Поиск по словарям.

Overton pəncərəsi (ing. Overton window) və ya diskurs pəncərəsi (ing. discourse window) - siyasətçi və fəalların ictimai çıxışlarında yolverilən fikir diapazonu çərçivəsinin cari ictimai diskursa əsaslanaraq mövcud olduğunu iddia edən sosioloji konsepsiyadır. Konsepsiya bütün dünyada politoloqlar, siyasi analitiklər, tarixçilər, kulturoloqlar və s. mütəxəssislər tərəfindən istifadə olunur. Konsepsiya - onun müəllifi olan, amerikalı hüquqşünas və ictimai xadim Cozef Overtonun şərəfinə adlandırılıb. == Yaranma tarixi == Diskurs pəncərəsi konsepsiyası Cozef Overton tərəfindən 1990-cı illərin ortalarında, onun Makinak İctimai Siyasət Mərkəzində işlədiyi müddətdə irəli sürülmüşdür. Bu konsepsiya vaxtilə mühakimələrin açıq siyasi müzakirələr zamanı səsləndirilməyə uyğun olub-olmama dərəcəsinin qiymətləndirilməsi üçün əlverişli model kimi təklif edilmişdir. Konsepsiya mərkəzin daxili seminarlarında aktiv şəkildə istifadə edilsə də, geniş ictimaiyyət üçün ilk dəfə 2006-cı ildə, Overtonun ölümündən üç il sonra nəşr edilmişdir. Beləliklə, diskurs pəncərəsi ideyası nüfuz qazanır, Makinak Mərkəzinin əməkdaşları isə Overton pəncərəsinə həsr olunmuş bir sıra materiallar hazırlayaraq ideyanı populyarlaşdırmaq və inkişaf etdirmək üçün davamlı çalışırdılar.

Diskurs icması — əsas dəyərlər və fərziyyələr kimi başa düşülən bir sıra diskursları paylaşan insanlar qrupu və bu məqsədlərlə bağlı kommunikasiya yolları. Linqvist Con Sueyls diskurs icmalarını "hədəfləri və ya məqsədləri olan, bu məqsədlərə çatmaq üçün ünsiyyətdən istifadə edən qruplar" kimi təyin etmişdir. Diskurs icmasının bəzi nümunələri müəyyən bir akademik jurnalı oxuyan və/və ya ona töhfə verənlər, ya da Madonna pərəstişkarları üçün e-poçt siyahısının üzvləri ola bilər. Hər bir diskurs icmasının nəyin deyilə biləcəyi və necə deyilə biləcəyi ilə bağlı öz yazılmamış qaydaları var. Məsələn, jurnal "Diskurs ən gözəl anlayışdır" iddiası ilə məqaləni qəbul etməyə bilər. Digər tərəfdən, e-poçt siyahısının üzvləri Madonnanın son sinqlı freydist cəhətdən qiymətləndirə və ya qiymətləndirməyə bilər. Əksər insanlar hər gün müxtəlif diskurs icmalarının daxilində və arasında fəaliyyət göstərirlər. Diskurs icmasının özü qeyri-maddi olduğuna görə onların fəaliyyət göstərdiyi forumlar baxımından diskurs icmalarını təsəvvür etmək daha asandır. Hipotetik jurnal və e-poçt siyahısı hər biri forumun nümunəsi, ya da "diskurs icmasının fəaliyyətinin konkret, lokal təzahürü" kimi görünə bilər. == Diskurs icmasının dizaynı == Diskurs icmasının dizaynı üçün geniş istifadə olunan bir vasitə xəritədir.

Diskurs təhlili — Diskurs təhlili, dilin necə istifadə edildiyini və onun mənalarının necə qurulduğunu başa düşmək üçün mətnlər, danışıq və ya yazılı ünsiyyət üzərində aparılan bir təhlil metodudur. Bu metod dilin sadəcə qrammatik quruluşuna deyil, həm də dilin sosial, mədəni və kontekstual faktorlarına diqqət yetirir. Diskurs təhlili, dilin sosial qarşılıqlı təsirlərdə və mədəniyyətlərarası əlaqələrdə necə mənalar yaratdığını, güc və hakimiyyət strukturlarını necə ifadə etdiyini anlamağa imkan verir. == Diskurs təhlilinin əsas xüsusiyyətləri və məqsədləri == Diskurs təhlili yalnız mətnin özünü deyil, onun meydana gəldiyi sosial, siyasi və mədəni konteksti də araşdırır. Bu, hansı sözlərin niyə seçildiyi, hansı məqsədə xidmət etdiyi kimi suallara cavab axtarır. Diskurs təhlili güc münasibətlərini öyrənmək üçün tez-tez istifadə olunur. Məsələn, müəyyən qrupların dil vasitəsilə necə üstünlük qurduğunu və ya müəyyən ideologiyaların dil vasitəsilə necə təbliğ edildiyini öyrənməyə kömək edir. Dilin nə məqsədlə istifadə olunduğunu və nitqin (və ya mətnin) necə formalaşdığını araşdırır. Dilin əyləndirici, məlumatlandırıcı, təsir edici və ya istiqamət verici funksiyalarını incələyir. Diskurs təhlili dil vasitəsilə kimliklərin necə yaradıldığını, fərdlərin özlərini necə təqdim etdiyini və müxtəlif qrupların dil vasitəsilə necə mövqeləndiyini öyrənir.

Diskursiv — hissi, bilavasitə intuitiv olandan fərqli olaraq mücərrəd, vasitəli, məntiqi və əyani olandır. Latınca "discursus" sözündəndir, mənası mühakimə deməkdir. Həqiqətlərin bilavasitə və vasitəli(sübut əsasında qəbul edilən) həqiqətlərə bölünməsi hələ Platonda və Aristoteldə təsadüf edilir. "Diskursiv" termininə isə Akvinalı Fomada rast gəlinir. Metafiziklər ya diskursiv təfəkkürün (Yakobi və. b) rolunu inkar edir, ya da həmin rolu şişirdirdilər (X. Volf və.

Diskursiv marker — Diskurs markeri diskursun axını və strukturunun idarə edilməsində rol oynayan söz və ya ifadədir. Onların əsas funksiyası nitq və ya cümlə səviyyəsində deyil, diskurs səviyyəsində (nitq ardıcıllığı) olduğundan, diskursiv markerlər sintaksisdən nisbətən müstəqildir və adətən cümlənin şərti həqiqət qiymətini dəyişmir. Diskursiv markerlərə misal olaraq o, yaxşı, indi, onda, bilirsiniz və mən nəzərdə tuturam hissəcikləri və belə ki, və, lakin, və və ya diskursiv bağlayıcıları daxildir. "Diskurs markeri" termini Deborah Şiffrin tərəfindən 1987-ci ildə "Diskurs markerləri" kitabında populyarlaşdı. == İstifadəsi == İngilis dilində istifadə olunan ümumi diskursiv markerlərə “siz bilirsiniz”, “əslində”, “əsasən”, “bəyəndim”, “mən demək istəyirəm”, “yaxşı” və “belə” daxildir. Məlumatlar göstərir ki, diskursiv markerlər çox vaxt zərflər ("yaxşı") və ya ön söz birləşmələri ("əslində") kimi müxtəlif söz siniflərindən gəlir. Sərbəst konstruksiyadan diskursiv markerə aparan prosesi qrammatikləşdirmə üzrə tədqiqat və resurslar vasitəsilə izləmək olar. Ənənəvi olaraq, diskurs markerləri hesab edilən bəzi sözlər və ya ifadələr “doldurucu” və ya “ifadəçi” kimi qəbul edilirdi: heç bir funksiyası olmayan söz və ya ifadələr. İndi onlara təhlilin müxtəlif səviyyələrində funksiyalar verilir: mövzunun dəyişdirilməsi, yenidən formalaşdırılması, müzakirənin planlaşdırılması, vurğulanması, arxa kanal. Yael Maşler diskurs markerlərini dörd geniş kateqoriyaya ayırdı: şəxsiyyətlərarası, istinad, struktur və idrak.

Dispers qüvvələr və ya London qüvvələri — Van-der-Vaals qüvvələrinin bir növü. Hidrogen, karbon qazı, azot, metan və s. qazların bərk və maye halda olmasının səbəbini oriyentasiya və induksiya qüvvələri izah edə bilməmişdir. Buna əsasən 1930- cu ildə London, vandervaals qüvvələrinin tam təsviri məqsədilə üçüncü bir amil - dispers qüvvələrin mövcudluğunu irəli sürmüşdür. Kvant mexanikası təsəvvürlərinə əsaslanaraq, London göstərmişdir ki, dispers qüvvələr quruluşlarından asılı olmayaraq, müxtəlif iki qeyri - polyar və ya iki polyar atomlar və molekullar arasında mövcud ola bilər. İki qeyri polyar hissəciklər arasında qarşılıqlı təsirin yaranması elektronların dairəvi və nüvənin titrəyişli hərəkəti nəticəsində atomda ani dipolların əmələ gəlməsi ilə əlaqələndirilir. Nəcib ("təsirsiz", "inert") qazların atomları və qeyri polyar molekulları arasında əsasən dispers qüvvələr təsir göstərir. Vandervaals qüvvələri molekulyar klatrat birləşmə adlanan mürəkkəb molekuların yaranmasında iştirak edir.

Məhlullar — iki və ya daha artıq komponentlərdən təşkil olunmuş birfazalı sistemdir. Dispers sistem- bir maddənin kiçik hissəciklər şəklində başqa maddə mühitində paylanmasından alınan sistemə deyilir. Məhlulların məlum olan bütün növlərini dispers sistemlərə aid edirlər. == Məhlullar == Təmiz maddələrdə olduğu kimi məhlul da homogen sistemdir. Yəni məhlulun komponentləri qarşılıqlı surətdə bir-birinin kütləsində molekul, atom və ya ionlar şəklində bərabər paylanır. Bu zaman aqreqat halını dəyişməyən komponent "həlledici" adlanır. Məsələn, müxtəlif duzlar, şəkər və s. suda həll olduqda, suyun aqreqat halı dəyişməz qalır. Məhlulun eyni aqreqat halına malik komponentlərdən (qaz+qaz, maye+maye, bərk+bərk) əmələ gəlməsi zamanı isə miqdarca çoxluq təşkil edən komponent həlledici olur. == Doymamış, doymuş və ifrat doymuş məhlul == Verilmiş müəyyən temperaturda məhlulda həll olan maddənin yeni əlavə edilmiş kristalları həll olarsa, belə məhlul doymamış məhlul adlanır.

Eugenia discors (lat. Eugenia discors) — mərsinkimilər fəsiləsinin evgeniya cinsinə aid bitki növü.

Maviqanad cürə (lat. Spatula discors) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qazkimilər dəstəsinin ördəklər fəsiləsinin cürə cinsinə aid heyvan növü.

Məhlullar — iki və ya daha artıq komponentlərdən təşkil olunmuş birfazalı sistemdir. Dispers sistem- bir maddənin kiçik hissəciklər şəklində başqa maddə mühitində paylanmasından alınan sistemə deyilir. Məhlulların məlum olan bütün növlərini dispers sistemlərə aid edirlər. == Məhlullar == Təmiz maddələrdə olduğu kimi məhlul da homogen sistemdir. Yəni məhlulun komponentləri qarşılıqlı surətdə bir-birinin kütləsində molekul, atom və ya ionlar şəklində bərabər paylanır. Bu zaman aqreqat halını dəyişməyən komponent "həlledici" adlanır. Məsələn, müxtəlif duzlar, şəkər və s. suda həll olduqda, suyun aqreqat halı dəyişməz qalır. Məhlulun eyni aqreqat halına malik komponentlərdən (qaz+qaz, maye+maye, bərk+bərk) əmələ gəlməsi zamanı isə miqdarca çoxluq təşkil edən komponent həlledici olur. == Doymamış, doymuş və ifrat doymuş məhlul == Verilmiş müəyyən temperaturda məhlulda həll olan maddənin yeni əlavə edilmiş kristalları həll olarsa, belə məhlul doymamış məhlul adlanır.