I
сущ. хим. , тех. ацетилен (бесцветный газ)
II
прил. ацетиленовый. Asetilen karbohidrogenləri ацетиленовые углеводороды, asetilen balonu ацетиленовый баллон, asetilen qaynağı ацетиленовая сварка, asetilen-oksigen kəsməsi ацетиленокислородная резка, asetilen rabitəsi ацетиленовая связь
Asetilen
Asetilen (C2H2) — alkin sinfinə daxil olan olan doymamış karbohidrogendir.
Molekulunda bir üçqat rabitəsi olan CnH2n-2 formuluna malik
alifatik açıq zəncirli k/h-lər sırası Alkinlər və ya asetilen sırası
karbohidrogenləri deyilir. Alkinlər də üçqat rabitə ilə birləşən karbon
atomları sp hibridləşmə vəziyyətindədir və 180°С bucaq əmələ gətirirlər (yəni açıq bucaqlar). Alkinlər bir-birindən –CH2 – qrupu ilə fərqlənirlər.
Doymuş k/h-də olan “an” şəkilçisi “in” şəkilçisi ilə əlavə etməklə oxunur.
H – C ≡ C – H H : C C : H H – C C – H
0,12 nm təşkil edir
Asetilen molekulunda 3 σ 2 π rabitə, 2 polyar və 3 q/polyar rabitə
vardır. Mr (alken) = 14n-2, iki qonşu alkinin molyar kütləsinin cəmi
28n+10. molekulda rabitələrinin ümumu sayı 3n-1, polyar rabitələrinin
ümumi sayı 2n-2, molekulda atomlarının ümumi sayı 3n-2 düsturları ilə
müəyyən olunur.
Adlandırılma (nomenklatura):
Alkinləri adlandırılması üçün:
1. Tarixi (trivial və ya təsadüfi)
2.
Asetilendikarbon turşusu
Asetilendikarbon turşusu - rəngsiz kristal maddədir;dihidrat əmələ gətirir.
== Fiziki xassələri ==
Suda , etanolda və efirdə yaxşı həll olur.
== Kimyəvi xassələri ==
H2SO4 və p-toluolsulfoturşunun iştirakında spirtlərlə diefir, PCl5 və NH3-lə müvafiq olaraq dixloranhidrid və diamid əmələ gətirir. Sirkə turşusu mühitində PCl5-in köməyi ilə xlorlaşdırdıqda xlorfumar və dixlorfumar turşularının qarışığı, KMnO4-dən istifadə etməklə oksidləşdirdikdə isə oksalat turşusu əmələ gətirir. Butadienlə dien sintezinə daxil olaraq heksadien-1,2-dikarbon turşusuna çevrilir. Asetilendikarbon turşusunun trimerləşməsi nəticəsində mellit turşusu əmələ gəlir. Pd/BaSO4 üzərində katalitik hidrogenləşməsi reaksiyanın aparılma şəraitindən asılı olaraq malein və ya kəhraba turşusunun alınması ilə nəticələnir. A.t.-nin dimetilefirinin hidrazinlə və ya alifatik diazobirləşmələrlə təsirindən pirazol törəmələri, hidroksilaminlə təsirindən oksazol törəmələri, azidlərlə və HN3-lə təsirindən isə 1,2,3-triazollar əmələ gəlir, məs. :
== Alınması: ==
Asetilendikarbon turşusunu KOH-ın α, β-dibromkəhraba turşusuna (çıxım 80%) və ya qələvinin spirtdə məhlulunun α-xlormalein və ya α-xlorfumar turşusuna təsirindən alırlar. A.t.-nin dimetilefiri güclü lakrimatordur (gözyaşardıcı), dəridə irinli yaralar əmələ gətirir.