Xaç

Xaç — bir-birlərini düz bucaqlarda kəsən iki xətt və ya çubuqdan ibarət olan şəkildir^[1][2][3]. Şəkillərdən biri və ya hər ikisi də ortasından ikiyə bölünür. Plus (+) və ya vurma (x) şəklində ola bilər^[4].

Əsrlər boyu xaç müxtəlif dinlərdə və mədəniyyətlərdə çox fərqli şeyləri simvolizə etmək üçün istifadə edilmişdir. Fərqli mənaları olan xaçlar forma etibarilə tamamilə eyni deyildirlər^[5].

Əsas məqalə: Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Hərəkatı

Ağ fonda qırmızı xaçdır. Müqəddəs Georgi (ing. Saint Georgius) xaçı kimi də tanınır. Gürcüstan dövlətinin bayrağındakı simvoldur. Gürcüstan adını (Georgia) Müqəddəs Georgidən götürmüşdür. Bu simvol həm də Qırmızı Xaçın simvoludur. Qırmızı Xaç tərəfindən emblem kimi istifadə olunur. Qırmızı Xaç Qızıl Aypara ilə bərabər müharibə və fəlakət qurbanlarına humanitar yardım çatdıran beynəlxalq hərəkatdır. 1864-cü ildə Anri Dünan tərəfindən İsveçrədə təsis edilmişdir. Bu emblem eyni zamanda səhiyyə avadanlıqları və alətlərinin də üstündə istifadə olunur. Xaç işarəsi xristianlıqla eyniləşdirilsə də, Qırmızı Xaç bu gün heç bir dini mənsubiyyətə malik deyildir və din, dil və irq ayrı-seçkiliyi etmədən insanlara köməklik göstərməyə çalışır. Bəzi insanlar Qırmızı Xaç bayrağının İsveçrə bayrağının əks rəngi olduğunu iddia edirlər.

Əsas məqalə: Svastika

Svastika və ya Qamalı xaç yazıdan əvvəlki tarixi dövrlərdən qalma simvoldur. Qamalı xaç adı yunan əlifbasının qamma (Γ) hərfinə istinadla verilmişdir. Svastika sözü isə sanskrit dilində su (yaxşı) və asti (olmaq) sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır. “Yaxşı, xoşbəxt və sağlam olmaq” deməkdir.

Svastika hinduizm, buddizm və caynizmə görə müqəddəsdir. Daha sonra isə Nasist Almaniyası tərəfindən emblem kimi istifadə edilməyə başlanmışdır.

Şəkil	Adı	İzahat
	Yunan xaçı	Bərabər uzunluğa malik 2 xətdən ibarət olub IV əsrdən etibarən geniş bir formada istifadə olunan xaç növüdür.
	Latın xaçı	Uzun bir perpendikulyar xəttin içindən keçən yan xəttdən ibarət olan və Yunan xaçı ilə birlikdə ən çox yayılmış xaç formasıdır. İsanın çarmıxa çəkilməsini simvolizə edir.
	Bizans xaçı	Xaricə doğru genişlənən ucları olan dik Latın xaçı. Əsasən, Bizans imperiyasında son antik dövr və erkən orta əsrlər dövrləri arasında istifadə edilmişdir.
	Patriarxal xaç (üç çubuqlu çarpaz)	Üst tərəfdə iki çarpaz çubuğu olan ikiqat xaç. Üst hissədəki daha qısadır və İsanın çarmıxa çəkildiyi lövhəni simvolizə edir.
	Lotaringiya xaçı (iki çubuqlu xaç)	Lotaringiya xaçı bir şaquli və iki üfüqi çubuqdan ibarətdir. İki çubuqlu çarpaz iki qısa üfüqi çubuğun kəsişdiyi şaquli xəttdən ibarətdir.
	Papalıq xaçı	Üst tərəfdə üç çubuğu olan xaç. Çubuqlar qeyri-bərabər uzunluqdadırlar və hər biri aşağıdakından daha qısadır.
	Müqəddəs ürək	İsanın Müqəddəs Ürəyinin alov, tikanlı tac və Latın xaçı ilə təsviri.
	Salem xaçı	Bu xaç, patriarxal xaçına oxşayır, lakin əsas çarpaz çubuğun altında üstdəki çarpaz çubuğun uzunluğuna bərabər olan əlavə bir çarpaz çubuq vardır.
	Monoqrammatik xaç	P hərfinin üstünə bir xətt əlavə edilərək xaç kimi görünməsi təmin edilmişdir.
	Pilləli xaç	Bir neçə pilləli (adətən üç) və bir əsas üstündə duran xaç.
	Yerusəlim xaçı	Hər bucağında daha kiçik xaç olan böyük bir xaç. Yerusəlim krallığının simvolu kimi istifadə edilmişdir.
	Üzüklü xaç	Yunan xaçının xaricinə bir üzük qoyulur.
	Çəngəlli xaç	XIII əsrin sonu və ya XIV əsrin əvvəllərində Alman Reynlandında populyarlıq qazanmış Y hərfi formasında olan xaç.
	Dəmir xaç	Prussiyada hərbi medal və nişan kimi yaranmış Alman hərbi xaçı. Daha sonra Almaniya imperiyasında, Veymar Respublikasında, Nasist Almaniyasında və müharibədən sonrakı Almaniyada müxtəlif hərbi və təhlükəsizlik qüvvələrinin nişanlarında istifadə edilmişdir.

Bəzi xristian ölkələr bayraqlarını xaçdan təsirlənərək yaratmışlar.

• 
  Birləşmiş Krallıq bayrağı
• 
  Burundi bayrağı
• 
  Danimarka bayrağı
• 
  Dominikan bayrağı
• 
  Dominikan Respublikası bayrağı
• 
  Finlandiya bayrağı
• 
  Gürcüstan bayrağı
• 
  İsveç bayrağı
• 
  İsveçrə bayrağı
• 
  İslandiya bayrağı
• 
  Yamayka bayrağı
• 
  Malta bayrağı
• 
  Norveç bayrağı
• 
  Portuqaliya bayrağı
• 
  Serbiya bayrağı
• 
  Slovakiya bayrağı
• 
  Tonqa bayrağı
• 
  Yunanıstan bayrağı
• 
  Åland bayrağı
• 
  Farer adaları bayrağı
• 
  Martinika bayrağı

• Chevalier, Jean (1997). The Penguin Dictionary of Symbols. Penguin. ISBN 0-14-051254-3.
• Drury, Nevill (1985). Dictionary of Mysticism and the Occult. Harper & Row. ISBN 0-06-062093-5.
• Koch, Rudolf (1955). The Book of Signs. Dover, NY. ISBN 0-486-20162-7.
• Webber, F. R. (1927, rev. 1938). Church Symbolism: An Explanation of the More Important Symbols of the Old and New Testament, the Primitive, the Mediaeval and the Modern Church. Cleveland, OH.

• История развития формы креста. Краткий курс православной ставрографии (800 nüs.). М.: Альманах «Жизнь вечная». Автор-составитель: К.В.П. 1997.
• Ставрографический сборник. Книга I. Сборник статей (1500 nüs.). М.: Изд-во Московской Патриархии и «Древлехранилище». 2001.
• Ставрографический сборник. Книга II: Крест в Православии. Сборник статей (2000 nüs.). М.: Изд-во Московской Патриархии и «Древлехранилище». 2003. ISBN 5-93646-049-5.
• Ставрографический сборник. Книга III: Крест как личная святыня. Сборник статей (2500 nüs.). М.: Изд-во Московской Патриархии и «Древлехранилище». 2005. ISBN 5-93646-082-7.
• Успенский Б. А. Крест и полумесяц в русской церковной традиции // Крест и круг: Из истории христианской символики. Успенский Б. А. М.. Языки славянских культур, 2006. 225—258.
• Топоров В. Н. Крест // Мифы народов мира . 2. М.. 1992. 12—14.
• Стивен Фрайер, Джон Фергюсон. Геральдика (3000 nüs.). М.: «Астрель». 2009. ISBN 978-5-271-24909-9.
• Голубцов А.П. Из истории изображений креста. СПб.. 1917. 212—249.
• Мельник А. Г. Водружальные кресты XVII века в собрании музея «Ростовский кремль»: каталог // История и культура Ростовской земли. 2011. Ростов. 2012. 126—140.

• Seiyaku.com, all Crosses—probably the largest collection on the Internet
• Variations of Crosses – Images and Meanings
• Cross & Crucifix—Glossary: Forms and Topics
• Nasrani.net, Indian Cross
• The Christian Cross of Jesus Christ: Symbols of Christianity, Images, Designs and representations of it as objects of devotion