Musa Kunduxov
Musa Alxasoviç (Mussa Alxastoviç) Kunduxov (oset. Къуындыхаты Алхасты фырт Муссӕ; 1818, Saniba[d], Rusiya imperiyası – 1889, Ərzurum, Ərzurum vilayəti) — Rusiya imperiyası general-mayoru, Osmanlı imperiyası diviziya generalı.[1]
| Musa Kunduxov | |
|---|---|
| oset. Къуындыхаты Алхасты фырт Муссæ | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1818 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 1889 |
| Vəfat yeri | |
| Uşağı | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Mənsubiyyəti | Rusiya imperiyası |
| Qoşun növü | süvari |
| Rütbəsi | general-mayor, diviziya generalı[d] |
| Döyüşlər | |
| Təltifləri |
         |
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Osetin müsəlmanı Aldar Alxastın beşinci oğlu Musa 1818-ci ilin yazında anadan olub. 12 yaşında çar hökuməti tərəfindən əmanət olaraq Sankt-Peterburqa aparılıb. Musa 1836-cı ildə Pavlovsk hərbi məktəbini bitirib. O, Əlahiddə Qafqaz Korpusunun tərkibində süvarilər üçün kornet təyin edilib. Musa Kunduxov 1837-ci ildə I Nikolayı Qafqaz səfərində müşayiət edib. O, 1841-ci ildə kapitan rütbəsinə yüksəlib.
Mayor rütbəsində olan Kunduxova 1848-ci ildə Varşavada yerləşən Qafqaz at-dağ diviziyasını gücləndirmək üçün dağlılardan iki yüz nəfər təşkil etmək tapşırıldı. 1849-cu ilin martında ordunun Baş Qərargah rəisi knyaz M. D. Qorçakovun əmri ilə Kunduxovun komandanlığı ilə iki yüz nəfərdən ibarət diviziya Macarıstana yürüşə çıxdı.
Macarıstan kampaniyasının sonunda, həmin il sentyabrın 24-də o, diviziya ilə Varşavadakı daimi dislokasiya yerinə gəldi. O, gücləndirilmiş Qafqaz at-dağ diviziyasının komandiri təyin edildi. O, 1852-ci il aprelin 18-dək Qafqaza 4 aylıq məzuniyyətə göndərilənə qədər bu vəzifəni daşıdı.
Qafqaza qayıdaraq, o, Şeyx Şamillə uğursuz başa çatan danışıqlarda iştirak etdi.
Krım müharibəsi zamanı podpolkovnik rütbəsi ilə Kunduxov Zaqafqaziyada osmanlılara qarşı əməliyyatlarda iştirak etdiyi dağ süvari milislərinin təşkilinə rəhbərlik etdi. 9 sentyabr 1853-cü ildə Kunduxova "İgidliyə görə" yazısı olan Qızıl Qılınc verildi.[2] Həmən ildə Musa Kunduxov polkovnik rütbəsinə yüksəldi.
1850-ci illərin sonunda o, Osetiya Ordusunun, daha sonra isə Terek bölgəsinin Çeçen milli rayonunun başçısı idi. 1860-cı ildə ona general-mayor rütbəsi verilir. Həmin il noyabrın 26-da zabit rütbələrində 25 illik xidmətinə görə IV dərəcəli Müqəddəs Georgi ordeni ilə təltif edildi.
Bantlı 4-cü dərəcəli Müqəddəs Vladimir (1841), 2-ci dərəcəli Müqəddəs Stanislav (1842), İmperator tacı ilə 2-ci dərəcəli Müqəddəs Anna (1851), 3-cü dərəcəli Müqəddəs Vladimir (1858), Sankt-Peterburq, 1-ci dərəcəli Müqəddəs Stanislav (1861), 1-ci dərəcəli Müqəddəs Anna (1861) ordenlərinin və Avstriyanın Leopold Ordeninin Cəngavər Xaçının kavaleri olub.[3]
Osmanlı imperiyasına mühacirət
[redaktə | mənbəni redaktə et]Musa Kunduxov çar hökumətinə müsəlman osetinlərin, Kiçik Çeçenistan çeçenlərinin və karabulakların bir hissəsinin Osmanlı imperiyasına köçürülməsi (muhacirlik) layihəsini təklif edib və bir çoxları üçün gözlənilmədən ona rəhbərliyə özü etdi.
1865-ci il martın əvvəlində 5000 nəfərlik dağlı dəstəsi ilə Kunduxov iyunun 22-də gəldiyi Qars istiqamətində Hərbi Gürcüstan yolu və Gürcüstandan keçərək quru yolu ilə yola düşdü. Onunla birlikdə oğulları Aslambek və Bəkirbəy (Türkiyənin gələcək xarici işlər naziri), Afako və Kazbulat qardaşları Anadoluya getdilər.
Orada Musa Kunduxov osmanlı vətəndaşlığını qəbul etdi, paşa titulu və diviziya generalı rütbəsi aldı.
1877–1878-ci illər Rusiya-Osmanlı müharibəsi zamanı o, 4 minə qədər atlıdan ibarət böyük türk süvari dəstəsinə komandanlıq edirdi. 1877-ci il mayın 17-dən 18-nə keçən gecə Qarsın şərqində, Bəyli Əhməd kəndi yaxınlığında gedən döyüşdə Kunduxovun dəstəsi mayor Kərim bəy Novruzovun komandanlığı altında Nijni Novqorod Draqun alayının 2-ci diviziyası tərəfindən məğlub edildi. Kərim bəy Novruzov döyüşdən sonra Musa Kunduxovun döyüş nişanını almışdı.[4]
Musa Kunduxov ömrünün son illərində Ərzurumda yaşayıb. Orada əvvəlcə o, yerli qarnizona komandirlik edib, sonra isə təqaüdə çıxıb. Musa Kunduxov Ərzurumda vəfat edib və orada Harman məscidinin ərazisində dəfn olunub.
Mədəniyyətdə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Musa Kunduxov Abuzər Aydəmirovun "Uzun gecələr" romanının personajlarından biridir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Мусса КУНДУХОВ МЕМУАРЫ ПРЕДИСЛОВИЕ". 2021-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-16.
- ↑ Исмаилов Э. Э. Золотое оружие с надписью "За храбрость". Списки кавалеров 1788–1913. — М., 2007. — С. 232.
- ↑ "Георгиевская страница: Кавалеры Военного ордена 4-го класса". 2009-04-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-24.
- ↑ ru:Потто В. А. История 44-го драгунского Нижегородского Его Императорского Высочества Наследника Цесаревича полка. — СПб., 1895. — Т. 9. с. 104–106
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Ганич А. А. Алдар из Тагаурии // Дарьял. № 4. 2003.
- Дегоев В. О Муссе Кундухове и не только о нём // Дарьял. № 4. 1994.
- ru:Список генералам по старшинству. Исправлено по 13-е марта. — СПб., 1861.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Владимир Дегоев. "Генерал Муса Кундухов: история одной иллюзии"
- Кундухов Мусса Алхастович (Мусса Паша); портрет
- Мусса Кундухов "Мемуары"
