z.T.

Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasında 32-ci (sonuncu) hərf, 23 samitdən biri. Cingiltili samitdir. Kar qarşılığı "S"-dir. Türkcə, ümumiyyətlə, oxunuşu [ze] şəklində ikən bir çox Latın dilində Yunan əlifbasının zeta hərfinin törədilən tələffüz şəkliylə ifadə edilir. Məsələn İngiliscədə [zed], Fransızcada [zède], İspan və İtalyancada [zeta] şəklində ifadə edilir.

Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasında 27-ci hərf, 23 samitdən biri. Kar samitdir.

Jay-Z (əsl adı Şon Kori Karter, 4 dekabr 1969, Bruklin, Nyu-York, ABŞ) — məşhur afro-amerikan Amerika repçisi, musiqi prodüseri, aktyor və şou-biznes xadimi. 1996: "Reasonable Doubt" 1997: "In My Lifetime, Vol. 1" 1998: "Vol. 2... Hard Knock Life" 1999: "Vol. 3...

Z nəsli və ya zumerlər — millenniallar və ondan əvvəlki alfa nəslindən sonra gələn demoqrafik kohort. Tədqiqatçılar və populyar media 1990-cı illərin ortalarından sonlarına qədər olan dövrü başlanğıc doğum illəri, 2010-cu illərin əvvəllərini isə son doğum illəri kimi ifadə edir. Z nəslinin əksər üzvləri X nəslinin və ya daha kiçik beybi-bumerlərin uşaqlarıdır. Gənc yaşlarından internetə çıxış və portativ rəqəmsal texnologiya ilə böyüyən ilk sosial nəsil olan Z nəslinin üzvləri, hətta rəqəmsal savadlı olmasalar da, "rəqəmsal yerlilər" adlandırılmışdılar. Bundan başqa, ekran vaxtının mənfi təsirləri daha çox gənc uşaqlarla müqayisədə yeniyetmələrdə özünü göstərir. Əvvəlki nəsillərlə müqayisədə Z nəslinin üzvləri öz yaşlarında olan sələflərinə nisbətən daha yavaş yaşamağa meyllidirlər. Yeniyetmələrdə hamiləlik nisbəti aşağıdır və alkoqol (lakin mütləq digər psixoaktiv dərmanlar deyil) daha az istehlak edilir. Z nəslinin yeniyetmələri yaşlı nəsillərə nisbətən akademik performans və iş perspektivləri ilə daha çox maraqlanırlar və narahatlıqlara baxmayaraq, 1960-cı illərdəki həmkarlarına nisbətən məmnuniyyəti gecikdirməkdə daha yaxşıdırlar. Yeniyetmələr arasında sekstinq artmışdır və bunun nəticələri hələ də yaxşı başa düşülmür. Bundan əlavə, gənc subkulturalar yoxa çıxmasa da, daha sakit olaraq qaldı.

Z-buferdərinlik buferi — (ing. z-buffer (= depth buffer), ru. z-буфер, буфер глубины – üçölçülü kompüter qrafikasında: görüntünün elementlərinin uzaqlığının qeydə alınması üsulu. "Görünmə problemi"nin həll variantlarından biridir. Əgər texniki (aparat) baxımdan reallaşdırmaq olursa, çox effektlidir və praktiki olaraq heç bir çatışmazlığı yoxdur. Proqram baxımından isə z-bufer ilə rəqabət apara biləcək başqa metodlar da vardır: z-çeşidləmə ("rəssam alqoritmi") və fəzanın ikilik bölünməsi (BSP). Z-bufer metodunun başlıca çatışmazlığı çox böyük həcmdə yaddaşdan istifadə etməsidir. Z-bufer ikiölçülü massiv şəklində olur ki, onun da hər bir elementi ekranın bir pikselinə uyğun gəlir. Videokart pikseli çəkən zaman onun uzaqlığı hesablanır və z-buferin xanasına yazılır. Əgər çəkilən iki obyektin pikselləri bir-birini örtürsə, onda onların dərinlik (uzaqlıq) qiymətləri tutşdurulur və daha yaxında olan çəkilir, onun uzaqlıq qiyməti isə buferdə saxlanılır.

Z-sırası (ing. z-order, ru. z-порядок – qrafik obyektlərin müşahidəçiyə nəzərən yerləşməsi ardıcıllığını bildirən termin. Z-sırası hansı obyektin o birilərlə müqayisədə öndə, yaxud arxada olmasını təyin edir. Başlıca olaraq, kompüter qrafikasında və qrafik interfeyslərin proqramlaşdırılmasında, o cümlədən, veb-dizaynda tətbiq olunur. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Z/OS - IBM şirkətinin öz istehsalı olan meynfreymlər üçün işləyib hazırladığı 64-bitlik əməliyyat sistemi. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Z — Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasında 32-ci (sonuncu) hərf, 23 samitdən biri. Z (hərbi simvol) — Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündə iştirak edən Rusiya Silahlı Qüvvələrinin hərbi maşınlarında çəkilmiş bir neçə simvoldan biri.

Z bayrağı beynəlxalq dəniz işarə bayraqlarından biridir. Susima döyüşündə Yaponiyanın qələbəsini simvolizə etdiyi üçün Z bayrağı Yaponiya üçün xüsusi məna daşıyır.

Zsh(Z shell)- UNİX əməliyyat sistemində shell. Zsh-ni Bourne shell-in inkişaf etdirilmiş və genişləndirilmiş versiyası hesab etmək olar. Zsh-i bash, ksh, tcsh-nin bəzi xüsusiyyətlərinə malikdir.

Z-Library (z-lib kimi qısaldılmışdır, əvvəllər BookFinder) — elmi jurnal məqalələrinə, akademik mətnlərə və ümumi təyinatlı kitablara faylın birgə istifadəsi üçün kölgə kitabxanası layihəsi. Kitablarının çoxunun qaynağı Library Genesis-in güzgüsü kimi fəaliyyətə başladı. Alexa Traffic Rank xidmətinə görə, Z-Library 2021-ci ilin oktyabr ayında ən aktiv veb saytlar arasında 8182-ci yeri tutdu. Z-Library xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə və elm adamları arasında populyardır. 1 yanvar 2023-cü il tarixinin reportuna görə, Z-Library 11.828.754-dən çox kitab və 84.837.643 məqaləyə malikdir. Təşkilat özünü "dünyanın ən böyük elektron kitab kitabxanası" ilə yanaşı "dünyanın ən böyük elmi məqalə mağazası" kimi təsvir edir və ianələr hesabına dəstəklənən qeyri-kommersiya təşkilatı kimi fəaliyyət göstərir. Z-Library layihəsi və fəaliyyəti bəzi yurisdiksiyalarda qanunsuz hesab edilə bilər. 2022-ci ilin noyabrında vebsaytın clearnet domenləri ABŞ Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən müsadirə edildi və layihə ilə əlaqəli iki Rusiya vətəndaşı müəllif hüquqlarının pozulması və çirkli pulların yuyulması ittihamı ilə Argentinada həbs edildi. Veb saytın müsadirə olunması məzmunun əlçatanlığını azaltsa da, məzmun hələ də dark web-də mövcuddur. Layihənin hüquqi statusu, habelə onun nəşriyyat sənayesinə və müəllif hüquqlarına potensial təsiri davamlı müzakirə mövzusudur.

"Z-Wave" — əsasən yaşayış və kommersiya binalarının avtomatlaşdırılması üçün istifadə edilən simsiz rabitə protokolu. Bu cihazdan cihaza əlaqə yaratmaq üçün aşağı enerjili radio dalğalarından istifadə edən şəbəkədir. Ağıllı işıqlar, təhlükəsizlik sistemləri, termostatlar, sensorlar, ağıllı qapı kilidləri və qaraj qapısı açıcıları kimi ağıllı ev cihazlarını simsiz idarə etməyə imkan verir. "Z-Wave" markası və texnologiyası "Silicon Labs"ə məxsusdur. Bu texnologiya ilə məşğul olan 300-dən çox şirkət "Z-Wave" Alliance" daxilində toplanır. Yaşayış məntəqəsi, kommersiya sahəsi, MDU və tikinti bazarlarına yönəlmiş digər protokollar və sistemlər kimi "Z-Wave" sistemi də smartfondan, planşetdən və ya kompüterdən, lokal olaraq "Z-Wave" şlüzlü ağıllı dinamik, simsiz klaviatura və ya divara quraşdırılmış panel vasitəsilə, həmçinin həm maraq nöqtəsi, həm də nəzarətçi kimi xidmət edən mərkəzi idarəetmə cihazı ilə idarə oluna bilər. "Z-Wave" ittifaqın bir hissəsi olan müxtəlif istehsalçıların ev idarəetmə sistemləri arasında tətbiq səviyyəsinin qarşılıqlı işləməsini təmin edir. Birlikdə işləyə bilən "Z-Wave" məhsullarının sayı artmaqdadır. 2017-ci ildə 1,700-dən çox, 2019-cu ilə qədər 2,600-dən çox və 2022-ci ildə 4,000-dən çox idi. "Z-Wave"in tətbiq səviyyəsində qarşılıqlı fəaliyyət göstərməsi cihazların məlumat paylaşa bilməsini təmin edir, bütün "Z-Wave" aparat və proqram təminatının birlikdə işləməsinə imkan verir.

Z nəsli və ya zumerlər — millenniallar və ondan əvvəlki alfa nəslindən sonra gələn demoqrafik kohort. Tədqiqatçılar və populyar media 1990-cı illərin ortalarından sonlarına qədər olan dövrü başlanğıc doğum illəri, 2010-cu illərin əvvəllərini isə son doğum illəri kimi ifadə edir. Z nəslinin əksər üzvləri X nəslinin və ya daha kiçik beybi-bumerlərin uşaqlarıdır. Gənc yaşlarından internetə çıxış və portativ rəqəmsal texnologiya ilə böyüyən ilk sosial nəsil olan Z nəslinin üzvləri, hətta rəqəmsal savadlı olmasalar da, "rəqəmsal yerlilər" adlandırılmışdılar. Bundan başqa, ekran vaxtının mənfi təsirləri daha çox gənc uşaqlarla müqayisədə yeniyetmələrdə özünü göstərir. Əvvəlki nəsillərlə müqayisədə Z nəslinin üzvləri öz yaşlarında olan sələflərinə nisbətən daha yavaş yaşamağa meyllidirlər. Yeniyetmələrdə hamiləlik nisbəti aşağıdır və alkoqol (lakin mütləq digər psixoaktiv dərmanlar deyil) daha az istehlak edilir. Z nəslinin yeniyetmələri yaşlı nəsillərə nisbətən akademik performans və iş perspektivləri ilə daha çox maraqlanırlar və narahatlıqlara baxmayaraq, 1960-cı illərdəki həmkarlarına nisbətən məmnuniyyəti gecikdirməkdə daha yaxşıdırlar. Yeniyetmələr arasında sekstinq artmışdır və bunun nəticələri hələ də yaxşı başa düşülmür. Bundan əlavə, gənc subkulturalar yoxa çıxmasa da, daha sakit olaraq qaldı.

Qarışqa Z (ing. Antz) — 1998-ci ildə istehsal olunmuş cizgi filmi. İlk dəfə 19 sentyabr 1998-ci il tarixində Toronto Beynəlxalq Film Festivalında göstərilmişdir. Qarışqa Zed — Internet Movie Database saytında.

t.A.T.u. (rus. Тату) — "Tatu" beynəlxalq səviyyədə tanınmış ən uğurlu rus pop qrupudur. Onların sinqlları həm ingilis, həm də rus dillərində Rusiyanın, Böyük Britaniyanın, ABŞ-nin və digər ölkələrin hit paradlarında yer alıb. Onların debütu, 2002-ci ildə ingilis dilində yazılmış, "All the Things She Said" bütün dünyada ilin ən uğurlu sinqlarından biri seçilmişdir. "Tatu" ilk və yeganə rus "IFPI" mükafatı qazanan qrup sayılır. "Tatu" dueti üçün bəstəkar Aleksandr Voitinski və 1999-cu ildə ssenarist Ivan Shapovalov tərəfindən reklam yaradılmışdır. Shapovalov və Voitinski tərəfindən Lena Katina qrupun solist rolu üçün seçilir. Sonra Ivan Shapovalov duet yaratmaq qərarına gəlir və Lena Katina qrupa daha bir qız dəvət edir. O, Yuliya Volkovanı dəvət edir, onun namizədliyi isə Shapovalov tərəfindən təsdiq edilir.

“E.T.” – Keti Perrinin üçüncü studio albomu olan “Teenage Dream” albomundan olan sinql. Mahnının müəllif və prodüserləri Dr. Luke, Max Martin, Ammo və Keti Perridir. Mahnı müğənninin albomundan üçüncü təbliğat sinqlı kimi 17 avqust, 2010 – cu ildə çıxarılmışdır. Daha sonra mahnı albomun dördüncü sinqlı kimi 16 fevral 2011 – ci ildə satışa çıxarılmışdır. Mahnının sinql versiyasında ABŞ repçisi Kanye Vestin də ifası əlavə edilmişdir. “Taqqıltı-taqqıltı-alqış” vurğusu üzərində qurulmuş mahnının musiqisi Queen qrupunun məşhur "We Will Rock You" (1977) mahnısını xatırladır. “E.T.” “yad dünyadan gələn varlığa qarşı olan məhəbbət”dən bəhs edən elektronik balladadır. Yerdən kənar məcazların istifadə edildiyi mahnı arasında, Vestin söylədiyi rep də mövzuya uyğundur və onun ifasını Auto-Tune müşayət edir. Hər dəqiqədə yetmiş altı vuruş olmaqla mahnı yavaş temp üzərində qurulmuşdur.

Qara pantera (ing. Black Panther) – Marvel Comics nəşriyyatı tərəfindən 1966-cı ildə yaradılmış komiks personajı. Sten Li və Cek Körbi tərəfindən yaradılmış və ilk dəfə "Fantastic Four" komiksinin 52-ci sayında peyda olmuşdur. Qara panteranın əsl adı T'Çalladır, Afrikada yerləşən uydurma dövlət Vakandanın kralı və qoruyucusudur. Qədim Vakanda ritualları sayəsində güclər əldə etməklə yanaşı güclü elmi biliklərə və döyüş sənəti bacarığına malikdir. Döyüşərkən Vakandanın üstün texnologiyasından da istifadə edir. Qara pantera ABŞ komikslərində peyda olmuş ilk Afrika əsilli personajdır. O, Şahin (1969), Lük Keyc (1972), Bleyd (1972) və Con Stüart (1971) personajlarından da öncə yaradılmışdır. Bir komiksdə Qara pantera kostyumu Nyu-York polisi Kasper Kolun əlinə düşür və Kasper Kol Ağ pələng adı ilə Qara panteranın müttəfiqi olur. Qara pantera bir müddətliyinə onun bacısı Şuriyə də verilmişdi.

IS-10 (Object 730) KV, IS və ya 1943-cü ildən istehsal edilən SSRİ ağır tanklarının ən son məhsuludur. Bu tanklar əvvəllər IS-8 və ya IS-9 adlandırılmalı olsa da, sonda IS-10 adı ilə 1952-ci ildə xidmətə qəbul edilmişdirlər, lakin 1953-cü ildə Stalinin ölümü ilə SSRİ-də dəyişmiş olan siyasi ab-havanın təsiri nəticəsində tankın adı dəyişdirilərək T-10M edilmişdir. Doğrudan da “əcdadı” olan IS-3 tanklarından daha uzun bir gövdəyə, 6 cüt yol təkərləri yerinə 7 cüt yol təkərlərinə, inkişaf etdirilmiş olan bir dizel motoruna və artan zirehi ilə duman çıxardan yeni bir silah montaj edilmiş böyük bir tank qülləsinə sahib idi. T-10 daha artıq cəbbəxana daşımaq qabilliyyətinə sahib olmasına baxmayaraq, ümumi olaraq performansı IS-3 tankları ilə bərabər hesab edilmişdir. T-10M tanklarının ordularına aid müstəqil tank taborları və müstəqil tank alayları formalaşdırılmışdır. Bu müstəqil tank birlikləri piyadaların həyata keçirdikləri hərbi əməliyyatları dəstəkləmək və hərəkət edə bilmək üçün mexanikləşdirilmiş birliklərə bağlı ola bilərdilər. Bu xidmətə qəbul edilmiş olan sonuncu SSRİ ağır tankı olmuşdur. Zaman keçdikcə təkmilləşdirilən T-64MBT tankları T-10M tanklarının yerinə cəbhələrdə vəzifələrə göndərilirdilər. Zireh: 250 mm Əsas silah: 122 mm-lik D-25TA topu Köməkçi silah: 2 ədəd 12.7 mm-lik DShKM pulemyotu (piyadalara və hava hücumlarına qarşı) Mühərrik: 39 l 12-silindirli dizel model V-2-IS Mühərrik gücü: 700 at gücü (522 kW) Hərəkət ehtiyatı: 250 km Sürəti: 42 km/saat (yolda) İkinci dünya müharibəsindən sonra ABŞ M103, Böyük Britaniya isə Conquerer adlı ağır tanklar istehsal edirdilər. SSRİ ordusu buna cavab olaraq IS seriyalı tanklardan fərqli olaraq daha uzun gövdəyə sahib olan və daha böyük tank istehsal etməyə qərar verir.

T-129 Atak — Atak proqramı çərçivəsində Türkiyə Silahlı Qüvvələri üçün Türkiyənin coğrafi və iqlim şəraitinə əsaslanaraq yaradılmış, Türkiyə və İtaliyanın birgə istehsalı olan hücum helikopteridir. Bu helikopter İtaliyanın A-129 Mangusta helikopterinin gövdə hissəsinin bəzi yerlərinin dəyişdirilməsi və özünə məxsus silah sistemlərinin inteqrasiya edilməsi ilə meydana gəlmişdir. İstehsalı tamamlanan ilk helikopter 28 sentyabr 2009-cu il tarixində İtaliyanın Qallarate şəhəri yaxınlığında bir italyan və bir türk pilot tərəfindən ilk uçuşunu həyata keçirmişdir. Təxminən yarım saat havada qalan helikopter müxtəlif manevr testlərini həyata keçirdikdən sonra uğurla yerə enmişdir. T-129-da Rolls-Royce və Honeywell firmalarının ortaq istehsalı olan iki ədəd LHTEC CTS800-4A motoru istifadə olunmuşdur. 278 km/s maksimal sürətə sahib olan helikopter 6,096 m yüksəkliyə qədər qalxmaq qabiliyyətinə sahibdir. T-129 yaxın hava dəstəyi və çox məqsədli tapşırıqlar üçün iki fərqli tipə sahibdir. T-129A yaxın hava dəstəyi, T-129B isə çoxməqsədli tapşırıqlar üçün istehsal olunmuşdur. Təxminən 12 illik araşdırmalardan sonra Türkiyə Müdafiə Sənayesi İcra Komitəsi 30 mart 2007-ci il tarixində, İtaliyanın "AgustaWestland" şirkətini "Atak" proqramı üzrə tenderin qalibi elan etdi. 2007-ci ilin aprel ayında MSM Türkiyə Aerokosmik Sənaye (TAI) şirkətinin əsas podratçı olduğunu açıqladı.

T-28 tankı SSRİ istehsalı olan və dünyanın ilk orta zirehə malik olan tankıdır. 1931-ci ildə T-28 tankının prototipi hazırlanmış, 1932-ci ildən etibarən isə bu tankın-T-28 tankının seriyalı istehsalına başlanılmışdır. Bu tank mühasirələri yarmaq, düşmən qüvvələrinin dirənişini qırmaq üçün istifadə edilmiş və həmçinin çoxlu əsgər daşımaq qabiliyyəti olan bir tank kimi də istifadə edilmişdir. Bu tankın daha inkişaf etmiş variantı olan T-35 tankları istehsal olunana qədər bu tank istifadə də qalmışdır. 503 ədəd istehsal edilmiş bu tankdan hal-hazırda cəmi 3 dənəsi qalmışdır. İki tank Finlandiya ordusu tərəfindən SSRİ-Finlandiya müharibəsi (1939-1940) zamanı ələ keçirildikdən sonra hal-hazırda sərgilənir, biri isə Moskvada sərgilənir. T-28 tankı ingilislərin Vickers A1E1İndependent tankı ilə oxşardır. I və II Dünya müharibəsi arasında istehsal edilmiş bir orta zirehə malik bir tankdır. 1926-cı ildə ilk prototipi Leninqrad şəhərindəki (indiki Sankt-Peterburq) Kirov zavodunda istehsal edilmişdir. Bu tankın 11 avqust 1933-cü ildə istehsalına başlanıb.Vickers A1E1İndependent isə 1932-ci ildən etibarən istehsal edilmişdir.

T-34 — 1940 və 1958-ci illər arasında istehsal edilən SSRİ orta tankıdır. Çox ekspertlərə görə T-34 tankları II Dünya Müharibəsinin ən yaxşı tankıdır. T-34 dövrünün tank dizaynını tamamilə dəyişdirtdirmişdir, ondan sonrakı bütün tanklar da T-34-lərin dizaynından istifadə olunmuşdur. Şərq cəbhəsində Alman Ordusu bu tank qarşısında çarəsiz qalmışdır. Tiger və Panther tanklarının istehsalı ilə T-34 müharibədəki üstünlüyünü itirsədə, Rusiya iqliminə uyğunluğu, asan istehsalı və çoxlu miqdarda istehsalı ilə Alman əsgərləri arasında qorxu salmışdır. T-34 atəş gücünün, sürətin və dözümlülüyün yaxşı bir şəkildə birləşdirilmiş halıdır. Tankın 45°-lil zireh dizaynı, hədəfi tapan mərmilərin bir çoxunun tanka zərər vermədən getməsi ilə nəticələnir. Bəzi hərbi tarixçilər T-34-ün dünyanın ilk əsas müharibə tankı olduğunu iddia edirlər. T-34 II Dünya Müharibəsi və sonrasında da SSRİ zirehli briqadalarının istifadə etdiyi əsas tank olmuşdur. Həmçinin bir çox ölkələrə də bu tank ixrac edilmişdir.

T-35 — SSRİ istehsalı çoxqülləli ağır tank. Ekipaj 10 nəfərdən ibarətdir. Ümumilikdə 61 ədəd istehsal olunmuşdur(2 prototip və 59 döyüş maşını). Yalnız 1 ədəd T-35 tankı günümüzə qədər salamat qalmışdır. Həmin nüsxə Moskva şəhərində Kubinka Tank Muzeyində yerləşdirilib. 2016-cı ildə real çertyojlar əsasında hazırlanmış hərəkətsiz nüsxə, 2018-ci ildə isə hərəkət edə bilən nüsxə hazırlanmışdır.

T-37 yüngül amfibiya tank əsaslı Fransa istehsalı olan AMR 33 nəqliyyat vasitəsindən müəyyən xüsusiyyətlərin götürülməsi ilə SSRİ tərəfindən 1930-cu ildə hazırlanmış amfibiya kəşfiyyat vasitəsidir. Dünyanın ilk amfibiya tankı olan bu tank sonralar yerini T-38 tankına buraxmışdır. Asqı sistemi yaylı, əməliyyat mənzili 185 km, maksimum sürəti 35 km/s təşkil edir.

T-38, bir Sovet amfibiya yüngül tankıdır. Tank T-37A tankının təkmilləşdirilmiş bir modeli olub SSRİ tərəfindən İkinci dünya müharibəsi dövründə istifadə edilmişdir. 1940-cı ildə yerinə T-40 tankları hazırlanmışdır. Asqı sistemi yaylı boji, əməliyyat mənzili 170 km, maksimum sürəti 40 km/s olmuşdur.

T-40, SSRİ mənşəli amfibiya yüngül tankıdır. Tank, T-38 tankını əvəzetmə məqsədilə yaradılmışdır. O dövrdə körpüsüz çay keçə bilən bir neçə tankdan biri idi və əsasən də kəşfiyyat bölüklərinə verilirdi. Hərəkət mənzili 450 km, maksimum sürəti 45 km/s təşkil etmişdir. Asqı sistemi burulma çubuğu olmuşdur.