Bəni Qeynuqa qəzvəsi (ərəb. غزوة بني قينقاع) — Hz.Məhəmmədlə Mədinə Yəhudiləri arasındadkı ilk silahlı toqquşmadır. Bu müharibə Bəni Qeynuqanın təslim olub sürgün edilməsi ilə nəticələndi.
| Bəni Qeynuqanın mühasirəsi | |||
|---|---|---|---|
| Tarix | 624[1][2] | ||
| Yeri | Mədinə [3] | ||
| Nəticəsi | Bəni Qeynuqanın mühasirəsi və təslim olması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
|
|
|||
Bəni Qeynuqa qəbiləsi Hz. Peyğəmbərin dövründə Mədinədə yaşayan yəhudi qəbilələrindən biri idi. Bəzi tarixçilər isə onların Yəhudi olmalarına şübhə ilə şübhə ilə yanaşmış və onların Hz. Yəqubun qardaşı İyusun (Ədvam) nəslindən olduğunu qeyd edirlər.[4] Bəni Qeynuqa qəbiləsinin adları və adət-ənənələrinin ərəb adları və adət-ənənələri ilə oxşarlıqları olduğu kimi,[5] onların Yəhudi mənşəli olduqlarına dair etibarlı bir dəlil yoxdur. Bəni Qeynuqanın daimi məskunlaşdığı yer və Mədinəyə nə zaman hicrət etdikləri dəqiq bilinmir. Yəhudi qəbilələri bir müddət Mədinədə hakimiyyəti əldə saxladıqdan sonra üstünlük Ərəb qəbiləsi nolan Bəni Qeylə qəbiləsinə keçdi. Bəni Qeynuqa digər Ərəb qəbilələri ilə müttəfiq olmağa məcbur oldu. digər qəbilələrin Övs qəbiləsi ilə müttəfiq olduqları halda Bəni Qeynuqa Xəzrəc qəbiləsi ilə müttəfiq oldu.[6] Amma Cavad Ali onların da Övs qəbiləsi ilə müttəfiq olduqlarını yazır.[7] Tarixi mənbələrdə qeyd olunduğuna görə Bəni Qeynuqa və digər Yəhudi qəbilələri (Bəni Qureyzə və Bəni Nadir qəzvəsi) ilə rəqabətdə idilər və hətta bəzən öz aralarında müharibələr də olurdu.[8] Bəni Qeynuqa Mədinənin Cənub-Qərbində yaşayır və özlərinin məşhur qala və bazarları var idi.[9] Onların Mədinənin mərkəzində məskunlaşmaları məlumatı da yanlışdır.[10] Digər Yəhudi qəbilələrindən fərqli olaraq onların əkin sahələri və xurma bağlarlı yox idi. Bəni Qeynuqa qəbiləsinin əsas peşələri çilingərlik,pinəçilik və zərgərlik idi.[11]
Hz. Peyğəmbər Mədinəyə hicrət etdikdən sonra Yəhudi qəbilələri ilə Müsəlmanların əleyhinə olan hər hansı bir hərəkata dəstək olmadıqları təqdirdə Mədinədə yaşaya biləcəkləri şərti ilə sülh müqaviləsi bağladı. Həmin sülh müqaviləsini pozan ilk Yəhudi qəbiləsi Bəni Qeynuqa oldu.[12] Tarixçilər bu savaşın başlanmasına səbəb olaraq bu üç məsələni əsasə göstərirlər:
İbn İshaq hər üç səbəbi ayrı-ayrılıqda nəql edir. Amma qeyd olunan ayənin əvəzinə başqa ayələri[15] qeyd edir. Vaqidi ilk iki səbəbi birlikdə nəql edir, İbn Səd isə yanlız üçüncünü qeyd edir. Təbəri birinci və üçüncünü birlikdə nəql edir və Yəhudilər Hz. Peyğəmbərin təklifini qəbul etmədikdən sonra bu ayə nazil olduğunu qeyd edir. Bəzi mənbələr isə Bədr döyüşündən sonra yəhudilərin sülhü pozaraq üsyan etmələrindən bəhs edirlər amma onun (sülhü pozma səbəbləri) səbəblərini qeyd etmirlər.[16] Watt [17] isə İslam əleyhinə bəzi hərəkatların olduğunu yazır və Yəhudilərin də onları təşviq etdiklərini ehtimal edir.
Döyüşün tarixi ilə əlaqədar müxtəlif məlumatların olması onun dəqiq vaxtını təyin etməkdə çətinliklər yaradır. Bir çox mənbələr döyüşün hicrətin ikinci ili Şəvval ayının onbeşi şənbə günü başladığını və həmin il Zilqədə ayının biri sona çatdığını qeyd edirlər.[18] Başqa bir mənbədə qeyd olunur ki, Hz.Peyğəmbər Bəni Qeynuqa üzərində qələbə çalıb Mədinəyə qayıddıqda qurban bayramı (Zilhiccə ayının onu) idi və ilk dəfə camaatla bayram namazı qıldı.[19] Təbəri başqa bir rəvayətdə İbn İshaqdan belə nəql edir ki, Hz. Peyöəmbər Bədr döyüşündən sonra Şəvval (əvvələri istisna olmaqla) və Zilqədə aylarını Mədinədə olub.[20] Başqa bir rəvayətə görə isə hicrətin üçüncü ili Səfər ayında baş vermişdir.[21] Hətta bəzi mənbələr Bəni Nadir və Bəni Qeynuqa qəzvələrinin eyni tarixdə baş verdiyini qeyd edir.[22]
Yəhudilər müsəlmanlar tərəfindən mühasirəyə alındılar və 15 gündən sonra sürgün edildilər. Hz. Peyğəmbər ilk olaraq kişilərin boynunun vurulmasını, qadın və uşaqların isə əsir götürülməsini əmr etsə də sonradan qərarını dəyişib onları Şam şəhəri yaxınlığındakı İzraat bölgəsinə sürgün etdi.
Bələminin yazdığına əsasən[23] Hz. Peyğəmbər onları sürgün etməklə yanaşı hasarlarını da sökdü. Yəhudilərdən bəziləri İslamı qəbul edərək Mədinədə qaldılar, necə ki Hicri-qəməri tarixinin 9-cu ilində Abdullah ibn Ubanın dəfnində Bəni Qeynuqa qəbiləsindən bir neçə nəfər iştirak edirdi.[24] Abdullah ibn Salamın da İslamı qəbul edənlər arasında olması xəbəri yalandır.[25] Çünki bir rəvayətə görə Hicrətdən əvvəl Mədinəyə, bir rəvayətə görə isə Hicrətdən sonra müsəlman olmuşdur.[26]
Bir ehtimala görə Səd ibn Məazın bu döyüşdə vəzifəsi digər Yəhudilərin döyüşə qoşulmalarının qarşısını almaq idi[27]. Hz. Peyğəmbərin ağ bayrağı Həmzə ibn Əbdülmüttəlibdə idi.[28] Əbu Lübabə ibn əl-Munzir Əmri də Hz. Peyğəmbərin vəkili olafaq mədinədə qalmışdı.[29] Munzir ibn Qudamə Səlma onları əsir etməyə[30] və Məhəmməd ibn Məsləmə də onların mallarını toplamağa məsul oldu.[31]
Mənbələrin çoxu Bəni Qeynuqa qəbiləsinin kişilərinin 700 nəfər olduğunu qeyd edir, amma əldə olunan qənimətlərə baxdıqda bu rəqəmin şişirdilmiş olduğu aydın olur və "Ət-Tənbih və və əl-Əşraf" əsərinin müəllifinin qeyd etdiyi 400 nəfər həqiqətə daha yaxındır.[32]
Bəni Qynuqa qəbiləsinin övlad və qadınları əsirlikdən azad edilərək özlərinə qaytarıldı, amma mülkləri qənimət olaraq götürüldü. Vaqidinin[33] Rəbi ibn Səbrənin atasından nəql etdiyi rəvayət əsasən onlar ailələrini aparmaq üçün dəvə götürmüşdülər. Hz. Peyğəmbər Bəni Qeynuqa qəbiləsinə şəhəri tərk etmək üçün 3 sutqa möhlət verdi və Übadə ibn Samiti də onlara nəzarət etməklə görəvləndirdi.
Bəni Qeynuqa oğullarının ərəb müttəfiqlərinin bu döyüşdəki rolu diqqətə layiqdir. Ubadə ibn Samit və Abdullah ibn Ubey ibn Səlul Xəzrəc qəbiləsinin iki önəmli şəxslərindən idi. Sadiq Müsəlmanlardan olan Ubadə Bəni Qeynuqa qəbiləsinin əhdi pozduqlarına görə onlara verdiyi dəstəyi geri çəkdi və Hz. Məhəmmədin yanına gedərək onlardan himayət etmədiyini bildirdi.[34] Münafiqlərin lideri olan Abdullah ibn Ubəy isə bu hadisədə ikili oynadı. Bir tərəfdən Yəhudiləri iğtişaş törətməyə təşviq edərkən digər tərəfdən isə onlara qoşulmadı.[35] Onların əsir edilməsindən sonra Abdullah ibn Ubəy onların canının bağışlamasını Hz. Peyğəmbərdən xahiş etdi. Bu istəyində çox israr etdiyinə görə Hz. Peyğəmbər onu və Yəhudiləri lənətləyərək sürgün edilmələrinə qərar verdi.
Hz. Peyğəmbər qənimətləri səhabələri arasında böldü və ilk dəfə olaraq onun xumsunu aldı.[36] Həmçinin "Səfvul-Ğənaim" adı ilə üç Kaman, iki zireh,üç qılıc və üç nizə seçdi, və iki zirehi də Məhəmməd ibn Məsləmə və Səd ibn Məaza verdi.[37]