Yuzef Lipski

Yuzef Lipski (pol. Józef Lipski5 iyun 1894[2][3], Vrotslav, Prussiya – 1 noyabr 1958[2][3], Vaşinqton) — Polşa diplomatı. 1934-1939-cu illərdə Almaniyada səfir vəzifəsində çalışmışdır və buna görə də İkinci Dünya Müharibəsindən əvvəl Polşanın xarici siyasətində mühüm rol oynamışdır.

Yuzef Lipski
pol. Józef Lipski
Polşanın Almaniyadakı səfiri
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Vrotslav, Sileziy]a, Prussiya krallığı, Alman İmperiyası
Vəfat tarixi (64 yaşında)
Vəfat yeri Vaşinqton, ABŞ
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, diplomat, zabit
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi diplomatiya[1], siyasət[1], Hərbi xidmət[1]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Diplomatik karyera

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Lipski Lozanna Universitetində hüquq təhsili almışdır. Birinci Dünya Müharibəsi illərində Parisdəki Polşa Milli Komitəsinin hüquq bölməsində işləmişdir. 1919-cu ilin iyunundan 1922-ci il yanvarın 1-dək Polşa hökümətinin Londondakı nümayəndəliyinin katibi vəzifəsində çalışmışdır. Sonradan eyni funksiyanı Paris və Berlində də icra etmişdir. 1925-ci ildən Polşa Xarici İşlər Nazirliyinin Qərb Siyasi İdarəsi rəhbərinin müavini, 1928-ci ildən şöbə müdiri işləmişdir. 1933-cü il iyulun 3-dən nazir-səfir, diplomatik nümayəndəlik səviyyəsi qalxdıqdan sonra 29 oktyabr 1934-cü il tarixindən - Polşanın Berlindəki fövqəladə və səlahiyyətli səfiri olmuşdur. Bu səlahiyyətdə o, 26 yanvar 1934-cü il tarixdə Konstantin fon Neyrat ilə hücum etməmək haqqında Alman-Polşa müqaviləsini imzalamışdı. Bu müqavilə Almaniyanın Avropa dövlətləri ilə imzaladığı bənzər paktlarından birincisi idi.

Emmi Zeneman-Görinq, Qerman Görinq, Yuzef Lipski, Karl Eduard və Yozef Gebbels Alman-Polşa İnstitutunun açılışında. 1935-ci ilin fevralı.

İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1938-ci il oktyabrın 24-də Hitlerin Berxtesqadendəki iqamətgahında Reyxin xarici işlər naziri İoahim fon Ribbentrop Lipskiyə Polşanın Almaniyanın azad Dansiq şəhərini ilhaq etməsinə razı olması tələbnaməsini təqdim etdi. Lipski dərhal buna qəti şəkildə etirazını bildirdi.

Almaniyanın Polşaya hücumundan bir neçə gün əvvəl, Lipski ingilis diplomatlarının təkidlərini qulaqardına vuraraq Ribbentropla görüşmək və Almaniyanın Polşaya olan son tələblərini dinləmək üçün yataqdan qalxmadı. A.C.P.Taylorun fikrincə bu vəziyyət Polşa Xarici İşlər Nazirliyinin tələblərini və istəklərini artırmaq üçün Hitlerin taktikasına münasibətini göstərir. Lakin buna baxmayaraq, artıq avqustun 31-də (yəni müharibə ərəfəsində) İngiltərənin təzyiqlərinə tab gətirməyən Lipski Ribbentropa zəng edərək onunla görüş istəmişdi. Lakin Ribbentrop Lipskinin Polşa hökümətinin səlahiyyətli nümayəndəsi kimi deyil, adi bir səfir kimi gələcəyini bildikdən sonra görüşdən imtina etdi. Ertəsi gün Almaniya Polşaya hücum etdi[4].

İkinci Dünya Müharibəsində iştirak

[redaktə | mənbəni redaktə et]

II Dünya Müharibəsinin başlaması ilə Lipski Fransaya getdi, burada o, I Polşa Qrenadyor Diviziyasına könüllü yazıldı. Kam-de-Koetkidan Kadet məktəbini bitirdikdən sonra piyada porutçik rütbəsində müharibədə iştirak etdi. 1941-ci il iyunun 26-da də Ali Baş Komandanın Kabinetində siyasi katib və hərbi işlər naziri (sürgündə olan Polşa hökuməti) olaraq təsdiqləndi [5]. İtaliyada döyüşlər zamanı, o, dostluq etdiyi Andersin ordusunda idi, tez-tez cəbhəyə yollanırdı və Ankonaya daxil olan ilk hərbçilərdən idi. 1945-ci il martın 19-da artıq mayor rütbəsində piyada zabitlərinin korpusundan süvari zabitlərinin korpusuna göndərilmişdir[6].

Müharibədən sonra

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hərbi xidməti başa vurduqdan sonra o, sürgündəki Polşa Qərb əraziləri Klubunun prezidenti idi. 1947-ci ildə sürgündəki Polşa hökumətini təmsil etdiyi ABŞ-a mühacirət etdi. Berlindəki missiyasının hesabatları Vaçlav Yendjeeviç tərəfindən nəşr edilmişdir.

Lipski və "yəhudi məsələsi"

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1938-ci il sentyabrın 20-də Lipski Xarici İşlər Naziri Yozef Bekə Oberzalsberqdə Hitlerlə söhbəti haqqında raport göndərdi. Raportda o, bu söhbətdə Hitlerin "yəhudi məsələsini" qaldırdığını bildirmişdir. O dövrdə Hitler hələ yəhudilərin fiziki məhv edilməsi fikrindən uzaq idi və planlarını qondarma "Afrika layihəsi" (Uqanda planı) çərçivəsində həll etməyi düşünürdü (Afrikada yəhudi dövləti yaratmaq ideyaları). Birinci Dünya Müharibəsindən sonra itirilən Afrika koloniyalarının geri qaytarılması ilə bağlı Almaniyanın iddiaları ilə əlaqəli və aşağıdakı kimi tərtib edilmişdir:

" Əgər Qərb dövlətləri tərəfindən Almaniyanın müstəmləkə məsələsində tələblərinə daha çox anlaşma göstərilsəydi onda bəlkə də, fürer yəhudi məsələsini həll etmək üçün Afrikada bir ərazi ayırardı və buraya yalnız Almaniya yəhudiləri deyil, həm də Polşa yəhudilərini köçürmək mümkün olardı[7]. "

Bu, Polşa hökumətinin 1935-ci ildən bəri Fransa hakimiyyəti ilə müzakirə etdiyi və Fələstin Sionistlərinin iştirakı ilə Polşa Yəhudilərinin Madaqaskara köçürülməsi planına uyğun idi. Lipski Hitlerin fikrinə dəstək nümayiş etdirmişdi. Lipski öz hesabatlarında yazırdı: "O, (yəni Hitleri) Polşa, Macarıstan və bəlkə də Rumıniya yəhudilərini uyğun olaraq koloniyaya köçərək "yəhudi məsələsi"nin həllini düşünürdü (burada ona cavab verdim ki, əgər bu məsələ həll edilərsə, ona Varşavada gözəl bir abidə qoyacağıq...)[8][9]".

Şəxsiyyətinə münasibət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azad Dansiq şəhərindəki Millətlər Birliyi Komissarı Karl Yakob Burxardta görə, Lipski "o dövrdə Berlində ən məlumatlı səfirlərdən biri olmaqla yanaşı, Polşa-Alman kəşfiyyatının adamı idi" [10].

Lipski XXI əsrin əvvəllərindəki rus-polyak siyasi polemikasında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2019-cu il 19-24 dekabr tarixlərində Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Polşa və Litvanın təşəbbüsü ilə Avropa Parlamentinin 2019-cu il 19 sentyabr tarixli qərarını tənqid etmişdir. Avropa Parlamentinin qəbul etdiyi "Avropanın gələcəyi üçün tarixi yaddaşın qorunmasının əhəmiyyəti haqqında" qərarda İkinci Dünya Müharibəsinin başlanmasının əsas səbəbi Molotov-Ribbentrop paktı göstərilmişdir. Putun Polşanın 1934-cü ildə Lipskinin səfir olduğu zaman baş verən Pilsudski-Hitler Paktını bağlayan ilk ölkələrdən biri olduğunu xatırlatmışdır. Putinin sözlərinə görə, Hitler Lipskiylə söhbətində "açıqca demişdir ki, yəhudiləri Afrikaya bir koloniyaya ... yox olmaq, məhv olmaq üçün göndərmək fikri var"[11]; Lipski isə, "antisemit əhval-ruhiyyəsində Hitlerlə tam həmrəy idi və üstəlik yəhudi xalqının təhqirinə görə Varşavada Hitlerə böyük abidə qoyacağına söz vermişdir". "Əclaf və antisemit donuz, başqa cür deyə bilmərəm" - deyə Lipski haqqında emosional şəkildə bildirmişdir[12]. Rusiya Yəhudi İcmaları Federasiyasının rəhbəri Aleksandr Boroda Putinin Lipski barədə dəyərləndirməni dəstəkləmişdir: "Çox səmimi və insani bir ifadədi... Rusiyanın yəhudi icması adından yalnız Polşanın 1930-1940-cı illərdə alman siyasətini dəstəkləməsi ilə bağlı yeni faktların dərcinə belə bir emosional və ədalətli reaksiya üçün dərin təşəkkürümüzü bildirə bilərik ”[13].

Qərbdə bu, "Avropa ilə söz savaşında həddin artması" olaraq qəbul edildi. Polşada Putinin açıqlamaları Rusiya prezidentinin başçılıq etdiyi polyakfobiya təbliğat kampaniyasının bir hissəsi kimi qəbul edildi. Həmçinin, Polşa onun müharibənin başlanmasında SSRİ-nin günahının azaldılması yolunda tarixi təhrif etmək cəhdlərinin tərkib hissəsi olaraq reaksiya verildi[14].[15].[16][17][18]. Eyni zamanda Putin bu sözləri ilə "yeni Polşa-Yəhudi qalmaqalına" cəhddə ittiham olundu.[19].

Polşa tarixçisi Kişiştof Rak, söhbətin (Putinin sözlərinin əksinə), Hitlerin 1938-ci ildə yəhudilərin fiziki məhv edilməsini planlaşdırmadığı haqqında ola biləcəyini bildirmişdir. Yalnız söhbətin yəhudilərin Afrika koloniyalarında məskunlaşmalarından getdiyini söyləmişdir [20]. Milli Yaddaş İnstitutunun tarixçisi Slavomir Senkeviş Lipskini "yaxşı diplomat" olaraq xarakterizə etmiş və Putinə ondan əl çəkməyi tövsiyə etmişdir [21]. .

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Jozef Lipski. Diplomat in Berlin, 1933—1939: Papers and Memoirs of Jozef Lipski, Ambassador of Poland (англ.) / Editor: Waclaw Jedrzejewicz. — New York: Columbia University Press, 1968. — 679 p.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  2. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ 1 2 Józef Lipski // Internetowy Polski Słownik Biograficzny (pol.).
  4. ↑ AJP Taylor, The Origins of the Second World War, London: 1961
  5. ↑ Organizacja i obsada Gabinetu NW 1939—1944, sygn. A.XII.1/47. . Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. ss. 15, 17,28
  6. ↑ Organizacja i obsada Gabinetu NW 1939—1944, sygn. A.XII.1/47. . Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. s. 264
  7. ↑ Запись разговора Гитлера с польским министром иностранных дел Юзефом Беком 5 января 1939 г.: «Дальнейшим вопросом, в котором у Германии и Польши есть совместные интересы, является еврейская проблема. Он, фюрер, преисполнен твердой решимости выбросить евреев из Германии. Сейчас им еще будет позволено захватить с собою часть своего имущества; при этом они наверняка увезут с собою из Германии больше, чем они имели, когда поселились в этой стране. Но чем больше они будут тянуть с эмиграцией, тем меньше имущества они смогут взять с собой. Если бы со стороны западных держав к требованиям Германии в колониальном вопросе было проявлено больше понимания, то тогда он, фюрер, возможно, предоставил бы для решения еврейского вопроса какую-либо территорию в Африке, которую можно было бы использовать для поселения не только немецких, но и польских евреев». (Документы и материалы кануна второй мировой войны. 1937-1939. Т. 2. Янв.- авг. 1939 г. т.2 Arxivləşdirilib 2020-01-10 at the Wayback Machine М-во иностр. дел СССР; Редкол.: Бондаренко А, П., Земсков И. Н. и др.-М.: Политиздат, 1981. стр. 9)
  8. ↑ Донесение польского посла в Берлине Липского министру иностранных дел Беку № 1/165/38 от 20 августа 1938 г. // Документы и материалы кануна второй мировой войны. 1937—1939 (PDF). I (100000 nüs.). М.: Политиздат. Редкол.: Земсков И. Н. и др. 1981. səh. 302.
  9. ↑ Lipski, 1968. səh. 411
  10. ↑ Burckhardt C. J. Meine Danziger Mission. — Monachium, 1960. — S. 304.
  11. ↑ "Владимир Путин назвал посла довоенной Польши сволочью и антисемитской свиньей". 2019-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-30.
  12. ↑ "Путин рассказал, что считает поворотным моментом предвоенной истории". Новости Mail.ru. 20.12.2019. 2019-12-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-24.
  13. ↑ "Федерация еврейских общин поддержала оценку Путиным действий Польши в 1930-х годах. Глава ФЕОР Александр Борода назвал заявление президента страны очень искренним и человечным". ТАСС. 24.12.2019. 2020-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-28.
  14. ↑ "Федерация еврейских общин поддержала оценку Путиным действий Польши в 1930-х годах. Глава ФЕОР Александр Борода назвал заявление президента страны очень искренним и человечным". ТАСС. 24.12.2019. 2020-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-28.
  15. ↑ Putin accuses Poland of colluding with Hitler Arxivləşdirilib 2019-12-27 at the Wayback Machine France-24
  16. ↑ Radziwinowicz W. Putin szczuje a Polskę. Według prezydenta Rosji miała ona aprobować zagładę Żydów Arxivləşdirilib 2019-12-24 at the Wayback Machine. wyborcza.pl.
  17. ↑ Putin atakuje polskiego ambasadora z 1938 roku. «Był antysemicką świnią» Arxivləşdirilib 2019-12-27 at the Wayback Machine. wyborcza.pl
  18. ↑ Władimir Putin: Józef Lipski to bydlak i antysemicka świnia! Ostre słowa prezydenta Rosji o polskim ambasadorze w III Rzeszy Arxivləşdirilib 2019-12-27 at the Wayback Machine. polskatimes.pl
  19. ↑ Putin oskarża Polskę. Fala komentarzy. «To szaleństwo!» Arxivləşdirilib 2019-12-27 at the Wayback Machine wiadomosci.onet.pl.
  20. ↑ Izraelski historyk komentuje wypowiedź Putina o polskim ambasadorze Arxivləşdirilib 2019-12-27 at the Wayback Machine. Sputnik.
  21. ↑ «Слава Липскому!»: историки Польши кинулись защищать «антисемитскую свинью» Arxivləşdirilib 2019-12-27 at the Wayback Machine. EADaily, 26.12.2019.