Maniakal sindrom

Maniakal sindrom (q.yun. μανία ehtiras; dəlilik; cazibə) simptomlar triadası ilə xarakterizə olunan bir sindromdur: hipertimiya, düşüncə və nitqin sürətlənməsi şəklində düşüncə və zehni oyanma (taxipsixiya), motor həyəcanı kimi yüksək əhval-ruhiyyə.

Maniakal sindrom
Frirn hospitalı, London; maniakal sindromlu qadın 1890—1910 -cı illər.
Frirn hospitalı, London; maniakal sindromlu qadın 1890—1910 -cı illər.
XBT-10 F06.30, F30.1, F30.2, F30.8, F30.9, F31.1, F31.2
XBT-9 296.0, 296.4, 296.6
MeSH D001714
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Möhtəşəmlik hezeyanları olan xəstələr səhvən özlərini həqiqətən olduğundan daha güclü hesab edə bilərlər (meqalomaniya).

Maniakal sindrom həm də instinktiv fəaliyyətin artması (iştahın artması, seksuallıq, özünü qoruma meyllərinin artması), diqqətin yayındırılması və öz şəxsiyyətinin həddən artıq qiymətləndirilməsi ilə xarakterizə olunur, lakin həmişə özünü göstərmir.

Maniakal sindromu müəyyən etmək üçün maniya testindən istifadə olunur. Bu test Altman şkalası adlanır.[1]

Mənşəyi (etiologiya) və risk faktorları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Maniya ən çox bipolyar affektiv pozğunluğun bir hissəsi kimi müşahidə olunur. Bu hallar xarakterik inkişaf mərhələləri olan epizodlar şəklində baş verir. Maniakal epizodun strukturuna daxil olan simptomların təsviri fərqli ola bilər və xəstəliyin inkişaf mərhələsindən asılı olaraq hər bir xəstədə dəyişə bilər.

Bundan əlavə, maniakal sindrom infeksion, toksik, üzvi və digər psixozlarda, beyin və ya ümumi somatik xəstəliklər nəticəsində müşahidə edilə bilər. Buna görə də bu xəstələrin hərtərəfli fiziki müayinəsini aparmaq lazımdır.[2] Xüsusilə, maniakal və ya manik sindrom hipertireozun təzahürü ola bilər.[3]

Manik sindrom narkotik vasitələr və ya dərman preparatları ilə də yarana bilər: antidepresantlar[4][5], mepakrin (akriqin)[6][7], izoniazid (vərəmin müalicəsində)[7], kortikosteroidlər, halüsinogenlər, opiatlar[5], kokain və digər stimullaşdırıcı dərmanlar[8].

Bu sindrom somatik xəstəlik və ya əməliyyatdan sonra da inkişaf edir.[9] Antidepresantlardan istifadə edərkən manik sindrom təkcə bipolyar affektiv pozğunluğu olan xəstələrdə deyil, həm də unipolar depressiya olan xəstələrdə və obsesif-kompulsiv pozğunluğu olan xəstələrdə belə inkişaf edir.[10]

  • Antidepresantların qəbulu (xüsusilə trisikliklər)
  • Nisbətən gənc yaş
  • Tiroid stimullaşdırıcı hormon səviyyəsinin azalması
  • Bipolyar pozuntu
  • Bipolyar pozğunluğun 1-ci tipi
  • Hipertimik temperament (hipertimik şəxsiyyətin vurğulanması)
  • Qarışıq depressiyanın olması
  • Xəstənin əvvəlki manik epizodlarının sayı
  • Müalicə rejimində əhvalın olmaması
  • Daha çox qadın cinsi
  • Psixozun olması

Simptomlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Maniakal sindrom, depressiv sindrom kimi, simptomlar triadasının olması kimi müəyyən edilir — manik sindromda bu üçlük depressiyadakı simptomlar triadasının əksinədir:

  • Əhval-ruhiyyənin yüksəlməsi (hipertimiya). Melanxoliya, tərk edilmə və ümidsizliyin təsiri hətta psixoloji cəhətdən başa düşülən səbəblərdən gözlənilməli olduğu halda belə yaranmır.
  • Assosiativ prosesin asanlaşdırılması (düşüncələr arasında gecikmənin azaldılması, assosiasiyaların yaranması meyarlarının şiddətinin azaldılması) ilə düşüncənin sürətlənməsi (taxipsixiya) fikirlərdə sıçrayışa qədər (fərdi mühakimələrin məntiqi itirilmir), böyüklük ideyaları (ilk növbədə özünə aid) və ola bilsin ki, günah və məsuliyyətin inkarı ilə
  • Artan motivasiya və motor fəaliyyəti (hiperbuliya). Hiperbuliyanın bir variantı həzz almağa yönəlmiş fəaliyyətlərin qarşısını almaqdır: manik vəziyyətdə olan xəstələr daha çox alkoqol içirlər, narkotiklərdən istifadə edirlər, çox yemək yeyirlər, çoxlu cinsi əlaqədə olurlar və s. Bir neçə işi görməyə çalışarkən heç biri tamamlanmır.

Təsnifat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Maniakal sindromun əsas versiyasına əlavə olaraq, əlamətlərdən birinin adi haldan daha az və ya daha aydın olduğu və ya ümumiyyətlə olmadığı (əksinə dəyişikliklər) variantları var. Buna görə maniakal sindrom aşağıdakı növlərə bölünür:

  • Bütün simptomlar bərabər şəkildə ifadə edilir:
    • Klassik və ya "təmiz" maniya.
    • Hipomaniya hər üç simptomun mövcud olduğu, lakin pozğunluq səviyyəsinə çatmadığı, yəni insanın davranışını və sosial fəaliyyətini pozmadığı və psixotik pozğunluqlarla birləşdirilmədiyi bir vəziyyətdir.
  • Simptomlardan biri adi haldan daha şiddətlidir:
    • Hipertimik (sevincli) maniya — ən bariz simptom qeyri-adi yüksək əhval-ruhiyyədir (hipertimiya), bayram, şənlik ilə ifadə edilir.
    • Qarışıq mani — assosiasiyaların sürətlənməsi (taxipsixiya), yarış ideyaları səviyyəsinə çatır.
  • Simptomlardan biri əksinə dəyişir:
    • Qəzəbli maniya — təfəkkürün sürətlənməsi və motor fəaliyyətinin artması əhval-ruhiyyənin azalması ilə müşayiət olunur ki, bu da qəzəbin artması, əsəbilik, aqressiv davranış şəklində özünü göstərir, bəzi hallarda dağıdıcı və avtodestruktiv davranışlara gətirib çıxarır.
    • Manik stupor, motor geriliyi ilə müşayiət olunan yüksəlmiş əhval-ruhiyyə və sürətlənmiş düşüncədir.
    • Qeyri-məhsuldar maniya — ləngimiş zehni fəaliyyətlə birlikdə artan əhval-ruhiyyə və motor fəaliyyəti.

Eləcə də maniya psixotik simptomlarla da birlikdə baş verir. Nümunələr:

  • Maniakal-paranoid variant, əlaqə və təqib haqqında xəyalpərəst fikirlərin görünüşü ilə bir manik sindromdur.
  • Delusional variant — manik sindromun strukturunda mərkəzi yeri davamlı əzəmət aldatmaları tutur — özünün müsbət eksklüzivliyinin irəli çəkilməsi. Manik sindromda delusional fikirlər absurdluq və fantastiklikdən məhrumdur, müəyyən məntiqi ardıcıllığa malikdir və onların məzmunu çox vaxt xəstənin peşəkar fəaliyyəti ilə əlaqələndirilir.
  • Oneirik mani — manik sindromun zirvəsində, fantastik hallüsinasiya təcrübələri ilə şüurun pozulması görünür.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Altman şkalası". pubmed.ncbi.nlm.nih.gov. 2024-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024.02.24.
  2. ↑ Тёлле Р. Психиатрия с элементами психотерапии (4000 nüs.). Минск: Вышэйшая школа. Пер. с нем. Г. А. Обухова. 1999. ISBN 985-06-0146-9.
  3. ↑ Голубев В.Л., Вейн А.М. Неврологические синдромы. Руководство для врачей (5000 nüs.). Москва: Эйдос Медиа. 2002. ISBN 5-94501-008-1.
  4. ↑ Preda A., MacLean R.W., Mazure C.M., Bowers M.B. Antidepressant-associated mania and psychosis resulting in psychiatric admissions. 2001. 30—3.
  5. ↑ 1 2 Клинические рекомендации по терапии маниакальных и смешанных состояний при биполярном расстройстве / Подг. С. Н. Мосолов и Е. Г. Костюкова, проект клинических рекомендаций в соответствии с решением XIV съезда психиатров России. Март 2008.
  6. ↑ И. Ф. Случевский. Психиатрия. «Медгиз». 1957. 234.
  7. ↑ 1 2 Столяров, Григорий Вульфович|Столяров Г. В. Лекарственные психозы и психотомиметические средства. Медицина (издательство)|Медицина. 1964. 246.
  8. ↑ Виттхен Г.-У. Энциклопедия психического здоровья. Алетейа. 2006.
  9. ↑ Гельдер М., Гэт Д., Мейо Р. Оксфордское руководство по психиатрии: Пер. с англ. Сфера. 1999.
  10. ↑ Клиническое руководство по психическим расстройствам. Питер. 2008.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]