adj 1. susuz; quraq, yağışsız, yağmursuz; an ~ zone quraq / yağışsız zona; 2. bəhrəsiz, barsız; an ~ desert balsız / bəhər verməyən səhra; 3. maraqsız, darıxdırıcı, cansıxıcı, ürəksıxan; ~ studies maraqsız / darıxdırıcı məşğələlər
Arid Səhra
Arid Səhra- tropik və ya subtropik qurşaqların zonal səhra tipi, passatlar zonasına məxsusdur.Çox cüzi miqdarda, bəzən bir neçə ildə bir dəfə düşən atmosfer çöküntüləri son dərəcə qeyri-müntəzəm düşür.
Arid iqlim
Quru və ya arid iqlim (lat. aridus – quru) — rütubət əmsalının vahiddan çox kicik olduğu, torpaqda rütubatin kəskin çatişmadğı iqlim şəraiti. Yayı isti və quru keçən illik yağıntının miqdarı isə 450 mm-dən artıq olmayan iqlimdir. Mülayim enliklərin çöllərində qış soyuq, subtropik və tropik zonaların çöllərində isə mülayim isti keçir. Təkcə tranzit çaylar (Nil, Amudərya və b.) arid iqlim zonasını kəsib keçir, az sulu çaylar isə axımsız göl və şoranlıqlar əmələ gətirirlər. Bitki örtüyü ya olmur, ya da çox seyrək və quraqlığa davamlı formalardan ibarətdir. Quru kövrək süxurlar küləklə asanca aşınır və alevrit hissəcikləri səhra hüdudlarından kənara aparılaraq, qumsal süxurda eol relyef formaları əmələ gətirir.
== Mənbə ==
Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. — Bakı: Nafta-Press, 2006. — Səhifələrin sayı: 679.
Arid relyef
Arid relyef- Səhralarda, yarımsəhralarda və quru çöllərdə səhra aşınmasının, eol fəaliyyətinin, səthi yuyulmanın, müvəqqəti axımların eroziyası və b.təsiri ilə yaranmış relyef formalarının məcmu.
Arid vilayət
Arid vilayət (aridus quru) — buxarlanmanın düşən çöküntülərin miqdarından mühüm dərəcədə üstümlük təşkil etdiyi quru (arid) iqlimli ərazi. A.v.çayların mənbələri bu ərazidən kənarda yerləşir və ancaq ən böyük çaylar okeana və dənizə çatır. Aridlik dərəcəsinə görə aşağıdakı növlərə ayrılır.
Arid-denudasion relyef
Arid-denudasion relyef formaları suffozion-çökmə qıflarından, gil karstlarından və nəlbəkivari qapalı çökəkliklərdən ibarət olub, quru semiarid və əlverişli struktur-litoloji quruluşa malik ərazilərdə geniş inkişaf etmişdir.
== Arid-denudasion relyef formaları ==
Arid-denudasion, relyef formaları suffozion-çökmə qıflarından, gil karstlarından və nəlbəkivari qapalı çökəkliklərdən ibarət olub, quru semiarid iqlimə və əlverişli struktur-litoloji qurluşa malik ərazilərdə geniş inkişaf etmişdir
Suffozion-çökmə qıfları tərkibində asan həll olunan mineralların iştirak etdiyi lyoss gillərindən təşkil olunmuş Kür-Araz, Naxcıvan, Səbadüzü, Nəvahi, Ceyrançöl çökəkliklərinin yanlarında və Qusar-Dəvəçi və Lənkəran-Muğanının dağətyi hissəsində yayılmışdır. Bu cür formalara suvarılmanın düzgün aparılmadığı bəzi sahələrdə də təsadüf edilir (məs. Gəncə-Qazax düzənliyinin Kürboyu zonasında olduğu kimi.
Gil karstları və onun formaları Cənub–Şərqi Qafqazın dağətəyində, Abşeron yarımadasının qərb hissəsində, Qobustanda, Ceyrançöl və Acınohur alçaq dağlığında, Həkəri çayının aşağı hissəsində, Naxçıvan çökəkliyində, Lənkəran Muğanının dağətəyi hissəsində və Kür çökəkliyinin daxili qalxmalarında inkişaf etmişdir. Gil karstlarının əmələgəlmə şəraitinin, onların morfoloji xüsusiyyətlərinin təhlili göstərir ki, bu prosesdə suların eroziya (mexaniki) fəaliyyəti mühüm rol oynayır.
Suların yeraltı eroziyası morfoloji cəhətdən klassik karstı xatırladan, ancaq əmələgəlmə mexanizminə görə ondan kəskin fərqlənən formalar yaradır. Süxurların litoloji tərkibi və çatlılıq xüsusiyyətləri gil karstlarının morfologiyasına əsaslı təsir göstərir. Bunları əsas götürərək D. A. Lilienberq (1955) və N. Ş. Şirinov (1975) gil karstlarının — ana süxurlarda, delüvial və terras çöküntülərində və palçıq vulkanı brekçiyalarında inkişaf edən tiplərini ayırmışlar.
Birinci tip gil karstları üçün yeraltı dəhlizlər vasitəsi ilə bir-biri ilə əlaqədar olan quyular, şaxtalar, çökmə qıflar xarakterik olub, Dəvəlidağ, Dəlikdaş, Dostubazı və b.
Böyük Qafqazın arid meşə-kol landşaftları
Arid meşə-kol landşaftlar - Landşaft kompleksinin əhatə etdiyi ərazidə yayı quraq keçən mülayim isti və qışı quraq keçən mülayim isti iqlim tipi hakimdir. Havanın orta illik temperaturu +6 -140, 100-dən artıq aktiv temperaturun illik cəmmi 1600-33000 təşkil edir. Orta illik atmosfer yağıntılarının miqdarı 400-600mm arasında dəyişir.
Dağ meşə-kol landşaftı daxilində çay şəbəkəsi daha alçaq mütləq yüksəklikləri əhatə edən çöl və yarımsəhra landşaftlarına nisbətən yaxşı inkişaf etmişdir. Burada çay şəbəkə sıxlığı 0,4-0.6 km/km2 təşkiledir.
Böyük Qafqazın cənub-şərq yamacının alçaq və orta dağlığın hamar, az meyilli relyef sahələrində meşə örtüyü qırılaraq müxtəlif aqrolandşaftlarla əvəz edilmişdir. Buna görə də Pirsaatçaydan şərqə doğru meşənin areallı məhdudlaşır. Burada yalnız Qozluçay hövzəsində çayın yuxarı axınında palıd-vələs meşələri talalar şəklində mövcuddur.
Arida
Arida (lat. Arida) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
== Növləri ==
Arida arizonica (R.C.Jacks. & R.R.Johnson) D.R.Morgan & R.L.Hartm.
Arida blepharophylla (A.Gray) D. R. Morgan & R. L. Hartm.
Arida carnosa (A. Gray) D. R. Morgan & R. L. Hartm.
Arida coulteri (A. Gray) D. R. Morgan & R. L. Hartm.
Arida crispa (Brandegee) D. R. Morgan & R. L. Hartm.
Arida mattturneri B.L.Turner & G.L.Nesom
Arida parviflora (A. Gray) D. R. Morgan & R. L. Hartm.
Arida riparia (Kunth) D. R. Morgan & R. L. Hartm.
Aridlik
Aridlik — sahənin quraq iqlimli olması.
== Ədəbiyyat ==
R. Ə. Əliyeva, Q. T. Mustafayev. "Ekologiya" dərs vəsaiti. Bakı, "Bakı Dövlət Universiteti" nəşriyyatı, 2004, s. 379 – 384.
Cynodon dactylon var. aridus
Barmaqvari çayır (lat. Cynodon dactylon) - qırtıckimilər fəsiləsinin çayır cinsinə aid bitki növü.
== Sinonim ==
Agrostis bermudiana Tussac. ex Kunth [Invalid]
Agrostis filiformis J.Koenig ex Kunth [Invalid]
Agrostis linearis Retz.
Agrostis stellata Willd.
Capriola dactylon (L.) Kuntze
Capriola dactylon var. maritima (Kunth) Hitchc.
Chloris cynodon Trin. [Illegitimate]
Chloris maritima Trin.
Chloris paytensis Steud.
Galium aridicola
Galium divaricatum (lat. Galium divaricatum) — boyaqotukimilər fəsiləsinin qatıqotu cinsinə aid bitki növü.
== Sinonim ==
Aparinella tenuicaulis Fourr.
Galium anglicum var. parvifolium (Gaudin ex Roem. & Schult.) DC.
Galium aridicola Briq.
Galium divaricatum var. mungieri (Boiss. & Heldr.) Nyman
Galium divaricatum var. tenuicaule (Fourr.) Nyman
Galium mungieri Boiss.
Lantana arida var. portoricensis
Tikanlı lantana (lat. Lantana camara) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin minaçiçəyikimilər fəsiləsinin lantana cinsinə aid bitki növü.
== Arealı ==
Vətəni Amеrikadır (trоpik və subtrоpikləri).
== Botaniki təsviri ==
Hündürlüyü 1,5-3 m-ə çatan, 4 tilli zоğları оlan, üzəri хırda tikanlarla örtülü kоldur. Yarpaqları оval və ya yumurtavari, bоz-yaşıl rəngli, üzbəüz düzülüşlü, kənarları dişlidir. Bir kоl üzərində оlan sarı, çəhrayı, qırmızı, bənövşəyi, narıncı rəngli хırda çiçəklər çətirşəkilli çiçək qrupuna yığılmışdır. Maydan оktyabra qədər çiçəkləyir. Mеyvələri isə ardıcıl оlaraq avqustdan dеkabra qədər yеtişir. Tохumlarla və yarım оduncaqlaşmış qələmlə çохaldılır.
== Ekologiyası ==
Bitki işıq və istisеvən, rütubətə tələbkardır.
Lantana arida var. sargentii
Tikanlı lantana (lat. Lantana camara) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin minaçiçəyikimilər fəsiləsinin lantana cinsinə aid bitki növü.
== Arealı ==
Vətəni Amеrikadır (trоpik və subtrоpikləri).
== Botaniki təsviri ==
Hündürlüyü 1,5-3 m-ə çatan, 4 tilli zоğları оlan, üzəri хırda tikanlarla örtülü kоldur. Yarpaqları оval və ya yumurtavari, bоz-yaşıl rəngli, üzbəüz düzülüşlü, kənarları dişlidir. Bir kоl üzərində оlan sarı, çəhrayı, qırmızı, bənövşəyi, narıncı rəngli хırda çiçəklər çətirşəkilli çiçək qrupuna yığılmışdır. Maydan оktyabra qədər çiçəkləyir. Mеyvələri isə ardıcıl оlaraq avqustdan dеkabra qədər yеtişir. Tохumlarla və yarım оduncaqlaşmış qələmlə çохaldılır.
== Ekologiyası ==
Bitki işıq və istisеvən, rütubətə tələbkardır.
Lupinus aridorum
Lupinus aridorum (lat. Lupinus aridorum) — paxlakimilər fəsiləsinin acıpaxla cinsinə aid bitki növü.
Neoseiulus aridus
Neoseiulus aridus (lat. Neoseiulus aridus) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin hörümçəkkimilər sinfinin mesostigmata dəstəsinin phytoseiidae fəsiləsinin neoseiulus cinsinə aid heyvan növü.
Poa pratensis var. arida
Poa pratensis (lat. Poa pratensis) — qırtıckimilər fəsiləsinin qırtıc cinsinə aid biki növü.
== Sinonim ==
Paneion pratense (L.) Lunell
Poa agassizensis B.Boivin & D.Löve
Poa alpigena subsp. sobolevskiana (Gudoschn.) Tzvelev
Poa anceps (Gaudin) Hegelm.
Poa anceps var. breviculmis Hook.f.
Poa angustifolia Elliott [Illegitimate]
Poa angustifolia subsp. anceps (Gaudich.) K.Richt.
Poa angustifolia var. anceps (Gaudin) K. Richt.
Senecio aridus
Senecio aridus (lat. Senecio aridus) — mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin xaçgülü cinsinə aid biki növü.
Tylecodon aridimontanus
Tylecodon schaeferianus (lat. Tylecodon schaeferianus) — dovşankələmikimilər fəsiləsinin tylecodon cinsinə aid bitki növü.
Xanthium aridum
Adi pıtraq (Xanthium strumarium)
== Sinonim ==
Xanthium abyssinicum Wallr.
Xanthium acerosum Greene
Xanthium acutilobum Millsp. & Sherff
Xanthium acutum Greene
Xanthium affine Greene
Xanthium albinum subsp. ripicola (Holub) J. Dostal
Xanthium americanum Walt.
Xanthium americanum Walter
Xanthium arcuatum Millsp. & Sherff
Xanthium arenarium Lasch
Xanthium aridum St.John
Xanthium barcinonense Sennen
Xanthium brevirostre Hochst. [Invalid]
Xanthium brevirostre Wallr.
Xanthium bubalocarpon Bush
Xanthium californicum var. rotundifolium Widder
Xanthium calvum Millsp. & Sherff
Xanthium campestre Greene
Xanthium cenchroides Millsp.