Reproduktiv endokrinologiya

Reproduktiv endokrinologiya (embriogenez) — endokrinologiyada embrionun inkişafı zamanı baş verən hormonların istehsalını və tənzimlənməsini öyrənən sahə. İnsan xorionik qonadotropini (hCG) və progesteron (P4) daxil olmaqla bir qrup hormon eyni vaxtda dölə və anaya təsir göstərir.[1]

Embriogenez[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnsan xorionik qonadotropinin (İXQ), progesteronun, 17β-estradiolun, endorfinlər və qonadotropinin azad edən hormon sintezi (QaHS) yumurtanın mayalanmasından sonra inkişaf etməkdə olan embrion tərəfindən sürətlə aktivləşir.[2][3][4]

Erkən embrional inkişaf zamanı parakrin/juxtakrin İXQ siqnalı blastulyasiya və nevrulyasiyaya səbəb olur. Erkən insan embriogenezinin in vitro modeli (insan embrion kök hüceyrələri (İEKH)) İXQ-nin LH/İXQ reseptoru (LHİXQ) vasitəsilə hüceyrə proliferasiyasını təşviq etdiyini nümayiş etdirdi. Erkən insan embriogenezinin in vitro modeli (insan embrion kök hüceyrələri (İEKH)) İXQ-nin LH/İXQ reseptoru (LHİXQ) vasitəsilə hüceyrə proliferasiyasını təşviq etdiyini nümayiş etdirdi. İXQ siqnalı, İEKH-lərdə steroidogen kəskin tənzimləyici zülalın (SkTZ) vasitəçiliyi ilə xolesterol nəqlini və progesteron sintezini artırır. Progesteron istehsalı daha sonra embrioid bədəninin (blastulyasiyaya bənzər) və rozetlərin (neyrulyasiyaya bənzər) in vitro formalaşmasını stimullaşdırır. Bu zaman progesteronun istehsalı in vitroda embrioid cismin (blastulyasiyaya bənzər) və rozetin (neyrulyasiyaya bənzər) əmələ gəlməsinə səbəb olur. Progesteron pluripotent İXQ-lərin sinir progenitor hüceyrələrinə diferensiallaşmasına səbəb olur.[5][6]

Progesteronun çəkilməsindən və ya progesteron reseptor antaqonisti RU-486 (mifepriston) ilə müalicədən sonra P4 siqnalının basdırılması İEKH koloniyalarının embrioid cisimlərə (blastulyasiya) və ya rozetlərə (neyrulyasiya) differensasiyasını maneə törədir. RU-486 çox vaxt erkən hamiləliyin dayandırılması üçün istifadə olunur, lakin yalnız embrionu abort etmək üçün deyil, həm də normal embrionun inkişafının qarşısını alır.[5][6]

Analıq hormonların təsiri[redaktə | mənbəni redaktə et]

İXQ və cinsi steroidlər kimi hamiləliklə əlaqəli hormonlar hamiləlikdən əvvəl və hamiləlik zamanı ananın bədənində çoxsaylı bioloji prosesləri tənzimləyir. Embrion həm embrionda, həm də anada bioloji dəyişikliklərə səbəb olur.

Embrion İXQ səviyyəsini artırır, hüceyrə böyüməsini stimullaşdırır və inkişafı stimullaşdıran P4 istehsalını artırır. İXQ və P4 ananın bədənində dəyişikliklərə səbəb olur, onun bədənində endokrinoloji və bioloji dəyişikliklərə səbəb olan spesifik hormonların səviyyəsini artırır, hamiləliyi mümkün edir.

Endometriumun selikli qişasının saxlanması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Başlanğıcda, embrionun endometriumun sabitləşməsi və blastosistin implantasiyası üçün kifayət qədər İXQ istehsal etməsi üçün 1-2 həftə var. Trofoblast və sarı cismin luteum[7] tərəfindən İXQ sintezinin kəskin artması, həm blastosist,[6] həm də sarı cismi endometriumun saxlanması üçün vacib olan P4 əmələ gəlməsinə səbəb olur.

Sitotrofoblastın endometriuma yapışması və invaziyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Blastosist sitotrofoblastik hüceyrələri tərəfindən ifraz olunan İXQ, ananın hüceyrədənkənar matrisini idarə edən matris metalloproteinazalarını aktivləşdirməklə və matris metalloproteinazalarının toxuma inhibitorlarını inhibə edərək endometrial toxumanın yenidən qurulmasını idarə edir. İXQ endometriumun invaziyası və bağlanmasına vasitəçilik edir.[8] Aşağı hCG səviyyələri preeklampsi riskini artırır.[9]

Uşaqlıqda angiogenez[redaktə | mənbəni redaktə et]

Uşaqlığın angiogenezi insan xorionik qonadotropini və progesteron tərəfindən aktivləşdirilir və estrogen tərəfindən yatırılır. Progesteron və estrogen təsirlərinin balansı erkən hamiləlikdə uşaqlıqda angiogenezin vəziyyətini müəyyən edir.[10][11]

Ananın immun sisteminin zəifləməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Embrion plasenta tərəfindən istehsal olunan yüksək səviyyəli progesteron ana və döl arasındakı sərhəddə limfositlərin çoxalmasını tənzimləyir, inkişaf etməkdə olan embriona qarşı ananın immun reaksiyasını yerli olaraq boğur.[12]

Follikulyar olgunlaşmanın qarşısını almaq üçün GnRH sekresiyasının dayandırılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Progesteronun mənfi təsiri hipotalamik pulsatil GnRH neyrosekresiyası, ovulyasiya zamanı GnRH salınması və hipofiz qonadotropinin artımına maneə törədir və bununla da sonrakı follikulların yetişməsinin qarşısını effektiv şəkildə alır.[13][14][15]

Süd vəzilərinin laktasiyaya hazırlanması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Estrogenlər və progesteron süd vəzilərinin epitel hüceyrələrinin çoxalmasına kömək edir, birincil və ikincil kanal strukturlarının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Progesteron, yetkinlik dövründə və menstrual dövrünün luteal fazasında süd vəzilərində üçüncü dərəcəli yan budaqlarının əmələ gəlməsinə səbəb olur, bunun üzərinə prolaktinin təsiri altında lobuloalveolyar strukturlar əmələ gəlir. Prolaktin laktogenezi stimullaşdırır.[16]

Yuxu induksiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aparılan araşdırmalar İXQ-nin hamiləlik dövründə yuxunun artmasına səbəb olduğunu göstərir. İXQ səviyyələri hamiləlik zamanı yuxu rejiminin dəyişməsi ilə əlaqədardır.[17]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Zhuang, L., & Li, R. (1991). Study on reproductive endocrinology of human placenta (II): hormone secreting activity of cytotrophoblast cells. Sci China B., 34, 1092–1097.)
  2. ↑ Zhuang, L., & Li, R. (1991). Study on reproductive endocrinology of human placenta (II): hormone secreting activity of cytotrophoblast cells. Sci China B., 34, 1092–1097.)
  3. ↑ Gerami-Naini, B. et al (2004). Trophoblast differentiation in embryoid bodies derived from human embryonic stem cells. Endocrinology, 145, 1517–1524.
  4. ↑ Pidoux, G. et al (2007). Biochemical characterization and modulation of LH/CG-receptor during human trophoblast differentiation. Journal of Cell Physiology, 212, 26–35.
  5. ↑ 1 2 Gallego, M. et al (2009). Opioid and progesterone signaling is obligatory for early human embryogenesis. Stem Cells Development, 18, 737–740.
  6. ↑ 1 2 3 Gallego, M. et al (2010). The pregnancy hormones human chorionic gonadotropin and progesterone induce human embryonic stem cell proliferation and differentiation into neuroectodermal rosettes. Stem Cell Research & Therapy, 1, 1-13
  7. ↑ Carr, B., MacDonald, P., Simpson, E. (1982). The role of lipoproteins in the regulation of progesterone secretion by the human corpus luteum. Fertil Steril, 38, 303-311
  8. ↑ Licht, P. et al (2007). Is human chorionic gonadotropin directly involved in the regulation of human implantation? Molecular and Cellular Endocrinology, 269, 85-92.
  9. ↑ Bahado-Singh, R., et al (2002). The role of hyperglycosylated hCG in trophoblast invasion and the prediction of subsequent pre-eclampsia. Prenatal Diagnosis, 22, 478-481.
  10. ↑ Ma, W. et al (2001). Adult Tissue Angiogenesis: Evidence for negative regulation by estrogen in the uterus. Molecular Endocrinology, 15, 1983-1992.
  11. ↑ Zygmunt M, Herr F, Keller-Schoenwetter S, Kunzi-Rapp K, Münstedt K, Rao CV, Lang U, Preissner KT (2002). Characterization of human chorionic gonadotropin as a novel angiogenic factor. J Clin Endocrinol Metab. 87, 5290-5296.
  12. ↑ Clemens, L., Siiteri, P., & Stites, D. (1979). Mechanism of immunosuppression of progesterone on maternal lymphocyte activation during pregnancy. The Journal of Immunology, 122, 1978-1985.
  13. ↑ Yen S, et al. Causal relationship between hormonal variables in the menstrual cycle. In Ferin M, Richart RM, Vande Wiele RL (eds). Biorhythms and Human Reproduction. New York, John Wiley and Sons, 1974, pp 219-238.
  14. ↑ Zeleznik, A., Fairchild Benyo, D. Control of follicular development, corpus luteum function and the recognition of pregnancy in higher primates. In Knobil E (ed). The Physiology of Reproduction. New York, Raven Press, 1994, pp 751-782.
  15. ↑ Sleiter, N., Pang, Y., Park, C., Horton, T., Dong, J., Thomas, P., & Levine, J. (2009). Progesterone Receptor A (PRA) and PRB-Independent Effects of Progesterone on Gonadotropin-Releasing Hormone Release. Endocrinology, 150, 3833-3844.
  16. ↑ Fantl, V., Edwards, P., Steel, J., Vonderhaar, B., & Dickson, C. (1999). Impaired Mammary Gland Development in Cyl-12/2 Mice during Pregnancy and Lactation Is Epithelial Cell Autonomous. Developmental Biology, 212, 1–11.
  17. ↑ Rao, C. et al (1995). Peripheral and intracerebroventricular administration of human chorionic gonadotropin alters several hippocampus-associated behaviors in cycling female rats. Hormones and Behavior, 29, 42-58

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]