Qazaxıstanın məhkəmə sistemi

Qazaxıstanın məhkəmə sistemi — respublika konstitusiyasına və digər qanunlara uyğun olaraq Qazaxıstan Respublikası ərazisində ədalət mühakiməsini həyata keçirən dövlət hakimiyyəti orqanları (məhkəmələr) sistemi^[1][2].

Konstitusiyaya görə Qazaxıstan demokratik, dünyəvi və hüquqi bir dövlətdir ^[3]. Qazaxıstan hüquq sistemi, hüquq normalarının açıq bir sektor bölgüsü ilə xarakterizə olunan mülki hüquq sisteminə aiddir^[4]. Hakimiyyət bölgüsü ^[5] prinsipi ölkə Konstitusiyasında elan edildiyindən, qanunverici funksiyaları yerinə yetirən respublikanın ali nümayəndəlik orqanı iki palatalı Parlamentdir, icra orqanları Hökumət tərəfindən tanınır, məhkəmə hakimiyyəti isə daimi hakimlər^[6] şəxsində məhkəmə, habelə cinayət prosesində iştirak edən 10 iclasçı şəxs vardır.

Qazaxıstanda məhkəmə hakimiyyəti yalnız məhkəmələr və Qazaxıstan Respublikası adından həyata keçirilir ^[7]. Məhkəmə sisteminə respublikanın Ali Məhkəməsi, yerli və respublikanın qanunla müəyyən edilmiş digər məhkəmələri daxildir ^[8]. Hər hansı bir ad altında xüsusi və fövqəladə məhkəmələrin yaradılması qadağandır. Məhkəmənin səlahiyyətləri digər orqanlara da verilə bilməz. Bölgə və ona bərabər tutulan məhkəmələrin yanında bölgə və ona bərabər tutulan məhkəmələr Ali Məhkəmə sədrinin təklifi ilə Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Ali Məhkəmə Şurası ilə razılaşdırılaraq qurulur, yenidən təşkil olunur, dəyişdirilir və ləğv edilir.

Astana Beynəlxalq Maliyyə Mərkəzinin ərazisində Qazaxıstan Respublikasının məhkəmə sisteminə daxil edilməyən iki instansiyadan (birinci instansiya məhkəməsi və apellyasiya məhkəməsi) ibarət olan məhkəmə qurulur^[9] və qanunvericiliyi İngiltərə və Uelsin prosedur prinsip və normalarına və (və ya) dünyanın aparıcı maliyyə mərkəzlərinin standartlarına əsaslanır.

Qanunu tətbiq edərkən hakim aşağıdakı prinsipləri rəhbər tutmalıdır ^[10][11]:

• şəxs qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə hökmü ilə (təqsirsizlik prezumpsiyası) təqsiri tanınana qədər cinayət törətməkdə günahsız sayılır;
• heç kim eyni cinayətə görə dəfələrlə cinayət və ya inzibati məsuliyyətə cəlb edilə bilməz;
• qanunla nəzərdə tutulmuş yurisdiksiya onun razılığı olmadan heç kimə dəyişdirilə bilməz;
• məhkəmədə hər kəsin dinləmə hüququ vardır;
• məsuliyyət yaradan və ya gücləndirən, vətəndaşlara yeni vəzifələr qoyan və ya vəziyyətlərini pisləşdirən qanunlar geriyə təsir göstərmir. Bir cinayət törətdikdən sonra bunun üçün məsuliyyət qanunla ləğv edildikdə və ya yüngülləşdirildikdə, yeni qanun tətbiq edilir;
• təqsirləndirilən şəxs günahsız olduğunu sübut etmək məcburiyyətində deyil;
• heç kim özünə, həyat yoldaşına və yaxın qohumlarına qarşı, dairəsi qanunla müəyyən edilmiş ifadə vermək məcburiyyətində deyil;
• Kahinlərdən etiraf edərək onlara etibar edənlərə qarşı ifadə vermək tələb olunmur;
• şəxsin təqsiri ilə bağlı şübhələr təqsirləndirilən şəxsin xeyrinə şərh olunmalıdır;
• qanunsuz yolla əldə edilmiş sübutların qanuni qüvvəsi yoxdur;
• heç kim yalnız öz etirafına əsasən mühakimə oluna bilməz;
• bənzətmə ilə cinayət qanununun tətbiqinə yol verilmir.

Ali Məhkəmənin sədri ilə razılaşdırılmış səlahiyyətli orqanın təklifi ilə Qazaxıstan Prezidenti tərəfindən qurulur, yenidən təşkil olunur və ləğv edilir^[12].

Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti bir neçə inzibati ərazi vahidində bir rayon məhkəməsi və ya bir inzibati ərazi vahidində bir neçə rayon məhkəməsi yarada bilər. Bölgə məhkəmələri hakimlərinin ümumi sayı səlahiyyətli orqanın təklifi ilə Qazaxıstan Prezidenti tərəfindən təsdiqlənir. Hər bir rayon məhkəməsi üçün hakimlərin sayı bu məhkəmə sədrinin təqdimatı əsasında səlahiyyətli orqan tərəfindən müəyyən edilir^[13].

Rayon Məhkəməsi bir sədr və hakimlərdən ibarətdir. Bölgə məhkəməsində dövlət tərəfindən bir hakim (bir hissəli məhkəmə) varsa, o məhkəmənin sədrinin səlahiyyətlərindən istifadə edir. Rayon Məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsidir.

Rayon məhkəməsi^[14]:

• məhkəmə işlərinə və səlahiyyətlərinə aid materiallara baxır;
• məhkəmə statistikasını aparır;
• qanunla nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri həyata keçirir.

Rayon məhkəməsinin sədri hakimdir və hakim vəzifələri ilə yanaşı^[15]:

• məhkəmə hakimləri tərəfindən məhkəmə işlərinə baxılmasını təşkil edir;
• məhkəmə aparatına ümumi rəhbərliyi həyata keçirir;
• məhkəmə statistikasının aparılmasını və təhlilini təşkil edir;
• hakim vəzifəsinə namizədlər üçün staj təşkil edir;
• sərəncam verir;
• qanunla nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətləri həyata keçirir^[16].

• Yaponiyanın məhkəmə sistemi