xiyabanı qəbiristanlığındadır. 2004-cü ildə qəbrinin yanında onun tuncdan büstü qoyulmuşdur.

Elmi-pedaqoji fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Lyubov Mala hipertoniya, ateroskleroz, ürəyin işemik xəstəliyi, miokard infarktı, xroniki qan dövranı çatışmazlığı, angina pektorisi, ürək çatışmazlığı kimi klinik kardiologiyanın ən mühüm problemlərini araşdırıb.[2]

Xarkovda alim, Ukraynada ilk dəfə olaraq miokard infarktı olan xəstələrin mərhələli müalicəsi sistemini yaratmış,[3] intensiv terapiya blokları, reabilitasiya və sağlamlıq kompleksləri olan ixtisaslaşdırılmış kardiologiya şöbələri şəbəkəsini yaratmışdır. 1962-ci ildə Lyubov Mala arterial hipertenziya, ateroskleroz və ürəyin işemik xəstəliklərini tədqiq edən Problemli Kardiologiya Laboratoriyasının elmi rəhbəri oldu. 1981-ci ildə bu laboratoriyanın əsasında akademik M. D. Strajesko adına Kiyev Elmi-Tədqiqat Kardiologiya İnstitutunun filialı açıldı. Lyubov Trokhymivna bura direktor təyin edildi. 1986-cı ildə bu filialın bazasında Elmi-Tədqiqat Terapevtik İnstitutu yaradılıb və o, ömrünün sonuna kimi bu instituta rəhbərlik edib.

Lyubov Troxymivna Ukrayna və SSRİ-nin terapevt və kardioloq konqreslərinin iştirakçısı olub, Ukrayna Terapevtlərinin X Konqresinin prezidenti, Ukrayna Kardioloqlarının Milli Konqresinin prezidenti (2000) kimi fəaliyyət göstərib. Müxtəlif beynəlxalq daxili xəstəliklər və kardioloq konqreslərində 39 dəfə məruzələrlə çıxış etmişdir. Onun rəhbərliyi ilə 38 doktorluq və 187 namizədlik dissertasiyası tamamlanmışdır.[3]

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

SSRİ

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ukrayna

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ukrayna Prezidentinin sərəncamı ilə tibb elminin inkişafında, kardiologiya sahəsində fundamental tədqiqatlarda Ukrayna qarşısında müstəsna şəxsi xidmətlərinə görə Ukrayna Qəhrəmanı (12 yanvar 1999)[4]
  • Tibb elminin inkişafında Ukrayna dövləti qarşısında müstəsna şəxsi xidmətlərinə, səmərəli elmi-pedaqoji və ictimai fəaliyyətinə görə və Ukraynanın müstəqilliyinin 7-ci ildönümü münasibətilə Müdrik Şahzadə Yaroslav ordeni (19 avqust 1998)[5]
  • Faşist işğalçılarına qarşı mübarizədə göstərdiyi qəhrəmanlıq şərəfinə və 1941–1945-ci illər Böyük Vətən Müharibəsində Qələbənin 50 illiyi münasibətilə "Boqdan Xmelnitski" ordeni (7 may 1995)[6]
  • "Azot oksidinin ürək-damar sisteminə təsirinin əsas mexanizmlərinin tədqiqi: patogenetik terapiyanın əsas prinsipləri" adlı silsilə elmi işlərinə görə Ukraynanın Elm və Texnologiya üzrə Dövlət Mükafatı (2003, ölümündən sonra)[7]
  • Ukraynanın əməkdar elm xadimi (1968)
  • Ukrayna Elmlər Akademiyasının M. D Strajsko mükafatı (1983, 1997)

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarkov Şəhər Şurasının 20 noyabr 2015-ci il tarixli qərarı ilə Xarkov şəhərinin indiki Novobavarski rayonu, Jovtnev prospektinə (keçmiş Postışeva prospekti) Lyubov Maloyanın adı verilmişdir.

Xarkovda Lyubov Mala adına Milli Terapevtik İnstitutu və Xarkov Milli Tibb Universitetinin 2 saylı daxili xəstəliklər kafedrasının klinik immunologiya və allergiya kafedrası fəaliyyət göstərir.

2004-cü ildən Lyubov Mala xatirəsinə İllik Terapevtik Mütaliələrin keçirilməsi ənənəvi hal alıb.

2019-cu il yanvarın 13-də akademik Mala Lyubov Troximivnanın anadan olmasının 100 illiyi tamam oldu. 6 mart 2019-cu il tarixində Lyubov Troximivnanın yaşadığı evdə xatirə lövhəsinin açılışı olub.

Tələbələrin və müasirlərinin xatirələri ilə birlikdə Lyubov Troxymivna Malaya haqqında "L. T. Malaya və onun irsi" adlı xatirə kitabı çap olunub. Bundan əlavə, akademikin əsasını qoyduğu qurumun yubiley tarixinə həsr olunmuş monoqrafiya da nəşr olunub.

2023-cü ildə Kiyevin Dnepr rayonundakı köhnə Stanyukoviç küçəsi Lyubov Malayanın xatirəsinə yeni ad aldı.[8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Malaja, Ljubov‘ Trofimovna // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  2. ↑ Перцева, Ж. Н. "Герой Украины академик Л. Т. Малая в экспозиции Музея истории Харьковского национального медицинского университета". Вірні клятві Гіппократа: розповіді про тих, хто є взірцем для прийдешніх поколінь лікарів / за ред.: В. М. Лісового, В. А. Капустника, Ж. М. Перцевої ; укладачі: Ж. М. Перцева, І. В. Киричок, О. В. Семененко ; Харківський національний медичний університет. – Харків : ХНМУ, 2020. – 624 с. – (215-річчю Харківської вищої медичної школи присвячується). Стор. 576 – 581. 2023-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-20.
  3. ↑ 1 2 "Любов Трохимівна Малая". Скарбниця Харківської медицини. Постаті : біографічний довідник / за заг. ред. В. М. Лісового. — Харків : ХНМУ, 2015. — 128 с.: фото. Стор. 71. 2023-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-20.
  4. ↑ "Про нагородження відзнакою Президента України "Герой України"". Офіційний вебпортал парламенту України.
  5. ↑ "Про нагородження відзнакою Президента України "Орден князя Ярослава Мудрого"". Офіційний вебпортал парламенту України.
  6. ↑ "Про нагородження відзнакою Президента України "Орден Богдана Хмельницького"". Офіційний вебпортал парламенту України.
  7. ↑ "Про присудження Державних премій України в галузі науки і техніки 2003 року". Офіційний вебпортал парламенту України.
  8. ↑ Тетяна Лозовенко. "У Києві змінили назви станцій метро, вулиць та провулків" (ingilis). Українська правда. 2023-05-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 травня 2023.