Qastrin

Qastrin — mədənin parietal hüceyrələri tərəfindən mədə turşusunun ifrazını stimullaşdıran və mədə hərəkətliliyinə kömək edən peptid hormonu. Mədə, onikibarmaq bağırsağın və mədəaltı vəzin pilorik bölgəsində G hüceyrələri tərəfindən sərbəst buraxılır.

Gastrin
Tanımlayıcılar
Digər adlarıuniprot:P01350preprogastringastrinGAST
Xarici ID-lərGeneCards: [1]
Ortoloqlar
SpeciesHumanMouse
Entrez

n/a

n/a

Ensembl

n/a

n/a

UniProt

n/a

n/a

RefSeq (mRNA)

n/a

n/a

RefSeq (protein)

n/a

n/a

Yeri (UCSC)n/an/a
PubMed axtarışın/an/a
Wikidata
İnsanı göstər/redaktə et

Fiziologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Genetikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnsanlarda GAS geni 17-ci xromosomun uzun qolunda yerləşir (17q21)[1]

Sintezi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qastrin onikibarmaq bağırsağın və pilorik bölgənin G hüceyrələri tərəfindən istehsal olunan xətti peptid hormondur. Qana ifraz olunur.

Qastrinin 3 əsas təbii növü var:

  1. "böyük qastrin" və ya qastrin-34 — 34 amin turşusundan ibarət polipeptid
  2. "kiçik qastrin" və ya 17 amin turşusundan ibarət qastrin-17
  3. "miniqastrin" və ya qastrin-14, 14 amin turşusundan ibarət

Həmçinin, pentaqastrin süni şəkildə sintez edilmiş qastrinin C-terminus ucundakı son 5 amin turşusu ardıcıllığı ilə eyni olan 5 amin turşusu ardıcıllığıdır. Rəqəmlər amin turşularının sayını göstərir.

Buraxılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qastrin müəyyən stimullara cavab olaraq sərbəst buraxılır. Bunlara daxildir:

Qastrinin sərbəst buraxılması aşağıdakılar tərəfindən maneə törədilir:[4][5]

  • mədə turşunun (ilk növbədə ifraz olunan HCl) olması (mənfi rəy halı)
  • somatostatin həmçinin sekretin, GIP (qastroinhibitor peptid), VBP (vazoaktiv bağırsaq peptidi), qlükaqon və kalsitoninlə birlikdə qastrinin sərbəst buraxılmasını maneə törədir.

Funksiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hüceyrə G aşağı solda görünür və qastrin ondan uzaqlaşan iki qara ox ilə qeyd olunur. Qeyd: Bu diaqram qastrinin ECL hüceyrələrinə stimullaşdırıcı təsirini göstərmir.

Qastrinin olması mədənin parietal hüceyrələrini xlorid turşusu (HCl) və mədə turşusu ifraz etmək üçün stimullaşdırır. Bu, həm birbaşa parietal hüceyrələrdə [uğursuz test], həm də dolayı yolla mədədəki ECL hüceyrələrindəki CCK2/qastrin reseptorlarına bağlanaraq, sonra histamin ifraz etməklə reaksiya verir və bu da öz növbəsində parietalda parakrin formada fəaliyyət göstərirən hüceyrələri H+ ionlarının sərbəst buraxılmasını stimullaşdırır. Bu, parietal hüceyrələr tərəfindən turşu ifrazı üçün əsas stimuldur.[6]

Yuxarıda göstərilən funksiya ilə yanaşı, qastrinin digər əlavə funksiyaları da var:

  • Parietal hüceyrələrin olğunlaşmasını və fundal böyüməsini stimullaşdırır.
  • Əsas hüceyrələrin həzm fermenti pepsinin zimogen (qeyri-aktiv) forması olan pepsinogeni ifraz etməsinə səbəb olur.
  • Antral əzələlərin hərəkətliliyini artırır və mədə daralmasını təşviq edir.
  • Pilorusa qarşı antral daralmaları gücləndirir və pilorik sfinkteri rahatlaşdırır, bu da mədə boşalma sürətini artırır.[7]
  • İleoçekal qapağın boşalmasında rol oynayır.[8]
  • Mədəaltı vəzin ifrazına və öd kisəsinin boşalmasına səbəb olur.[7]
  • Qida borusunun aşagı tonusuna təsir göstərərək onun daralmasına səbəb ola bilər,[9] baxmayaraq ki, səbəb endogen qastrin deyil, pentaqastrin ola bilər.[10]
  • Qastrin qastrokolik refleksə kömək edir.

Sekresiyaya təsir edən amillər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qastrinin sekresiyasına təsir edən amilləri 2 kateqoriyaya bölmək olar:[11]

Fizioloji

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mədə təmizləməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Stimullaşdırıcı amillər: pəhriz zülalları və amin turşuları (ət), hiperkalsemiya (yəni mədə fazasında).
  • İnhibə edici amil: turşuluq (pH 3-dən aşağı) - mədədə δ hüceyrələrindən somatostatinin sərbəst buraxılması ilə həyata keçirilən, qastrin və histamin ifrazını maneə törədən mənfi əks əlaqə mexanizmi.

Parakrin

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Stimullaşdırıcı amil: bombesin və ya qastrin azad edən peptid (GRP)
  • İnhibitor faktoru: somatostatin - G-hüceyrələrində somatostatin-2 reseptorlarına təsir göstərir. Hüceyrələrarası boşluqlara yerli diffuziya, həmçinin selikli qişaların yerli qan dövranına salınması səbəbindən sistematik olaraq parakrin yol; parietal hüceyrələrə təsir edərək turşu ifrazını maneə törədir.

Əsəb

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Stimullaşdırıcı amillər: beta-adrenergik agentlər, xolinergiklər, qastrin-relizinq peptidləri (GRP).
  • İnhibitor faktoru: enteroqastrik refleks.

Dövriyyəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Stimullaşdırıcı amil: qastrin.
  • İnhibitor amillər: mədə inhibitor peptidi (GIP), sekretin, somatostatin, qlükaqon, kalsitonin.

Xəstəlikdə rolu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zollinger-Ellison sindromunda qastrin həddindən artıq çox səviyyədə olur və çox vaxt qastrin istehsal edən bir şiş, əsasən onikibarmaq bağırsağın və ya mədəaltı vəzinin xoşxassəli şişi. Qanda yüksək səviyyədə qastrin olan hiperqastrinemiyanı yoxlamaq üçün "pentaqastrin testi" edilə bilər.[12]

Otoimmün qastritdə immunitet sistemi parietal hüceyrələrə hücum edir, nəticədə hipoxloridriya və mədə turşusu ifrazının azalması baş verir. Bu, mədədə artan pH-ı kompensasiya etmək cəhdi ilə qastrin səviyyəsinin artması ilə nəticələnir. Nəhayət, bütün parietal hüceyrələr itirilir və qastrin ifrazı ilə bağlı mənfi əlaqənin itirilməsinə səbəb olan xlorhidriya baş verir. IV tip mukolipidoz (ortalama 1507 pq/mL; diapazon 400-4100 pq/mL) (normal 0-200 pq/mL) olan xəstələrin demək olar ki, hamısında plazma qastrinin konsentrasiyası konstitutiv axlorhidriyaya görə yüksəlir. Bu tapıntı bu neyrogenetik pozuntusu olan xəstələrin diaqnozunu asanlaşdırır.[13] Bundan əlavə, H pilori infeksiyası nəticəsində yaranan xroniki qastritdə yüksək qastrin səviyyələri ola bilər.[14]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Onun mövcudluğu ilk dəfə 1905-ci ildə ingilis fizioloqu Con Sidney Edkins[15][16] tərəfindən irəli sürülmüş və qastrinlər 1964-cü ildə Liverpul Universitetində Hilda Tresi və Roderik Alfred Gregori tərəfindən təcrid edilmişdir.[17] 1964-cü ildə qastrinin strukturu müəyyən edilmişdir.[18]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Lund T, Geurts van Kessel AH, Haun S, Dixon JE. "The genes for human gastrin and cholecystokinin are located on different chromosomes". Human Genetics. 73 (1). May 1986: 77–80. doi:10.1007/BF00292669. PMID 3011648.
  2. ↑ Blanco, Antonio; Blanco, Gustavo, "Biochemical Bases of Endocrinology (II) Hormones and Other Chemical Intermediates", Medical Biochemistry, Elsevier, 2017, 573–644, doi:10.1016/b978-0-12-803550-4.00026-4, ISBN 9780128035504
  3. ↑ Feng J, Petersen CD, Coy DH, Jiang JK, Thomas CJ, Pollak MR, Wank SA. "Calcium-sensing receptor is a physiologic multimodal chemosensor regulating gastric G-cell growth and gastrin secretion". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 107 (41). October 2010: 17791–6. Bibcode:2010PNAS..10717791F. doi:10.1073/pnas.1009078107. PMC 2955134. PMID 20876097.
  4. ↑ Holst JJ, Orskov C, Seier-Poulsen S. "Somatostatin is an essential paracrine link in acid inhibition of gastrin secretion". Digestion. 51 (2). 1992: 95–102. doi:10.1159/000200882. PMID 1354190.
  5. ↑ Johnson LR. "Effects of somatostatin and acid on inhibition of gastrin release in newborn rats". Endocrinology. 114 (3). March 1984: 743–6. doi:10.1210/endo-114-3-743. PMID 6141932. 2008-09-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-05-17.
  6. ↑ Lindström, E.; Chen, D.; Norlén, P.; Andersson, K.; Håkanson, R. "Control of gastric acid secretion:the gastrin-ECL cell-parietal cell axis". Comparative Biochemistry and Physiology. Part A, Molecular & Integrative Physiology. 128 (3). 2001: 505–514. doi:10.1016/s1095-6433(00)00331-7. ISSN 1095-6433. PMID 11246041.
  7. ↑ 1 2 Tortora, G. J., & Grabowski, S. R. (1996). Principles of anatomy and physiology. New York, NY: HarperCollins College. 14th Ed. Pg 906
  8. ↑ Vadokas B, Lüdtke FE, Lepsien G, Golenhofen K, Mandrek K. "Effects of gastrin-releasing peptide (GRP) on the mechanical activity of the human ileocaecal region in vitro". Neurogastroenterology and Motility. 9 (4). December 1997: 265–70. doi:10.1046/j.1365-2982.1997.d01-59.x. PMID 9430795.
  9. ↑ Castell DO. "Gastrin and lower esophageal sphincter tone". Archives of Internal Medicine. 138 (2). February 1978: 196. doi:10.1001/archinte.138.2.196. PMID 626547.
  10. ↑ Henderson JM, Lidgard G, Osborne DH, Carter DC, Heading RC. "Lower oesophageal sphincter response to gastrin--pharmacological or physiological?". Gut. 19 (2). February 1978: 99–102. doi:10.1136/gut.19.2.99. PMC 1411818. PMID 631634.
  11. ↑ Indu Khurana. Textbook medical physiology. New Delhi: Reed Elsevier India. 2006. səh. 605. ISBN 978-8181478504. OCLC 968478170.
  12. ↑ Baron, J. H. Clinical Tests of Gastric Secretion (ingilis). 1978. doi:10.1007/978-1-349-03188-7. ISBN 978-1-349-03190-0.
  13. ↑ Schiffmann R, Dwyer NK, Lubensky IA, Tsokos M, Sutliff VE, Latimer JS, Frei KP, Brady RO, Barton NW, Blanchette-Mackie EJ, Goldin E. "Constitutive achlorhydria in mucolipidosis type IV". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 95 (3). February 1998: 1207–12. Bibcode:1998PNAS...95.1207S. doi:10.1073/pnas.95.3.1207. PMC 18720. PMID 9448310.
  14. ↑ "Review Article: Strategies to Determine Whether Hypergastrinaemia Is Due to Zollinger-Ellison Syndrome Rather Than a More Common Benign Cause". www.medscape.com. 2023-05-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-26.
  15. ↑ Edkins JS. "The chemical mechanism of gastric secretion". The Journal of Physiology. 34 (1–2). March 1906: 133–44. doi:10.1113/jphysiol.1906.sp001146. PMC 1465807. PMID 16992839.
  16. ↑ Modlin IM, Kidd M, Marks IN, Tang LH. "The pivotal role of John S. Edkins in the discovery of gastrin". World Journal of Surgery. 21 (2). February 1997: 226–34. doi:10.1007/s002689900221. PMID 8995084.
  17. ↑ "The constitution and properties of two gastrins extracted from hog antral mucosa: Part I the isolation of two gastrins from hog antral mucosa". Gut. 5 (2): 103–107. 1964. doi:10.1136/gut.5.2.103. PMC 1552180. PMID 14159395.
  18. ↑ Gregory H, Hardy PM, Jones DS, Kenner GW, Sheppard RC. "The antral hormone gastrin. Structure of gastrin". Nature. 204 (4962). December 1964: 931–3. Bibcode:1964Natur.204..931G. doi:10.1038/204931a0. PMID 14248711.

Ədəbiyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]