Vittore Karpaçço

Vittore Karpaçço (it. Vittore Carpaccio; təq. 1465, Venesiya, — təq. 1526, ehtimal edilir ki, Kapodistriya) — erkən intibah dövründə yaşamış, Venesiya məktəbinin nümayəndəsi olan italyan rəssamı. Ehtimal edilir ki, Vittore Karpaçço İstriyada anadan olub, amma onun dəqiq doğum yeri bilinmir. Fəaliyyətinin ilk illərində o Vivarininin stilində işləyirdi, lakin Centile Bellininin tələbəsi olduqdan sonra tez bir zamanda onun üslubunu mənimsəyir və tərzini inkişaf etdirir.

Vittore Karpaçço
Vittore Carpaccio
Doğum tarixi	təq. 1465
Doğum yeri	Venesiya, Venesiya respublikası
Vəfat tarixi	təq. 1526
Vəfat yeri	Kapodistriya
Fəaliyyəti	rəssam, boyakar[d]
Təhsili	Centile Bellini
Janr	portret
Stil	erkən intibah
Tanınmış işləri	Rialto körpüsündə xaç qalıqlarının möcüzəsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Venesiya həmişə bütün İtalyan şəhərlərindən ən müstəqili hesab edilmişdi. Şəhərin bir çox karvan yollarının kəsişmə nöqtəsində yerləşməsi, adalarda olan müstəsna coğrafi mövqeyi, şəhərin tarixi inkişafının orijinallığını və xüsusi siyasi quruluşu, iqtisadi azadlığını müəyyənləşdirən əsas amil olmuşdu. Burada Şərq xristian mənəviyyatının ənənələri, İslamın nəcib spekulyasiyaları və qədim bütpərəstliyin həyat sevgisi bir araya gəlmişdi.

Venesiya incəsənəti özündə şəhərin həyat amillərinin bütün xüsusiyyətlərini özündə birləşdirirdi. Dünya incəsənətində o, hətta rəng axtarışının sinoniminə çevrilmişdi. Lakin, venesiya sakini üçün incəsənət ilk növbədə öz doğma şəhərinin məşhurlaşması, onun gözəlliyinin ilahiləşdirilməsi vacib idi. XVI əsr şairlərindən biri demişdi: "Həqiqətən bu şəhər onu əhatə edən suların bülluruna qoyulmuş bir xəzinədir… Məgər o, fırça məhsuluna bənzəmir mi?". Venesiya rəssamlığı öz başlanğıcını XV əsrdə Bellini ailəsinin yaradıcılığından götürür. Onların əsərlərində Venesiya yaranır, şəhərin memarlığı və sakinləri görünür. Ailənin ən kiçiyi olan Covanni öz əsərlərində rənglərin qızılı parlaqlığını istifadə edən ilk rəssam olur. Sonralar, bu qızılı çalar Venesiya koloritinin əsas nişanına çevrilir. Lakin, Vittore Karpaççonun yaradıcılığı ilk növbədə Covanninin böyük qardaşı — Centile Bellini ilə bağlıdır.

Vittorenin ilk və bəlkə də ən uğurlu rəsm tsikli onun "Skuola di Santa Orsola" (1490–1495, Venesiya, Akademiyanın qalereyası) üçün çəkdiyi əsərlər hesab edilir. Rəssamın doqquz əsəri müqəddəs Ursulanın həyatına həsr edilib. Rəvayətə görə, gözəlliyi və zəkası ilə məşhur olan Ursula, Britaniya kralı Maurun qızı idi. İngilis kralı oğlu Ursulanı oğlunun həyat yoldaşı etmək istəyirdi. Lakin, Ursulanın xristian atası, qızını bütpərəstə ərə vermək istəmirdi. Amma Ursula nişanlısının xristianlığı qəbul edəcəyini öncədən görərək atasını təklifi qəbul etməyə inandırdı. Elə də oldu. Ursula nişanlısı və rəfiqələrinin müşayiəti ilə Roma Papasını ziyarət etdi. Geri dönüşdə onlar hunların hücumuna məruz qalan Köln şəhərində dayandılar. Burada müqəddəs Ursula və rəfiqələri inancları uğrunda şəhid oldular.

Karpaçço, Ursulanın həyatından olan əsas epizodları çox detallı olaraq əks etdirir. Amma o, personajların başına gələn hadisələri Venesiyada çəkir. Rəssamın əsərlərində biz, Venesiya üçün xarakterik olan qızılı-yaşıl rənglə işıqlandırılan dəniz, çox sayda qondolalar, qayıqlar, gəmilər görürük. Körpülərin hündür arkaları arxasında sonsuz sayda evciklər yüksəlir. Həmin evlərin arasında isə öz görüşünləri ilə real tikililəri xatırladan möhtəşəm Venesiya palassoları və ya kilsələri görünür. Sahil və meydanlar, çox vaxt aralarında əsas qəhrəmanların kim olduğunu belə seçmək mümkün olmayan insanlarla doludur. Karpaçço sanki özü də izdihama qarışaraq onunla hərəkət edir. Rəsmlərdə hər şey insanı cəlb edir: şəhər həyatının müxtəlifliyi, memarlığın detalları, paltarlar. İnsan izdihamın arasında qəflətən qəribə, kasıb geyinmiş, tənha qoca qarını görür. Amma rəssam artıq izləyicini növbəti detala — mavi dumanla örtülü peyzajın dərinliyinə aparır. Karpaççonun müşahidə qabiliyyəti, fantaziyası və fırçaya sahib olma ustalığı izləyicini heyrətə gətirir. Bu böyük ölçülü rəsm əsərləri Karpaççonun yağlı boya ilə ilk işidir, buna qədər o, ancaq tempera ilə işləyirdi.

1502–1507-ci illərdə Vittore Karpaçço, "Skuola di San Corcio delyi Skyavoni" üçün müqəddəs Georqiy, İeronim və Trifonun həyatlarına aid rəsmlər çəkir. Rəssam, özünəməxsus təbiilik və yüngüllük ilə canlılığın xüsusi səviyyəsinə çataraq hekayəni "danışır". Buna görə də "Müqəddəs Avqustinin xəyalı" əsəri möhtəşəmdir. Bu əsərdə, perspektivin bütün qanunlarına riayət edilərək (təəccüblü deyil, çünki, Karpaçço Centile və Covanni Bellini ilə riyaziyyatçı Melatininin tələbləri olmuşdular) alimin otağı təsvir edilib. Divarlar boyu üzərlərində kitablar və elmi məşğuliyyətlər üçün fərqli atributlar olan rəflər düzülüb. Maraqlıdır ki, bu atributlar, rəssam tərəfindən qeyri-adi dəqiqlik və plastik hiss edilmə qabiliyyəti ilə çəkilib. Otağın dərinliyində, kiçik otağa açılan qapının yanında yepiskop ləyaqətini simvolizə edən mitra və əsa, eləcə də xeyir dua verən Məsih heykəli olan qurbangahın yerləşdiyi nişa təsvir edilib. Karpaçço, Avqustini müqəddəs Yeronimin ikonoqrafiyasına göndərmə olaraq təsvir edib. Əsərdə, yazı yazarkən öz ölüm xəbərini verən müqəddəs Yeronimin səsini eşidib qəflətən dayanan müqəddəs Avqustinin hərəkətləri çox təbii göstərilib.

Karpaççonun məişət janrı növünə olan marağının tamamilə üzə çıxdığı bir əsəri var. Bu "İki venesiyalı" əsəridir. (Venesiya, Korrer Muzeyi). Burada pozaların və mimikaların donmuşluğu paltar, gündəlik həyat xüsusiyyətləri və ətraf mühitin təsvirində demək olar ki, etnoqrafik dəqiqliklə kompensasiya olunur.

Vittore Karpaçço heç vaxt portretə ayrı janr kimi yanaşmırdı, amma onun fikrinə və yerinə yetirilməsinə görə özünəməxsus əsəri var — baron Tissenin kolleksiyasında olan "Peyzaj fonunda gənc cəngavər". Qəhrəman qala fonunda və təbiət mühitində təsvir edilib. Karpaçço bu əsərdə əsl naturalist kimi hər yarpağı, hər bitkini təbiətə uyğunlaşdıra bilir. İnsana elə gəlir ki, sanki bu niderlandlı rəssamın əsəridir — rəsmin hər detalı məhz o səviyyədə nəciblik və dəqiqliklə təsvir edilib. Amma yenə də, təbiət aləmi Karpaçço üçün xüsusi dərinliklər açmırdı; o, təbiəti ilk növbədə simvolik, hətta heraldik məna ilə doldururdu. Vittore daha çox şəhər həyatı və insanın oradakı yeri ilə maraqlanırdı — müasir anlayışlarla danışsaq, rəssam urbanist idi.

1510-cu illərin ortalarında Karpaççonun emalatxanası böyüdü və kifayət qədər çox sayda əsər istehsal etməyə başladı. Ancaq həmin dövrdə onun yaradıcılığında açıq aşkar gözə çarpan azalma hiss olunur. Karpaçço, o zaman artıq anaxronizm hesab edilməyə başlayan köhnə qaydada işləməyə davam edirdi. Axı venesiyalılar — Corcone və Tisian rəsmlərini tamamilə fərqli üslubda çəkirdilər. Bütün bunları rəssam özü də anlayırdı. 1519-cu ildən sonra Vittore tərəfindən çəkilən rəsmlər günümüzə çatmamışdır.

Karpaççonun XV əsrin əvvəllərində də yaşayıb yaratmasına baxmayaraq, o, sənət tarixinə yetişkin "Kvattroçento"nun parlaq nümayəndəsi, Venesiya rəssamı və təsvirçisi kimi düşüb.

1950-ci ildə Venesiyada ixtira edilmiş eyniadlı yemək də rəssamın adını daşıyır.

"Karpaççonun, Centile Bellininin monumental əsərlərindən ölçüsünə görə geri qalmayan əsərləri, struktura baxımından daha çox molbert üçündürlər^[1], uzunmüddətli nəinki bütöv, həmçinin hissə-hissə izləmə üçün nəzərdə tutulublar, nəql və əhval ruhiyyə çalarları ilə zəngindirlər". "İşığın həyatına və atmosfer mühitinə qarşı həssaslıq, eləcə də təsvir olunan ətraf aləmin təvazökar sadəliyi və məişət mühitinin konkretliyi, həmçinin təfərrüatlara diqqətlə yanaşması Karpaççonu niderlandlı rəssamlara oxşar edir. Bu motivlər rəssam tərəfindən təkcə poetik mahiyyətlərində deyil, həm də İtalyan incəsənəti üçün yeni olan tamaşaçının rəsmin lirik atmosferinə, səssiz düşüncə vəziyyətinə və susqunluğuna birbaşa bağlılığındadır. Karpaççonun kompozisiyası artıq onunla tənhalıqda ünsiyyət quracaq və onun əhval ruhiyyəsinə daxil olacaq tamaşaçıya ehtiyac duymur. Məhz bu da Corcone axtarışlarının birbaşa uzaqgörənliyidir " ^[2] .

• "Madonna, körpə və gənc müqəddəs İohann ilə", təq. 1489. Korrer muzeyi, Venesiya;
• "Rialto körpüsündə xaç qalıqlarının möcüzəsi", 1494. Akademiya qalereyası, Venesiya;
• "İki venesiyalı xanım", təq. 1490–1495. Korrer muzeyi . Venesiya
• "İngilis səfirlərinin Bretan kralının sarayına gəlişi", təq. 1495. Akademiya qalereyası, Venesiya;
• "Müqəddəs Ursulanın yuxusu ", təq. 1495. Akademiya qalereyası, Venesiya;
• "Doj Leonardo Loredananın portreti", təq. 1501–1505. Korrer muzeyi, Venesiya;
• "Peyzaj fonunda gənc cəngavər", 1510. Tissen-Bornemis muzeyi, Madrid ;
• "Müqəddəs Stefanın disputu", təq. 1514. Breranın pinakotekası, Milan .

• 
  Zadəgan portreti, təq. 1510
• 
  "İki venesiyalı qadın", Korrer muzeyi, Venesiya
• 
  10 min nəfərin şəhid olması, 1516, Akademiya qalereyası, Venesiya
• 
  Müqəddəs Ursula haqqında əfsanə: Roma Papası Kiriak ilə görüş, 1490-1496, Akademiya qalereyası, Venesiya

• Смирнова И. А. Витторе Карпаччо. — М.: Изобразительное искусство, 1982. — 159 с.
• Валькановер Ф. Карпаччо. М., Слово, 1996. (серия "Великие мастера итальянского искусства").
• Лаврова О. Святой Иероним в келье // Труды ГМИИ им. А. С. Пушкина. М., 1960. С. 157–170.
• Махо О. Г. Специфика трактовки предметного мира в рисунках Витторе Карпаччо на тему "Ученый в келье" // Проблемы развития зарубежной графики. Сборник научных трудов. Л., 1986. С. 30–35.
• Ludwig G., Molmenti P. Vittore Carpaccio, la vita l'opera. Milano, 1905.
• Pignatti T. Vittore Carpaccio. Milano, 1955.
• Lauts I. Carpaccio, Gemelde und Zeichnungen. Koln, 1962.
• Pallucchini R. Carpaccio. Milano, 1963.
• Muraro M. A. Carpaccio. Firenze, 1966.
• Fortini Brown P. Venetian Narrative Painting in the Age of Carpaccio. New Haven; London, 1988.
• Carpaccio. Pittore di storie. A cura di Giovanna Nepi Scire. Venezia, 2004. (Каталог выставки).

• Vittore Karpaçço "Web Gallery of Art"da (ing.)