Sovet İttifaqında şəkillərin senzuraya məruz qalması

Sovet İttifaqında şəkillərin senzuraya məruz qalması — fotolara və şəkillərə qarşı senzura tədbiq edilməsi Sovet İttifaqında geniş yayılmışdı. Vizual senzuradan siyasi kontekstdə, xüsusən İosif Stalinin siyasi təmizləmələri (Böyük Təmizləmə) zamanı istifadə edilmişdi. Bu proses zamanı Sovet hökuməti təmizlənmiş bəzi şəxsiyyətləri Sovet tarixindən silməyə cəhd etmiş və şəkillərin dəyişdirilməsi, filmin məhv edilməsini əhatə edən tədbirlər görmüşdür.^[1]

Tarixi şəkillərin senzuralanması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Lenin nitqi[redaktə | mənbəni redaktə et]

5 may 1920-ci ildə Lenin Moskvanın Sverdlov meydanındakı insanlar qarşısında özünün məşhur nitqini söylədi. Onun qarşısında Leon Trotski və Lev Kamenev dayanmışdı. Bu iki şəxs sonradan Stalin tərəfindən edam edildikləri və anti-sovet fəaliyyətdə ittiham edildikləri üçün onlar Leninin bu çıxışı zamanı çəkilmiş fotolardan yox edilmişdilər.

Leon Trotski[redaktə | mənbəni redaktə et]

Leon Trotski müasir Ukraynada doğulmuş və etnik olaraq yəhudi əsilli olan inqilabçı və marksist nəzəriyyəçi idi. O, inqilab zamanı aktiv üzvlərdən biri olmuş, Sovet Rusiyasının ilk illərində Xalq XArici İşlər Komissarlığının rəhbəri kimi çalışmışdır. Bundan sonra isə Qızıl Ordunun yaradıcısı və Xalq Hərb Komissarlığının rəhbəri kimi çalışmışdır. O, həmçinin Siyasi Büronun da ilk üzvləri arasında idi.

O, 1920-ci illərdə İosif Stalinin siyasətinə, yüksəlişinə və Sovet İttifaqının artan bürokratikləşməsinə qarşı Sol Müxalifətin uğursuz mübarizəsinə rəhbərlik etdikdən sonra "dövlət düşməni" elan edilmiş və Sovet tarixindən silinib. Trotski kommunist Partiyasından qovulduqdan sonra Böyük Təmizləmə illərində Sovet İttifaqından sürgün edilmişdir. Dördüncü İnternasionalın rəhbəri kimi o, xaricdə də stalinist bürokratiyaya qarşı mübarizəni davam etdirmiş və sonda Meksikada öldürülmüşdür. O, Ramon Mersader adlı Sovet agenti olan şəxs tərəfindən buz baltası ilə öldürülmüşdü.^[a] Trotskinin ideyaları kommunist nəzəriyyəsinin bir variantı olan Trotskizmin əsasını təşkil edir və bu, Stalinizm nəzəriyyələrinə zidd olan marksist düşüncənin əsas məktəblərindən biri olaraq qalır.^[2]

Oktyabr İnqilabı bayramı[redaktə | mənbəni redaktə et]

1919-cu il noyabrın 7-də şəkildə Oktyabr İnqilabının ikinci ildönümünü qeyd edən Sovet rəhbərliyi çəkilmişdir. Trotski və müttəfiqləri hakimiyyətdən düşdükdən sonra, Trotski və Leninin solunda olan iki nəfər də daxil olmaqla, eynək taxıb salam verən bir sıra fiqurlar təsvirdən çıxarıldı. Leninin sağında olan iki nəfərdən biri olan Lev Kamenev Stalinin başqa bir rəqibi idi, Trotskinin qarşısındakı şəxsdən aşağıda saqqallı başqa bir fiqur, bir vaxtlar dövlət nəşriyyatının rəhbəri Artemik Xalatov da redaktə olunmuşdu.

Lev Kamenev[redaktə | mənbəni redaktə et]

Lev Kamenev rus ortodoks qadın ilə yəhudi dəmiryolu işçisinin ailəsində Moskvada dünyaya gəlmişdi. O, 1901-ci ildə Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasına qatılmış və 1903-cü ilin avqustunda partiya bolşevik-menşevik fraksiyalarına parçalanan zaman bolşeviklərlə birlikdə qalmağı seçmişdir. O, inqilabdan əvvəl və sonra yüksək vəzifələrə sürətlə sahiblənmiş, 1917-ci ildə nominal dövlət rəhbəri olmuş, 1923-1924-cü illərdə Siyasi Büronun sədri seçilmişdir.^[3][4]

After Sergey Kriovun 1 dekabr 1934-cü ildə öldürülməsindən sonra Stalin Böyük Təmizləmə prosesinə başladı. Zinovyev, Kamenev və onların yaxın dostları yenidən Kommunist Partiyasından qovuldular və 1934-cü ilin dekabrında həbs edildilər. 1935-ci ilin yanvarında keçirilən "məhkəmələrdə" onlar Kirovun öldürülməsində "mənəvi şəriklik"lərinin olduğunu etiraf etdilər. Zinovyev 10 il, Kamenev 5 il həbsə məhkum edildi. 1935-ci ilin əvvəllərində Kamenev ayrıca "Kremlin işi"ndəki "iştirakına" görə də mühakimə edildi. Onun bu məhkəmədə günahsız olduğunu bildirməsinə baxmayaraq, daha 10 il də həbsə məhkum edildi.

1936-cı ilin avqustunda - bir neçə ay davam edən Sovet gizli polisinin hazırlıqlarından sonra. - Zinovyev, Kamenev və əsasən Köhnə Bolşeviklərdən təşkil edilmiş digər 14 nəfər "Moskva proseslərinə" cəlb edildilər. Kamenev və digərlərinin hamısı təqsirkar elan edildilər və 25 avqust 1936-cı ildə edam edildilər.

Poçt markaları[redaktə | mənbəni redaktə et]

7 noyabr 1917-ci ildə bolşeviklərin lideri Vladimir Lenin Rusiyanı effektiv şəkildə idarə etməyi bacarmayan Müvəqqəti hökumətə qarşı öz inqilabçılarını üsyana qaldırdı. Oktyabr inqilabı Rusiyanın qısamüddətli müvəqqəti parlament hökumətini fəhlə və kəndli orqanları tərəfindən seçilən sovetlər, yerli şuralar tərəfindən təşkil edilən hökumətlə əvəz edərək, həmin ilin fevralında başlayan inqilab mərhələsini başa vurdu. Ağ Ordu çətiri altında elastik bir şəkildə təşkil olunmuş liberal və monarxist qüvvələr dərhal bolşeviklərin Qırmızı Ordusuna qarşı müharibəyə başladılar.

İnqilab zamanı müvəffəqiyyətli döyüşçülərin qələbələrini qeyd edən bir sıra şəkilləri çəkildi. Bunlar müharibədən sonra tez-tez açıqcalar kimi istifadə olunurdu. Orijinal şəklin fonunda rus dilində "Saat, qızıl və gümüş" deyən bir mağaza var. Daha sonra şəkil "Hüquqlarınız üçün mübarizə aparın" kimi dəyişdirildi və bayraq daha aydın şəkildə "Məhv olsun monarxiya - yaşasın Respublika!" sözləri ilə dəyişdirildi.^[5]

İşçi Sinfinin Qurtuluşu üçün Mübarizə Birliyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İşçi Sinfinin Qurtuluşu üçün Mübarizə Birliyi Peterberqda yerləşməklə birlikdə Mixail Kalinin və Lenin də daxil olduğu bir neçə rus inqilabçı tərəfindən yaradılmışdı. Onlar sonda başqa rus solçu təşkilatlarla da birləşərək Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının əsasını qoydular. Bu partiya 1898-ci ildə Minskdə müxtəlif təşkilatların bir partiyada birləşməsi ilə yaradıldı. Bu partiya daha sonra bolşevik və menşevik fraksiyalarına parçalandı və bu ikisi arasındakı mübarizədə bolşeviklər qalib ayrıldılar. Onlar Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının əsasını qoydular.^[6]

1897-ci ilin fevralında çəkilmiş foto İşçi Sinfinin Qurtuluşu üçün Mübarizə Birliyinin Peterburq fəaliyyəti dövrünə aiddir. Fotonun şəkilməsindən qısa müddət sonra Rusiya imperiyası polisi bütün qrupu həbs etdi. Qrupa daxil olan şəxslər müxtəlif cəzalara məruz qaldılar. Lenin 14 ay həbsdə saxlanıldıqdan sonra azad edildi və Sibirdəki Şuşenskoye kəndinə sürgün edildi. O, burada Rusiyaya sosializm anlayışını gətirmiş Georgi Plexanov ilə tanış oldu.

Mərkəzdə dayanan Aleksandr Malçenkodur. Bu şəkil çəkilən zaman o, mühəndislik fakültəsinin tələbəsi idi və onun anası gələcəkdə Lenini polislərdən gizlədəcəkdi. O, həbs edildikdən sonra bir neçə ay həbsdə saxlanıldı və 1900-cü ildə geri qayıtdığı zaman inqilabı hərəkatı tərk etdi. Bundan sonra o, Moskvaya hərəkət etdi və burada müxtəlif dövlət orqanlarında baş mühəndis olaraq çalışdı. 1929-cu ildə həbs edilən Malçenko heç bir təqsiri olmamasına baxmayaraq, "təxribatçı" olmaqda ittiham edildi və 18 noyabr 1930-cu ildə edam edildi. Həbs və edam edildikdən sonra onun üzü bütün erkən solçu hərəkatın şəkillərindən silindi. 1958-ci ildə bəraət aldığı zamandan sonra yenidən fotolarda onun üzüv peydə olmağa başladı.

"İtmiş" kosmonavt[redaktə | mənbəni redaktə et]

1961-ci ildə kosmonavt Valentin Bondarenko təlim qəzasında həlak olduqdan sonra Sovet hökuməti onu birinci qrup kosmonavtların fotoşəkillərindən çıxardı. Bondarenko artıq ictimaiyyətə açıq olan fotoşəkillərdə göründüyü üçün silinmələr uğursuz buraxılışlarda kosmonavtların ölməsi ilə bağlı şayiələrə səbəb oldu.^[7] Həm Bondarenkonun varlığı, həm də ölümünün mahiyyəti 1986-cı ilə qədər məxfi idi.^[8]

Reyxstaqda bayraq[redaktə | mənbəni redaktə et]

Berlinin Sovet ordusu tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra Qızıl Ordu fotoqrafi Yevgeni Xaldey bir neçə döyüşçünü Sovet İttifaqı Zəfər Bayrağını Reyxstaq binası üzərində dalğalandırarkən çəkdi. Foto tarixi bir ani - milyonlarla sovet vətəndaşının ölümü bahasına başa gəlmiş Nasist Almaniyası üzərində qələbənin simvolu hesab edilirdi.

Foto çəkildikdən sonra Xaldey tez bir zamanda Moskvaya geri döndü. Ogonyok baş redaktorunun tələbi əsasında fotonu bir qədər də redaktə etdikdən sonra bəlli oldu ki, fotoda bayraq daşıyanı dəstəkləyən baş çavuş Əbdülhakim İsmayılovun hər qolunda onun qarət etdiyini göstərən qol saatı vardı. Sonrakı sovet mənbələri əlavə saatın əslində Adrianov kompası olduğunu iddia etdi^[9] və Xaldei mübahisələrə yol verməmək üçün saatı İsmayılovun sağ biləyindən çıxarmaq üçün fotoşəkili düzəltdi.^[10][11] Khaldei səhnəni daha dramatik etmək üçün başqa bir fotonun fonunda tüstünü də köçürüb.^[11]

13 may 1945-ci ildə foto Ogonyok jurnalında çap edildi. Bir çox fotoqraflar damdakı bayraqların şəkillərini çəkərkən, ən yadda qalan Xaldeyin şəkli oldu.^[10]

Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Xatirənin lənətlənməsi

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Anna Lawton. Kinoglasnost: Soviet Cinema in Our Time. Cambridge University Press. 1992. ISBN 0-521-38117-7.
• Vladimir Lenin. Collected Works, Volume XX. International Publishers. 1929. ISBN 1-4179-1577-3..
• Albert S. Lindemann. Esau's tears: modern anti-semitism and the rise of the Jews. Cambridge University Press. 2000. ISBN 0-521-79538-9.
• James Oberg. Uncovering Soviet Disasters, Chapter 10: "Dead Cosmonauts",. New Yor: Random House. 2008. 156–176.
• Asif A Siddiqi. Challenge To Apollo: The Soviet Union and the Space Race, 1945-1974. NASA. 2000.
• Michael Sontheimer. The Art of Soviet Propaganda: Iconic Red Army Reichstag Photo Faked. Der Spiegel. 2008.
• Von Doc Baumann. Dramatische Rauchwolcken. Der Spiegel. 2010.
• M. J. Broekmeyer. Stalin, the Russians, and their war: 1941-1945. University of Wisconsin Press. 2004. ISBN 0-299-19594.
• Robert Conquest. The great terror: a reassessment. Oxford University Press. 1991. ISBN 0-19-507132-8.
• Gregor Dallas. 1945: The War That Never Ended. Yale University Press. 2006. ISBN 0-300-11988-7.
• Tony Le Tissier. Race for the Reichstag: the 1945 Battle for Berlin. Routledge. 1999. ISBN 0-7146-4929-5.
• Daniel J. Walkowitz; Lisa Maya Knauer. Memory and the impact of political transformation in public space Radical perspectives. Duke University Press. 2004. ISBN 0-8223-3364-3.
• David King. The Commissar Vanishes: The Falsification of Photographs and Art in Stalin's Russia. Metropolitan Books. 1997. ISBN 0-8050-5294-1.