Anri Dünan

Henri Dünan (fr. Jean-Henry Dunant, Henri Dunant; 8 may 1828^[2][3][…], Cenevrə – 30 oktyabr 1910^[2][3][…]) — dünya şöhrətli isveçrəli xeyriyyəçi, iş adamı, ilk Nobel mükafatçısı, Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Hərəkatının qurucusudur.

Henri Dünan
fr Jean-Henry Dunant
Digər adı	Henri Dunant
Doğum tarixi	8 may 1828
Doğum yeri	Cenevrə, Cenevrə kantonu, İsveçrə
Vəfat tarixi	30 oktyabr 1910 (82 yaşında)
Dəfn tarixi	2 noyabr 1910[1]
Fəaliyyəti	sahibkar, yazıçı, təşkilati təsisçisi[d], tacir
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Henri Dünan Cenevrə şəhərində adi tacir olmuşdur. O, böyük bir gölün kənarında yerləşmiş bu şəhərdə dinc şəraitdə işləyir və müharibənin törətdiyi bəlalardan xəbərsiz yaşayırdı. Çünki, onun vətəni İsveçrə 1815-ci ildən bəri Avropa dövlətlərinin razılığı ilə neytral siyasət yürüdür və dövlətlərarası müharibələrdə iştirak etmirdi. 1859-cu ildə Henri Dünan İtaliyanın şimalına, italyanların və fransızların avstriyalılara qarşı vuruşduğu yerlərə işgüzar bir səfər edir.

Həmin yerlərdən keçərkən Dünan təsadüfən Solferino döyüşündə yaralanmış əsgərlərin arasına düşür və gördükləri onu dəhşətə gətirir.

1862-ci ildə yazdığı "Solferino xatirələri" adlı kitabında o, gördüklərini belə təsvir edir: "Gecənin sakitliyini yaralıların iniltisi və qüssədən çəkilən ahlar, adamın ürəyini deşən imdad çağırışları pozur. Bu dəhşətli gecəni olduğu kimi təsvir etmək heç cür mümkün deyil. İyunun iyirmi beşində doğan günəş təsəvvürə gətirilməsi mümkün olmayan bir mənzərəni işıqlandırır. Döyüş meydanı başdan-ayağa meyit və at cəmdəyidir — yollar, xəndəklər, dərə- təpə, hər yan meyitlə, cəmdəklə doludur.

Solferinonun ətrafında isə meyiddən ayaq basmağa yer yoxdur. Zəmilər qazıq-qazıq edilib, qarğıdalı, buğda taptalanıb, çəpərlər yanı üstədir. Meyvə bağları viran edilib, orda–burda qan gölməçələri əmələ gəlib.

Kəndlər dağıdılıb, hər yerdə güllə və mərmi izləri görünür, divarlar laxlayıb çat-çat olub, evlər darmadağın edilib, zirzəmilərdə gizlənən sakinlərsə bir sutkadan artıqdır ki, qaranlıqda ac–susuz qalıblar. İndi onlar yavaş–yavaş gizləndikləri yerlərdən çıxmağa başlayırlar və bu müddət ərzində necə dəhşətli hisslər keçirdikləri üzlərindən oxunur. Solferinonun ətrafında, xüsusilə də kənd qəbirstanlığında elə bil göydən silah, dəbilqə, şərf, qanlı cır-cındır paltar, tikə-tikə olmuş silah hissələri yağıb. Gün ərzində yığılan bədbəxt yaralılar ölü rəngindədir və onların təpənməyə taqətləri yoxdur. Bəzilərinin, xüsusilə də yarası ağır olanların baxışlarında kütlük var və deyilənləri başa düşmürlər, gözlərində heç bir ifadə yoxdur. Bununla belə onlar ağrını hiss edirlər, bəziləri açıq iltihablı yaraların verdiyi amansız ağrıdan ağıllarını itirib yalvarırlar ki, onları kimsə öldürsün və canları qurtarsın. Sifətlərində dözülməz ağrının izləri olan, qıc vəziyyətindəki bu adamlar ölümlə çarpışırlar.

Buradakı bədbəxtlər təkcə güllə və mərmi izləri ilə yaralanmayıblar, onların bir çoxunun üstündən ağır artilleriya qurğuları keçib və əl–ayaqlarını doğrayıb".

Gənc isveçrəlini bir epizod xüsusilə həyəcanlandırır. Avstriya ordusunun cəbhəni yarması xəbərini eşidən yerli əhali çaxnaşmaya düşür və yaralıları unundaraq qaçıb canlarını qurtarmağa çalışır. Bu zaman cavan oğlan yaralılara yardım etməyə başlayır,

amma tezliklə başa düşür ki, təkbaşına hamıya kömək edə bilməyəcək. Buna görə də o, zərəçəkənlərə yardım etmək üçün Solferino kəndinin sakinlərinə müraciət edir. Onlar əvvəlcə bu çağırışa könülsüz qoşulurlar. Bu zaman Henri Dünan "Biz hamımız qardaşıq" – deyə qışqırır və yalnız həmin sözlərlə o, solferinolu qadın və kişilərin qəlbinə yol tapa bilir. Bundan sonra yavaş-yavaş könüllülərin sayı artır və onlar daha ürəkdən işləməyə başlayırlar.

Cenevrəyə qayıdandan sonra Dünan Solferinodakı əsgərlərin dəhşətli vəziyyətini kitabında təsvir etməklə kifayətlənmir. O, bütün dövlətlərin müharibə qurbanlarını qoruyacaq bir sazişi imzalaması ideyasını irəli sürür: "Bütün bu iztirablardan belə ətraflı söz açmaqda məqsəd nədir? Son dərəcə ümidsizliyi göstərən dəhşətli mənzərələri təsvir etmək nəyə lazımdır? Bu təbii suala sualla da cavab vermək lazımdır: Niyə müharibə zamanı yaralılara yardım göstərən və ya yardımı təşkil edən, onların qayğısına qalan könüllü cəmiyyətlər yaradılmasın?".

1863-cü ildə Dünan öz dostları ilə birlikdə bütün dünyada yaralılara yardım göstərəcək təşkilat yaratmaq qərarına gəlir. Bu təşkilat üçün emblem kimi qızıl xaç seçılır. Ağ fon üzərində qızıl xaç Henri Dünanın vətəni olan İsveçrənin bayrağına hörmət əlaməti olaraq emblem kimi qəbul edilmişdir. Vaxtilə türklər müharibə zamanı qızıl xaçdan qorunma emblemi kimi istifadə etməkdən imtina etmişlər. Onlar bu emblemi dinlə əlaqələndirmiş və onu qızıl aypara ilə əvəz etmişlər. O vaxtdan bəri bir çox müsəlman dövlətləri emblem kimi qızıl xaçla eyni tutulan qızıl ayparadan istifadə edirlər. Sanitariya işçilərinin və onların minik vasitələrinin daşıdığı bu emblemlər Qızıl Xaç və Qızıl Ayparanın işçilərinin hərbçi olmadığını göstərir. Bundan başqa, onların ixtiyarı var idi ki, döyüş meydanında olsunlar və hər iki tərəfin yaralılarına yardın göstərsinlər. 1869-cu ildən etibarən Qızıl Xaç bütün dünyada daşqın, zəlzələ, epidemiya, aclıq və s. fəlakətlərin qurbanlarına da yardım etməyə başlamışdır.

İş elə gətirir ki, bütün gücünü və var-dövlətini yaratdığı təşkilatın yolunda qoyan Henri Dünan 1869-cu ildən etibarən unudulmağa başlayır və həddindən artıq yoxsul vəziyyətdə yaşamalı olur. Bununla belə, 1901-ci ildə o, yenidən yada düşür. İnsansevərlik fəaliyyətinə görə ilk Nobel mükafatı ona təqdim olunur və bir neçə ölkə ona ömürlük müavinət ödəyir.

Bu məşhur isveçrəli hələ də unudulmayıb. Cenevrənin Bastion parkında ona abidə qoyulub. Əslində isə Henri Dünan üçün ən yaxşı abidə onun özünün əsasını qoyduğu və hazırda da fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Hərəkatıdır.