кӀус асул падежда авай существительнидихъ галаз ишлемишнавайла, ам тамамдаказ авачирди, тахьайди, инкардайди къалурдай гаф. Я Шекида, я Ширванда, я Хизрида, я Нуьгеда, Белки, гьич жеч ихьтин емиш. Е. Э. Чуьхвер. Я югъ чидач вичиз, я йиф. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. Я балкӀан авач, я алкӀидай яц, Я кьурадай багъ, я такьадай вацӀ. Х. Х. Рехъ алатнавай... Синоним: не.
* я Аллагь кӀус са низ ятӀани писвал ва хъсанвал гун Аллагьдивай тӀалабдайла, ишлемишдай ибара. Ам яратмиш авур касди Вич, я Аллагь, лал авурай. Е. Э. КафтӀар кьаридиз.
* я гуж тахьайди рах., обр. дишегьлияр сад-садав рахадайла, ишлемишдай ибара. Я гуж тахьайди, чаз и ник куьтягьиз кӀанзава. Р. Гь. Лацу цавун кӀаник.
* я гьая, я пая мисал 'алакъадин месэлаяр я намусдалди, я дяведалди гьялда' манадин мисал. Я гьая, я пая, - лугьузва халкьдин мисалда. Ана лугьунар ва гъавурдик кутунар гзаф хьана. Амма классдин душмандиз тӀимилни ван хьаначир. З. Э. КУТВ-диз фена.
* я хва кьей кас рах., обр. мягьтелвилин ва я такӀанвилин гьиссер аваз рахадайла, ишлемишдай ибара, Я хва кьей кас, - лагьана Бубади, зун вахъ цаварал къекъвезвай, вун заз чилерилай жагъана хьи. Тадиз эвичӀ садра арабадай. Къ. Къ. КӀири Буба.