Tiflisskiye vedomosti (qəzet)

"Tiflisskiye vedomosti" (qəzet) — Qafqazda rus dilində çıxan ilk qəzet.^[1][2][3]

"Tiflisskiye vedomosti"
Baş redaktor	P.S.Sankovski
Yaranma tarixi	1828
Dil	rus dili
Nəşrini dayandırıb	1832
Ünvan	Tiflis

Şimali Azərbaycanın Rusiyanın tərkibində olması nəticəsində çar hakimiyyəti öz müstəmləkəçilik siyasətini həyata keçirmək üçün təbliğat vasitəsinə ehtiyac duydu və Tiflisdə rus dilində ilk mətbu orqan olan "Tiflisskiye vedomosti" qəzetini 1828-ci ildə nəşr etdi.^[1][2]

"Tiflisskiye vedomosti" qəzetinin bəzi məqalələri mərkəzi qəzetlərdə yenidən dərc edilirdi.^[3] Bu qəzetdə dekabristlərin iştirakı, qəzetin redaktor müavini V. D. Suxorukovun 14 dekabr hadisələri ilə sıx əlaqədar olması və s. haqqında məlumatlar vardır. Eyni zamanda Marlinskinin "Qırmızı örtük" (1831, N 6, 7), "Vaxtı ilə dağlılara əsir düşmüş zabitin hekayəsi", (1831, N 9, 17), şair V. Qriqoryevin oçerkləri, P. Sankovskinin, Q. Qordeyevin şeirləri və s. əsərlər dərc edilmişdir.^[1]

Həmçinin mətbu orqanın səhifələrində Azərbaycanla əlaqəli materiallar dərc olunub. Qəzetdə Azərbaycan xalqının əsrlər boyu yaratdığı folklor nümunələri, yazılı ədəbiyyatı barəsində də qeydlər var. "Abbasabad mühasirəsinin təsviri" (1829, N 27, 30), "Müasir tarix. Azərbaycan vilayətinin hərbi vəziyyəti haqqında" (1829, N 38, 43), "Moskvalı dostuma məktub" (1830, N 25, 53 və b.), "Qarabağ əyalətinə tarixi baxış" (1836, N 86), "Car və Balakən vilayətlərinə səyahət" (1830, N 81–83) və s. məqalələrdə Azərbaycan haqqında, azərbaycanlıların məişəti, yaşayış tərzi və s. haqqında məlumatlar verilirdi.^[1]

"Tiflisskiye vedomosti" qəzetində Azərbaycanın maddi və mədəni tarixinə aid bir sıra maraqlı faktlar vardır. Həmin faktların çoxu görkəmli alim və yazıçı A. Bakıxanovun adı ilə bağlıdır. Qəzet Abbasqulu Ağa Bakıxanovun dilləri mükəmməl bilməsini, xidməti işində fərqlənməsini xüsusilə qeyd edirdi. Bakıxanovun fars dili qrammatikası ("Qanuni-Qüdsi") yazması, istedadlı bir tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərməsi də nəzərə çatdırılırdı. "Tiflisskiye vedomosti"nin əhəmiyyəti ondadır ki, Abbasqulu ağa Bakıxanovun qəzetdə tərcümə əsərləri çap olunub. Bakıxanovun "Dərbəndnamə" əsərinin tərcüməsi haqqında qəzet qeyd edirdi:

Lazımi mənbələrin tərcüməsi Qafqazın bu tərəfinin tarixini yeni dünyaya yayır. (1829, N 44)

Həmin faktlar göstərir ki, A. Bakıxanov "Tiflisskiye vedomosti" redaksiyası ilə əlaqə saxlamışdır.^[1]

Qəzetdə "P. S." imzası ilə (zənn olunur ki, bu, redaktor P. S. Sankovskidir) çıxmış "Ərdəbil məscidinin təsviri" məqaləsi (3 oktyabr 1828, N 14) məşhur Şeyx Səfi tarixi abidəsinə və onun nəzdindəki kitabxanaya həsr olunmuşdur. Qəzetdə həmin məscid-məqbərənin nəzdindəki zəngin və qədim əlyazmaları kitabxanasının Ərdəbildən Peterburqa göndərilməsi təfsilatı da göstərilmişdir. Həmin əlyazmaları hazırda Leninqrad şərqşünaslıq kitabxanasında mühafizə olunur.

P. Sankovskinin "Axalsıx məscidi və kitabxanası" sərlövhəli məqaləsində (1828, N 16) kitabxana, məşhur Ərdəbil kitabxanası ilə müqayisə edilir, əlyazmalarının qədimliyindən və elmi əhəmiyyətindən danışılır.

Qəzet sonrakı illərdə də İran və Türkiyə ərazisindəki qiymətli əlyazma kitabları xəzinələri barəsində materiallar buraxır, böyük kitabxanaların fondu haqqında siyahı dərc edirdi. Siyahıda Azərbaycan klassiklərinin əsərlərinin də adı vardı. "Şərq kitablarının və əlyazmalarının Ərzurum və Bayaziddən 1829-cu ildə əldə edilmiş siyahısı" sərlövhəli (1829, N 46) sənəddə Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"sinin (N 43), Xaqani Şirvani külliyatının da (N 44) adı yazılmışdır.

"Tiflisskiye vedomosti" qəzetində bədii ədəbiyyat nümunələri də çap olunurdu. P. S. Sankovskinin özü lirik şeİrlər yazırdı. Qəzetin 1830-cu il 68-ci nömrəsində Azərbaycan xalq eposu "Koroğlu" haqqında məqalə verilmişdir. Məqalə təsviri səciyyə daşısa da, eposun rus oxucularına tanıdılmasında ilk addım idi. Az sonra "Koroğlu" geniş yayıldı. Keçən əsrin 40–50-ci illərində "Koroğlu"dan ayrı-ayrı qollar mərkəzi rus mətbuatında da dərc edildi.

"Tiflisskiye vedomosti" səhifələrində Azərbaycanla əlaqədar memuar səciyyəli səyahətnamə və xatirələr də vardır. "Z…v" imzası ilə verilən səyahət-xatirələr Qarabağın o zamankı həyatına həsr edilsə də, real həyatı göstərməkdən çox uzaq, fantastik səciyyədədir.

Şahbulaq qalasına həsr olunan məqalə tarixi həqiqətə yaxınlığı ilə diqqəti cəlb edir. Məqalənin müəllifi "Qarabağ astroloqu və ya Şuşa qalasının 1752-ci ildə bina edilməsi" (Moskva, 1834) adlı tarixi-fantastik romanın müəllifi P. Zubovdur. Qəzet həmin romandan parçalar da buraxmışdır. Əsərdə tarixi faktlar təhrif olunmuş, ən pisi isə yerli xalqlara qeyri-obyektiv münasibət bəslənilmişdir.

Qəzet Azərbaycanın tarixinə və iqtisadi həyatına aid materiallara nisbətən üstünlük verirdi. Burada Azərbaycana aid əmr və fərmanlardan başqa tarixi və statistik məzmunlu materiallar da vardır. Bu materiallardan biri "Azərbaycan əyalətinin gəliri haqqında" adlanır. Hələ Azərbaycanın Rusiyaya ilhaqı illərinə aid statistik məlumat, dövrün vergi sistemi, xalqın iqtisadi vəziyyəti haqqında müəyyən təsəvvür yaradır.

Azərbaycanın Rusiya tərkibinə daxil edilməsi gedişinin bəzi mənzərələri də qəzetdə öz əksini tapmışdır. "Baş komandan knyaz Sisyanov tərəfindən Gəncə qalasının qəfil hücumla alınması" məqaləsi 1804-cü ilin qanlı hərbi münaqişələrinə həsr edilmişdir.^[1]

P. S. Sankovski 1798-ci ildə anadan olmuşdur. Təhsilini xaricdə almışdır. Bir neçə xarici dil bilirdi. O, 1823-cü ildə Tiflisə gəlmiş, Qafqaz baş hakiminin dəftərxanasında çalışmışdı. 1827-ci ildə Sankovski Qafqaz baş hakimi Paskeviçin yanında xüsusi tapşırıqlar üzrə məmur işləyib. "Tiflisskiye vedomosti" qəzeti nəşrə başlayanda onu redaktor təyin etmişlər. Puşkinin Qafqaza gəlməsi münasibətilə Sankovski qəzetin 28 iyun 1828-ci il tarixli 26-cı nömrəsində təntənəli bir məqalə dərc etmişdi. A. S. Puşkin "Ərzurum səyahəti" əsərində Sankovskinin də adını çəkmiş və demişdir:^[1]

Tiflisdə iki həftəyə qədər qaldım və oradakı cəmiyyətlə tanış oldum. “Tiflisskiye vedomosti” naşiri Sankovski bu ölkə haqqında, Knyaz Sisianov A.P. Yermolov və b. haqqında mənə bir çox maraqlı məlumatlar verdi. Sankovski Gürcüstanı sevir və onun parlaq bir gələcəyi olduğunu qabaqcadan görür.

Qəzet 1833-cü ilin əvvəllərinə qədər çıxmışdır. Sankovski 1832-ci il oktyabrın 19-da vəfat etdikdən sonra əməkdaşlardan Zubaryov və Qordeyev hər üç qəzetin nəşrini davam etdirmək istəmişlər, lakin üç qəzeti redaktə etmək onlar üçün çətinlik törətmişdir. Bir-birinin ardınca hər üç qəzet bağlanmışdır.^[1][2]

• Əkinçi (qəzet)
• Tiflis əxbarı (qəzet)

• A. S. Puşkin. "Ərzurum səyahəti". Bakı. Azərnəşr, 1937, səh.31–32
• Z.. V Şahbulaq qalası. Şahbulağın müasir tarixi. Səyahətdən. "Tiflisskie vedomosti", 28 avqust. 1830, N-69.
• Z.. V Şahbulaq qalası. Şahbulağın müasir tarixi. Səyahətdən. "Tiflisskie vedomosti", 22 fevral 1829, N-8

• N. N. Zeynalov. "Azərbaycan mətbuat tarixi", I hissə. Bakı "ADU", 1973.
• Vəliyev Akif Abdüləzim oğlu (Aşırlı). "Azərbaycan mətbuatı tarixi" (1875–1920), Bakı "Elm və Təhsil", 2009 – 4–5 səh.

• Mətbuat tarixi
• 525-ci Qəzet — Azərbaycanın xaricidilli mediası
• Azərbaycan mətbuatı: tarixi-xronoloji baxış ^{[ölü keçid]}