Valter Kon

Valter Kon — 9 mart 1923 il[5][6], Vyana, Avstriya — 19 aprel 2016 il[7][8], Santa Barbara, Kaliforniya, ABŞ) — Avstriya əsilli amerikalı nəzəri fizik. Kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı (1998il, Con Popl ilə birlikdə) "sıxlıq funksional nəzəriyyəsinin inkişafına görə"[9].

Valter Kon
Doğum tarixi 9 mart 1923(1923-03-09)[1][2][…]
Doğum yeri
  • Vyana, Birinci Avstriya Respublikası[d]
Vəfat tarixi 19 aprel 2016(2016-04-19)[3][1][…] (93 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi qırtlaq xərçəngi[d]
Elm sahəsi nəzəri fizika
Elmi dərəcəsi
İş yerləri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları Grand Officer of the Order of Honour for Services to the Republic of Austria Austrian Decoration for Science and Art Kimya üzrə "Nobel" mükafatı
ABŞ Milli Elmlər medalı
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Santa Barbaradakı Kaliforniya Universitetinin fəxri professoru, ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının (1969il)[10] və Amerika Fəlsəfə Cəmiyyətinin (1994il) üzvü, London Kral Cəmiyyətinin (1998il)[11] və Rusiya Elmlər Akademiyası (2006il)[12] , Avstriya Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü (2011il)[13].

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Valter Kon 9 mart 1923-cü ildə yəhudi ailəsində anadan olub. Valideynləri ziyalı və təhsilli insanlar idi: atası Solomon Kon, Moraviyanın Hodonin əsilli idi və "Postkartenverlag Brueder Kon" bədii açıqcalar üçün mağaza və mətbəə işlədirdi; anası Gitl Rappaport Qalisiyadakı (indiki Ukrayna) Brodi şəhərindən idi.[14]

Uşaqlıqdan dövlət Akademik Gimnaziyasında (Akademische Gymnasium) latın və yunan dillərini, daha sonra xüsusi Hayes yəhudi məktəbində (Zwi Perez Chajes Gymnasium) iki müəllimin böyük dəstəyi təsiri ilə oxudu. Bu iki müəllimin biri — Albert Eynşteynin köməkçisi fizik Emil Nohel (1886–1942 illər) və riyaziyyatçı Viktor Sabbat idi ki, hər iki müəllim həbs düşərgəsində öldü[15][16][17].

1938-ci il martın 11-dən 12-nə keçən gecə alman qoşunları Avstriyaya daxil oldular. Avstriya ordusu təslim oldu. Valter və bacısı şanslı olaraq, "Kindertransport" xilasetmə əməliyyatının köməyi ilə işğal edilmiş Avstriyadan İngiltərəyə, bir az sonra isə Kanadaya gedə bildilər. 1942-ci ildə Solomon Kon və həyat yoldaşı Terezien həbs düşərgəsinə, oradan isə Auşvitsə sürgün edildi və orada öldürüldülər. Dünyanın ikinci ən böyük ölkəsi olan Kanada Hitlerin hakimiyyətinin on iki ili ərzində cəmi 5000 yəhudi qaçqını yəni hər il 385-dən az yəhudi qaçqını qəbul edib. V. Konun yaşadığı düşərgələrdə təhsil proqramları mövcud idi və Kon onlardan istifadə edərək Toronto Universitetinə qeydiyyatdan keçməyi bacardı. Amma Almaniya vətəndaşlığı olduğu üçün Kimya fakültəsinin binasına getməsinə icazə verilmədi və o, fizika və riyaziyyatı seçdi. Müharibə illərində Avropadan Kanadaya qaçan yəhudilərin ali təhsil alması çox çətin idi. Valter Kon şanslı oldu. Müharibədən sonra onu kanadalı bir ailə himayəsinə götürdü və bir az sonra Harvard Universitetində oxumaq üçün təqaüd qazandı və 1948-ci ildə elmlər namizədi alimlik dərəcəsi aldı.

1948–50 illərdə Harvard Universitetində , Karnegi Texnologiya İnstitutunda 1950–53 illərdə, San Dieqo Kaliforniya Universitetində 1953–79 illərdə, 1979-cu ildən Santa Barbara Kaliforniya Universitetində dərs demişdir. Öldüyü zaman o, fizika üzrə fəxri professor və tədqiqat professoru idi.

Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyasının, Beynəlxalq Kvant Molekulyar Elmlər Akademiyasının, Bavariya Elmlər Akademiyasının üzvü olub.

1992-ci ildə "Bəşəriyyətə Xəbərdarlıq"ı imzaladı[18].

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birinci həyat yoldaşı — Louis Kon (1924–2010 illər), tibb bacısı(1948-ci ildə ailə qurub)[19].

Qızları: Merilin Kon, İngrid Kon Paymar və Rozalinda Dimenstein[20].

İkinci həyat yoldaşı — Mara Şiff (qızlıq soyadı Vişniak) Mara Vişniak Kon, 1926-cı il təvəllüdlü), fotoqraf Roman Vişniakın qızı, 1976-cı ildə ailə qurub[21].

Mükafat və fəxri fərmanları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Oliver Bakli Mükafatı (1961il)
  • Guggenhaym Təqaüdü (1963il)
  • Davisson-Germer mükafatı (1977il, Norton Lang ilə birgə)[22]
  • ABŞ Milli Elm Medalı (1988il)[23][24]
  • Yudjina Finberq Memorial Medalı (1991il)
  • Kimya üzrə Nobel Mükafatı (1998il)
  • Üç Fizik Mükafatı (2002il)
  • Avstriyanın "Elm və İncəsənətə görə" fəxri nişanı (1999). Böyük Zabit Xaçı, II dərəcəli, "Avstriya Respublikası qarşısında xidmətlərinə görə" Şərəf Nişanı (2009 il).[25]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Walter Kohn // Encyclopædia Britannica (ing.).
  2. ↑ Walter Kohn // Solomon Quqqenhaym muzeyi. 1937.
  3. ↑ 1 2 http://www.noozhawk.com/article/physicist_walter_kohn_ucsb_nobel_laureate_dies_at_93.
  4. ↑ 1 2 NNDB (ing.). 2002.
  5. ↑ Walter Kohn // Encyclopædia Britannica (англ.)
  6. ↑ Walter Kohn // Музей Соломона Гуггенхайма — 1937.
  7. ↑ http://www.noozhawk.com/article/physicist_walter_kohn_ucsb_nobel_laureate_dies_at_93
  8. ↑ Chancellor's Messages to Campus (англ.). Дата обращения: 21 апреля 2016. Архивировано 13 мая 2016 года.
  9. ↑ Судьбы жертв Холокоста: Вальтер Кон и Питер Гинц. Дата обращения: 8 апреля 2013. Архивировано из оригинала 6 октября 2014 года.
  10. ↑ Walter Kohn. Архивировано 8 ноября 2018 года. (англ.)
  11. ↑ Pierre C. Hohenberg and James S. Langer. Walter Kohn. 9 March 1923–19 April 2016 (англ.). Royal Society (28 марта 2018). Дата обращения: 11 сентября 2023.
  12. ↑ Профиль Вальтера Кона на официальном сайте РАН
  13. ↑ ÖAW Mitglieder Detail. Дата обращения: 8 ноября 2018. Архивировано 8 ноября 2018 года.
  14. ↑ Автобиография Вальтера Кона на сайте Нобелевского комитета. Дата обращения: 3 октября 2014. Архивировано 5 июня 2018 года.
  15. ↑ A note about Einstein’s assistant in Prague: Emil Nohel (англ.). Дата обращения: 3 октября 2014. Архивировано из оригинала 28 сентября 2014 года.
  16. ↑ Walter Kohn: Personal Stories and Anecdotes Told by Friends and Collaborators. Дата обращения: 2 октября 2017. Архивировано 1 апреля 2015 года.
  17. ↑ The education of Walter Kohn and the creation of density functional theory. Дата обращения: 3 октября 2014. Архивировано 19 апреля 2017 года.
  18. ↑ World Scientists' Warning To Humanity (англ.). stanford.edu (18 ноября 1992). Дата обращения: 25 июня 2019. Архивировано из оригинала 6 декабря 1998 года.
  19. ↑ Некролог Луис Кон. Дата обращения: 3 октября 2014. Архивировано 25 ноября 2020 года.
  20. ↑ Ingrid Kohn "A Silent Sorrow: Pregnancy Loss — Guidance and Support for You and Your Family". Дата обращения: 2 октября 2017. Архивировано 1 апреля 2015 год
  21. ↑ Mara Vishniac Kohn & Walter Kohn (англ.). Дата обращения: 3 октября 2014. Архивировано из оригинала 6 октября 2014 года.
  22. ↑ Prize Recipient. Дата обращения: 5 марта 2017. Архивировано 6 марта 2017 года.
  23. ↑ The President’s National Medal of Science: Recipient Details. National Science Foundation. Дата обращения: 5 марта 2017. Архивировано 6 марта 2017 года.
  24. ↑ Walter Kohn. National Science and Technology Medals Foundation. Дата обращения: 5 марта 2017. Архивировано 6 марта 2017 года.
  25. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2023-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-18.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]