Toribio de Benavente

Toribio of Benavente (1482, Benavente, İspaniya – 1565,^[4] Mexico City, New Spain) o həmçinin Motolinía kimi tanınır, 1524-cü ilin mayında Yeni İspaniyaya gələn Meksikanın məşhur On İki Həvarisindən biri olan fransisk missioneri idi.^[5]

Toribio de Benavente
isp. Toribio de Benavente
Doğum tarixi	1482[1]
Doğum yeri	Benavente[d], Samora vilayəti[d], Kastiliya və Leon, İspaniya
Vəfat tarixi	1568[2][3][…]
Vəfat yeri	Mexiko, İspaniya imperiyası, İspaniya
Fəaliyyəti	tarixçi, ata[d], missioner, etnoqraf
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Torino de Benavente Motilina Priney yarımadasında, Leon krallığına aid olan Zamora əyalətinin Benavente şəhərində anadan olmuşdur. Onun doğum tarixi barədə məlumatlar ziddiyətlidir. Əlimizdə olan məlumatlar onun 1482–1489-cu illər aralığında doğulduğunu təsdiq edir. Onun uşaqlığı haqqında demək olar ki, məlumatımız yoxdur.^[6][7]

Motilina, təxminən, 1510-cu ildə Benavente şəhər monastrında 17 yaşında Fransıskançılar ordeninə üzv olmuşdur. Fransıskançılar ordeni İtalyan rahib olan Assisili Françesko tərəfindən yaradılan və İsa Məsihin istəyən görə yoxsul həyat tərzi sürməyə and içmiş bir dini təriqət idi. Bu orden 1210-cu ildə Papa III İnnokenti tərəfindən dini təriqət olaraq təsdiq edilmişdir. 1223-cü ildə Papa III Onorius tərəfindən təsdiq edilmiş təriqət əsasnaməsinə görə Fransiskanlar tam yoxsulluq içində, dilənçi, səfil vəziyyətində yaşayaraq xalq içində İncil hökmlərini yayırdılar. Onlar qəhvəyi rəngli cübbə geyir, öndən düyümlənən qurşaq bağlayır, ayaqlarına səndəl geyirdilər. Təriqətin təməl qanunlarından biri hər hansı bir şeyə sahib olmağı rədd etmək — xüsusi mülkiyyətdən imtina etmək idi. Sonrakı səkkiz il ərzində o, San Gabriel de Extremadura əyalətində Fray Martin de Valensiya ilə dostluq qurdu.^[8][9]

Meksikanın 12 həvarisi. Fray Francisco de los Ángeles (həmçinin Kardinal Kuinone kimi tanınır) Müqəddəs Fransisk Ordeninin baş rahibi kimi kimi Fray Martin de Valensiyanı Yeni Dünyada müjdəçi ekspedisiyaya rəhbərlik etmək üçün təyin etdi və ona özünü müşaiət edəcək keşişləri seçməyi əmr etdi. O, on bir yoldaş seçdi, onların arasında Fray Toribio de Benavente; digər on nəfər: Fransisko de Soto, Martin de Jezus, Xuan Suares, Antonio de Ciudad Rodriqo, Qarsia de Cisneros, Luis de Fuensalida, Xuan de Ribas, Fransisko Ximenez və adi insanlar: Qardaş Andrés de Cordoba və Qardaş Xuan de Palos. Onların on iki nəfəri olduğu üçün onlar Meksikanın on iki həvarisi kimi tanınırdılar. On iki Fransiskan həvarisi 25 yanvar 1524-cü ildə Sanlucar de Barrameda'dan ayrıldılar və fevralın 5-də Kanar adalarına gəldilər və sonra Atlantik okeanı boyunca yola davam etdilər. Okeanı keçdikdən sonra martın 5-də Porto-Rikoya (Puerto-Riko) çatdılar, həmin ayın 13-də Santo Dominqodakı Hispaniola adasına, aprelin 30-da Trinidad adasına və nəhayət, 13 may, 1524-cü ildə onlar San Juan de Ulua, Veraruz, Mexikoya çatdılar və burda Fransiskanlar ordeni ilə xüsusi qarşılıqlı hörməti olan konkistador Hernan Kortes tərəfindən hörmətlə qarşılandılar.

"Motilina". Rəvayətlərə görə o, Tlakskala ərazisindən keçərkən yerli əhali onun cırıq-cırıq Fransiskan geyiminə baxmış, ona "Motilina" deməyə başlamışlar. O, tərcüməçidən bunun nə məna verdiyini soruşur. Bu söz Nahuatli dilində "mo(es)"+"tolina", yəni "o əziyyət çəkir" mənası verirmiş. Bu söz onun yerli dildə öyrəndiyi ilk söz olur və bu ifadəni özünə ad kimi qəbul edir. San Fransiskonun baş rahibi "12 həvari" Verakruzdan Meksikaya piyada, ayaqyalın getdilər. Onlar gecə, soyuq düşəndə sadə yorğana bürünərək yerdə yatır, çox sadə meyvələrlə qidalanırdılar. Digər versiyaya görə ona "Motilina" adının verilməsi bu cür həyat tərzi ilə əlaqədar idi. 17 və ya 18 iyun 1524-cü il tarixində Mexiko şəhərində həvarilər Kral V Çarlzın fərmanı ilə Hernan Kortesin qəbulunda oldular. Motilina 1524–1527-ci illər ərzində Mexiko şəhərində yaşamış və şəhərdə yerləşən San Fransisko monastırının baş keşişi olmuşdur. Onun rəhbəri dövründə 1524 və 1526-cı il kilsə yığıncaqları keçirildi, burada o, şəhərdə yaşayan qalan fransiskanlarla birlikdə monastırın rəhbəri kimi iştirak etdi. Motilina bu illər ərzində yerli Naxuatli dilini öyrənir. O, 1527-də San Antonio de Texkoko və Hueyotzingo monastırlarının qəyyumu olur. Digər keşişlərlə birlikdə köhnə Meksika məbədlərini sökərək Xoçimilko, Kokoacan kimi müxtəlif şəhərlərdə yeni monastırların əsasını qoydu.

Növbəti fəaliyyətlər. Üç illik Meksika monastırının rəhbəri vəzifəsini başa vurduqdan sonra, 1527-ci ildə o, Texcoco monastırının qəyyumu seçildi, buna baxmayaraq, həmin ilin sonunda regional rəhbər tərəfindən Qvatemalaya səyahət etmək icazəsi verildi. Qvatemalasda bir müddət qaldıqdan sonra Nikaraquaya yollanır. Nikaraquada 1527-ci ilin sonundan 1529-cu ilin aprelinə qədər qaldı, burda 2 monastırın əsasını qoydu, daha sonra burda digər keşişlərlə fəaliyyətlərinin gələcək planlarını müzakirə etdilər.1529-cu ildə o, digər missionerlərlə birlikdə bir monastır yaratmaq üçün Kuernavakaya gəldi. 1532-ci ildə o, Kuernavaca monastırında yaşayırdı, ehtimal ki, daha üstündür, çünki o, özünün aydınlaşdırdığı kimi, iki "palma" və ya xurma ağacı əkmək təşəbbüsü ilə tanınır 1530-cu ildə Tlakskalaya gəldi. 1530–1531-ci illər arasında 1531-ci ildə o, Puebla de los Ángeles şəhərinin qurulmasında əsas rol oynadı, 1541-ci ildə "Yeni İspaniyanın Tarixi" kitabında bu şəhəri təfərrüatlı şəkildə təsvir etdi, baxmayaraq ki, tikintidə iştirakını təvazökarlıqla inkar edirdi. O, Fray Martín de Valencia ilə Tehuantepek bölgəsinə səyahət etdi, orada deyilir ki, Motolinia Zapotek və Mixtek memarlığını görəndə, xüsusən də Mictlán (Mitla) şəhərinin monumental binalarını görəndə heyran qaldı. 1534-cü ildə Motolinia Qvatemalaya qayıtdı və sonra Fray Jacobo de Testera ilə Yukatana getdi. O, 1536 və 1539-cu illərdə monastırın keşikçisi olmaq üçün Tlakskalaya qayıtdı. O, 1543 və 1545-ci illərdə yenidən Qvatemaladakı missiyanı idarə etdi. Orada olarkən Motoliniya 1544-cü ildə həmin vilayətin komissar müavini vəzifəsini icra etdi. O zaman V Çarlzın özü ona bu ölkələrin və Yukatanın yepiskopu olmağı təklif etdi, lakin Motolinia bu cür mövqeləri rədd etdi və yalnız Yukatana missionerlər göndərdi. Meksikaya qayıtdıqdan sonra o, əyalət vikarı təyin edildi və sonra 1548-ci ildən 1551-ci ilə qədər olan dövrdə Meksikanın əyalət vəzifəsini tutdu. Daha sonra Michoacan və Jaliscoya səyahət etdi. O, Puebla monastırının və Huaquechula və Tula məbədlərinin tikintisində iştirak etmişdir, burada qədim yerli məbədlər monastırların tikintisi üçün istifadə edilmişdir. O, Atlixco və yəqin ki, Tecamachalconun qəyyumu idi.

Fəaliyyət dövründə qarşıladığı problemlər. Motilina konkistadorlar və digər ispan zadəgan, əyanlar qarşısında yerli əhalinin hüquqlarını müdafiə etdiyi üçün bir çox problemlərlə üzləşmişdir. İlk problem 1529-cu ildə Nuno de Guzmanın başçılıq etdiyi Kral məhkəməsinə yerli əhalidən vergi toplanmasına etiraz etdikdə baş verdi. Kral məhkəməsi bu etirazı hiddətlə qarşıladı və Motilinaya qarşı kampaniya başlatdı. Onu missionerlik vəzifəsi əvəzinə yerliləri üsyana hazırlamaqda ittiham edildi. Yepiskop Fray Xuan de Zumarraga Fransiskanlara özlərini yalnız dini işlərə həsr edib, şəhər şurasının işlərinə qarışmamağı əmr etdi. Motilina Fransiskanların hamısı olan Papa VI Adrian, X Leona sığındı. O, yenə 1548-cinildə yerli xalqın onda bir vergisini verməsinin əleyhinə çıxış etdi. Motolinia da digər ruhanilərlə, xüsusən Fray Bartolomé de las Casas başçılıq etdiyi Dominikan missionerlərinə qarşı münaqişələr yaşayırdı. Dominikanlılar və Fransiskanlar yeni torpaqların mülkiyyəti və istismarı ilə bağlı mübahisə edirdilər və teoloji məsələlərdə fikir ayrılığına düşdülər. Motolinia Bartolome de las Kasası həddindən artıq idealist olmaqda, yerli xalqa kömək etmək və öyrətmək istəməməkdə günahlandıraraq, onun haqqında Kral V Çarlza yazdığı məktubda belə ifadələr işlətmişd: "O, burada hökuməti belə narahat edir və məhv edir". Bundan başqa, Bartolomeo de las Kasas hinduların yaşadıqları ərazilərin fəthini və tabe edilmələrini bütün xristian əxlaqına qarşı cinayət kimi görürdü. Motilina onun bu fikirlərini bölüşmürdü. Motolinia inanırdı ki, Allah bir dəfə iman gətirən hinduları qoruyacaq və buna görə də missionerlik işi tutulan ərazilərdə mütləq mənada vacib idi. İspaniya kralı V Çarlza yazdığı məşhur məktubda, onu tamamilə gözdən salmaq niyyətində olan Las Kasas üzərinə şiddətli bir hücum etdi. O, Çiapas yepiskopluğundan imtina etdiyi üçün onu "qədərli, narahat, həyasız, təlatümlü, yaralı və qərəzli bir adam" və hətta dönük adlandırdı. Bundan əlavə, krala Las Kasası monastırda təhlükəsiz saxlamaq üçün ağzını bağlamağı tövsiyə etmişdi. Jorge García Castillo kimi ekspertlər iddia edirdilər ki, Motolinia və de las Casas arasındakı mübahisələr teoloji nizamdan çox, siyasi xarakter daşıyır; lakin, öz növbəsində, Motolinia, V Çarlza yazdığı məktubla, fəthin yerli xalqın xristianlığı qəbul etməsi üçün zəruri bir vasitə olduğunu bildirdi. Bununla belə, həmin məktubda keşiş imperatora fəth edilmiş torpaqları katolik hökmdarının tabeliyində yeni müstəqil dövlətə necə çevirəcəyini izah edir. Motolinia məcburi dini dönüşümü rədd etmədi. Bu barədə Motolinia özü belə yazmışdı: "Qoy bu ölkələrdə Müqəddəs İncil təbliğ edilsin və əhali bunu xoşluqla qəbul etsin".

Son dövrləri. Motolinia həyatının son 40 ilində təqiblərə məruz qaldı, adını dəyişdirərək Tepectlán, Puebla, hazırda Canada de Morelos, Puebla dağlarında, eləcə də Tecamachalco, Pueblada, José Gregorio de Dios Anguiano təxəllüsü ilə gizləndi. Hindistan Arxivində və İspaniyanın Madrid İctimai Qəzet Arxivində onun təxəllüsü Xose Qreqorio de Dios Anguiano ilə İspaniyanın Zamora şəhərindəki ailəsi arasında gizli ünsiyyətlərin böyük kolleksiyası var. 1555-ci ildən etibarən Motolinia haqqında çox az şey məlumdur, baxmayaraq ki, o, Serafik Ordenində mühüm vəzifələr tutmağa davam edirdi. Onun missionerlik fəaliyyəti, San Fransisko de Mexiko monastırında ölənə qədər qırx beş il davam etdi. Deyilənə görə, 1569-cu il avqustun 9-da o, artıq çox xəstə və ölümə yaxın, kütləvi bayram keçirmək istəyirdi və az qala sürünərək, heç kimin ona kömək etməsinə imkan vermədən, qurbangaha yaxınlaşaraq bayramı qeyd etdi və ayın sonunda orada öldü. ayinlər. Meksikanın on iki ilk həvarisindən onun sonuncu öldüyü deyilir. Puebla, Canada Morelosda dəfn olunub. O, Meksikada bir çox monastır və monastır quraraq və təxminən 400.000-dən çox hindlini vəftiz etmişdir. O, Yeni İspaniya — Meksikanın ən mühim "müjdəçi"Kərimdən hesab olunur.

Çox güman ki, 1528–1530-cu illər arasında Motolinia rəsmi şəkildə yazmağa başladı. Demək olar ki, Motolina-nın qələmindən çıxmış bütün orijinal mətnləri itdi, lakin bəziləri başlıqları dəyişdirilməklə sağ qaldı. Doctrina christiana — Meksikalılar üçün yerli dildə yazılıb çap edilmiş bir xristianlıq doktrinasıdır, hansı ki Motoliniaya aid edilir. Bu doktrinanın da orijinal mətni itmişdir, onun əvvəlcə hansı dildə yazılmış olduğu dəqiq bilinmir. Motolinia Camino del Espíritu — Ruhun səyahəti adlı başqa bir əsər də yazmışdır. Bu mətn haqqında çox şey məlum deyil. Eyni şeyi onun Astek təqvimi haqqında olan yazıları barədə də demək olar 1528-dən Motilina öz xatirələrini yazmağa başladı. Əsər üçün "Memoriales" adı işləsə də, onun da dəqiq adı bəlli deyildir. Memoriales, ilk dəfə 1903-cü ildə nəşr edilmişdir. Bu əsər Historia de Los İndios əsəri üçün əsas "xammal" bazası olmuşdur. Motoliniyanın digər kitabçası 1539-cu ildə yazılmış İnamı Etiraf etmək Uğrunda Ölən Tlakskalalı 3 Uşağın Həyatı və Ölümüdür. Yerli xalqın tarixindən bəhs edən əsər yazmaqda katolik nöqteyi-nəzərindən onların büt-tanrılara sitayiş etməkdə yanıldıqlarını nümayiş etdirmək, bununla da müstəmləkəçiliyə və xristian dinini qəbul etməyin rahatlığına haqq qazandırmaq məqsədləri var idi. Onun ən məşhur əsəri 1541-ci ildə yazdığı "Yeni İspaniya Hindularının tarixi" əsəridir. Tarixçi Nikolas Antonio bu əsərin Memorialesin bir hissəsinin olması ehtimalını irəli sürmüşdür. Ola bilsin ki, Fray Motolinía itmiş başqa əsərlər, məktublar və broşürlər yazmış olsun. Motoliniyanın əsərləri, xüsusən də "Memorials" və "Yeni İspaniya Hindularının Tarixi" əsərləri onun yüksək Qərb mədəni hazırlığını əks etdirir; o, yunan-latın humanitar elmləri və fəlsəfəsi haqqında çox şey bilirdi. Digər əsas amil o idi ki, Nahuatl dilini başa düşmək və kodeksləri deşifrə etməklə, o, Anahuak diyarının mədəniyyəti haqqında ona şifahi və ya yazılı şəkildə məlumat verən yerli xalqlardan birinci əldən məlumat əldə etmişdir. 1541-ci ildə Motolinia, guya bu Yeni İspaniyanın hindlilərinin qədim ayinləri, bütpərəstlikləri və qurbanları ilə əlaqəsi və Allahın onlarda işlədiyi gözəl çevrilmə ilə bağlı əsərini yazıb bitirdi. Başqa redaktorlar və tarixçilər ona başqa adlar verərdilər. Lakin Francisco Javier Clavijero-nun ona verdiyi başlıq müasir tədqiqatçılar tərəfindən ümumiyyətlə üstünlük verilən başlıqdır: Yeni İspaniya hindularının tarixi. Bu əsərin üç hissəsi məlumdur: birinci hissə onun Yeni İspaniyaya və Aztek dininə missioner kimi gəlişindən bəhs edir, ikinci hissə xristianlığın qəbulu və yerli əhalinin kilsə bayramlarını necə qeyd etməsinə və üçüncü hissəyə aiddir. Yeni İspaniyanın coğrafiyası, florası, faunası, yerli əhalinin dini, adət-ənənələri haqqında dəyərli məlumatlar vardır. . Hər ikisinin ön sözü Motoliniyanın doğma yurdu olan Benavente Qrafı Don Antonio Pimentelə həsr olunub və bu, Proemial Məktub adlanır, lakin Xatirə Məktubu Hindlilərin Tarixindən bir qədər fərqlənir. Toribio de Benavente bir din xadimi nöqteyi-nəzərindən böyük miqdarda məlumat buraxdı ki, bu da bizə fəthin qəhrəmanlarını və dini missiyaları əhatə edən problem və maraqları bir ispan dindarı nöqteyi-nəzərindən anlamağa imkan verir. Yerli mədəniyyəti təsvir edən əsərlərinə və onun hüquqlarını müdafiə etdiyinə görə o, Meksika yerlilərinin hüquqlarını tanıyan ilk adamlardan biri hesab olunur. Motoliniyanın əsərlərinin əhəmiyyətli hissələrinin ingilis dilinə tərcüməsi 1950-ci ildə Elizabeth Andros Foster tərəfindən Cortés Cəmiyyəti üçün edilmiş və 1973-cü ildə Greenwood Press tərəfindən yenidən nəşr edilmişdir. Onun tərcüməyə girişində Motoliniyanın həyatı və əsərləri diqqətlə müzakirə olunur. 1858-ci ilə qədər nəşr olunmayan Yeni İspaniya hindularının tarixi, Joaquín García Icazbalceta tərəfindən redaktə edilmişdir. Memoriales, ilk dəfə 1903-cü ildə nəşr edilmişdir.^{[10][11][12][13][14][15]}