Поиск по словарям.

Denotasiya semantikada istifadə olunan işarələnən ilə işarələyən arasındakı əlaqəni ifadə edən çox mənalı bir termindir. Roland Barthesin dediyinə görə, denotativ işarə özünün "işarələmənin birinci səviyyəsi" adlandırdığı hissədədir. Bu quruluşda konotasiya denotativ işarənin işarələyənindən əldə edilən əlavə bir işarəyə və ya işarələrə aiddir.

Dürasiya (ing. duration — "müddəti") — ödənişlər axınının orta çəkili müddəti, çəkilər isə ödənişlərin diskont edilmiş dəyəridir. Dürasiya pul vəsaitlərinin hərəkətinin ən vacib xarakteristikasıdır ki, bu da onun cari dəyərinin faiz dərəcəsinin dəyişməsinə həssaslığını müəyyən edir. Bir axının dürasiyası təkcə onun strukturundan deyil, həm də cari faiz dərəcəsindən asılıdır. Faiz nə qədər yüksək olarsa, qısamüddətli ödənişlərə nisbətən uzunmüddətli ödənişlərin dəyərinin payı bir o qədər az olar və müddəti nə qədər qısa olarsa, əksinə, dərəcə nə qədər aşağı olarsa, ödəniş axınının müddəti də bir o qədər çox olar. Dürasiya anlayışını amerikalı alim F. Makoli (ing. F. R. Macaulay) təqdim etmişdir. == Tərif, hesablama düsturu və şərhi == === Dürasiya — çəkili orta === Qeyri-opsion istiqrazlarının müddəti orta çəkili düsturla aşağıdakı kimi hesablanır: D = T ¯ = ∑ i P V i ⋅ t i ∑ i P V i = ∑ i C F i ( 1 + r ) t i ⋅ t i ∑ i C F i ( 1 + r ) t i {\displaystyle D={\overline {T}}={\frac {\sum _{i}\ PV_{i}\cdot t_{i}}{\sum _{i}PV_{i}}}={\frac {\sum _{i}{\frac {CF_{i}}{(1+r)^{t_{i}}}}\cdot t_{i}}{\sum _{i}{\frac {CF_{i}}{(1+r)^{t_{i}}}}}}} və ya D = T ¯ = ∑ i C F i ⋅ e − r c t i ⋅ t i ∑ i C F i ⋅ e − r c t i , {\displaystyle D={\overline {T}}={\frac {\sum _{i}{CF_{i}}\cdot {e}^{-{r_{c}}{t_{i}}}\cdot t_{i}}{\sum _{i}{CF_{i}}\cdot {e}^{-{r_{c}}{t_{i}}}}},} burada: C F i {\displaystyle CF_{i}} — i {\displaystyle i} ödəniş; r {\displaystyle r} — diskont dərəcəsi, vaxt vahidinə (il, rüb və s.) alternativ investisiyanın gəlirliliyi; r c {\displaystyle r_{c}} — davamlı faiz hesablanması üçün diskont dərəcəsi; P V i {\displaystyle PV_{i}} — i-ci ödənişin güzəştli dəyəri; t i {\displaystyle t_{i}} — i-ci ödənişin vaxtı;Bu düsturun məxrəci verilmiş diskont dərəcəsi ilə pul vəsaitlərinin hərəkətinin cari dəyərinin təxminidir. Əgər pul vəsaitlərinin hərəkəti cari qiymətin bazar (və ya digər) qiymətləndirilməsi P {\displaystyle P} olan maliyyə aləti tərəfindən yaradılırsa, bu halda diskont dərəcəsi bu alətin daxili gəlir dərəcəsidir (istiqrazlar üçün — ödəmə müddətinə qədər gəlir). Bu nisbət bərabərlik əsasında müəyyən edilir P = P V ( r ) = ∑ i C F i ( 1 + r ) t i .

Mutasiya (lat. mutatio — dəyişiklik) — dəyişkənlik nəticəsində meydana gələn və hər hansı əlamətə görə normal tipdən fərqlənən, irsiyyətcə dəyişmiş orqanizm forması. Mutant təbii seçmədə ilk material sayılır. Məhsuldarlığın artırılmasında və süni mutagenezin nəzəri məsələlərinin həllində mutantlardan geniş istifadə edilir. == Tarixi == Mutasiya orqanizmin istər somatik, istərsə də cinsiyyət hüceyrələrində əmələ gəlir. Mutasiya terminini ilk dəfə biologiyaya daxil edən Huqo-de Friz olmuşdursa, lakin bu haqqda olan anlayışa ondan da əvvəlki alimlərin əsərlərində rast gəlirik. Hələ Ç. Darvin öz əsərində bu cür gözlənilmədən, qəflətən baş verən irsi və xırda dəyişmələr haqqında yazırdı. Darvin bədəni uzun, ayaqları qısa “ankon” qoyunları, tükləri incə və uzun “moşan” qoyunları haqqında məlumat verir və bu cür dəyişilmələri “sport” və ya tək-tək baş verən dəyişkənlik adlandırırdı.Q.Friz 1880-cı ildən başlayaraq təcrübə apardığı Enotera Lamarkiana adlanan bitkilərin içərisində mutasiya baş vermiş formalar aşkar etdi. Bəzi bitkilər öz əlamətləri ilə enotera növündən elə kəskin fərqlənmişdir ki, hətta de Friz onları yeni növ adlandırmışdı. == Mutasiyanın təsnifatı == Mutasiyalar mikroorqanizmlərdən başlayaraq insanlara qədər bütün canlılarda baş verən hadisədir.

Novasiya (lat. novatio — yeniləşmə, dəyişmə) — mülki hüquqda tərəflərin götürülmüş öhdəliyi başqası ilə əvəz etmək barasində sazişi. Vətəndaşlar, həmçinin təşkilatları arasında, əsasən kredit-hesablaşma münasibətlərində tətbiq olunur.

== Nutasiya == Nutasiya (lat. nutatio-yellənmək, tərəddüd)-yerin əsas hərəkətlərindən biri olub, ayın cazibə qüvvəsinin təsiri ilə həyata keçir. Nutasiya hadisəsi ondan irəli gəlir ki, yerin hərəkəti zamanı yer oxu fəzada heç də öz-özünə paralel qalmır və öz bucağını dəyişərək 18,6 il ərzində proyeksiyada 18, eni 14 qövs saniyəsinə bərabər ellips cızır.

Optasiya (lat. optatio — istək, seçim; ing. choice of citizenship, optation) — beynəlxalq və konstitusiya hüququnda ikili vətəndaşlığı olan və ya dövlət mənsubiyyətini dəyişmiş bir ərazidə yaşayan şəxslərin vətəndaşlıq seçimi. Geniş mənada, seçim hər hansı bir səbəbdən vətəndaşlıq seçmək hüququ deməkdir və vətəndaşlıq almaq üçün ümumi prosedurdan istisnadır. Ərazi dəyişiklikləri halında seçim hüququ aşağıdakı hallarda yaranır: yeni bir dövlətin başqa bir dövlətdən ayrılaraq ortaya çıxması; bir dövlətin bir neçə yeni dövlətə parçalanması; beynəlxalq müqaviləyə əsasən bir dövlətin ərazisinin bir hissəsinin başqa bir dövlətin suverenliyi altında verilməsi.Seçim hüququ verilmiş şəxslər əvvəlcədən müəyyən edilmiş müddət ərzində seçim etməlidirlər: ya əvvəllər yaşadıqları dövlətin vətəndaşlığını saxlamaq; və ya ərazinin faktiki olaraq köçürüldüyü dövlətin vətəndaşlığını almaq. Uşaqlar, bir qayda olaraq, seçim etdikləri təqdirdə valideynlərinin vətəndaşlığını izləyirlər. Ayrıca, seçimlə, şəxslər mülkiyyət hüquqlarını saxlayırlar. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ərazi dəyişikliyi ilə əlaqəli bir seçim nümunəsi, 1947 -ci ilə qədər başqa dövlətlərə keçən ərazilərdə daimi yaşayan vətəndaşlara 1 il müddətinə vətəndaşlıq seçmək hüququnun verildiyi 1947 -ci ildə İtaliya ilə Sülh Müqaviləsidir. Müharibədən sonrakı dövrdə SSRİ tərəfindən bir sıra müqavilələr bağlandı. Məsələn, SSRİ ilə Çexoslovakiya arasında Zaqarpat Ukraynası ilə bağlı 1945 -ci il Müqaviləsinə Seçim Protokolu, Çexoslovakiyada yaşayan (Slovakiya bölgələrində) ukraynalı və rus millətindən olan şəxslərin və Transkarpat Ukraynasında yaşayan Slovak və Çex millətlərindən olan şəxslərin seçim etməsini təmin etdi.

Mənasız mutasiya — Genetikada nöqtə mənasız mutasiya, transkripsiyada olan m-RNT-da və kəsilmiş, natamam və ümumiyyətlə funksional olmayan bir protein məhsulunda vaxtından əvvəl dayanma kodonu və ya nöqtə cəfəng kodonu ilə nəticələnən bir DNT ardıcıllığındakı bir nöqtə mutasiyadır. Məsələn, bir nöqtə mənasız mutasiyasının təsiri nöqtə cəfəng mutasiyasının orijinal dayanma kodonuna yaxınlığından və zülalın funksional alt domenlərinə təsir dərəcəsindən asılıdır. Mənasız nöqtə mutasiyası, bir nukleotidin dəyişdirilərək başqa bir amin turşusunun əvəzlənməsinə səbəb olduğu bir nokta mutasiyasından fərqli bir missens mutasiyasından fərqlidir. Mənasız mutasiya da davamlı mutasiyadan fərqlənir ki, davamlı mutasiya dayanma kodunu silir və mənasız mutasiya onu yaradır. Talassemiya və kistik fibroz kimi bəzi genetik xəstəliklər cəfəng nöqtə mutasiyalarının nəticəsidir. == Sadə bir nümunə == DNT: 5' — ATQ AST SAS SQA QSQ SQA AQS TQA — 3' 3' — TAS TQA QTQ QST SQS QST TSQ AST — 5' mRNA: 5' — AUQ ASU SAS ASQ QSQ SQA AQS UQA — 3' Protein: Met Thr His Arg Ala Arg Ser StopDNT ardıcıllığının dördüncü üçlüyünə (SQA) bir nöqtə cəfəng mutasiya gətirildiyini, bunun sayəsində sitozinin timinlə əvəz edildiyini, DNT ardıcıllığında TQA və tamamlayıcı zəncirdə AST meydana gəldiyini düşünək. AST UQA kimi köçürüldüyündən və daha sonra tərcümə olunduğundan, nəticədə transkript və protein məhsulu aşağıdakılar olacaqdır: DNT: 5' — ATQ AST SAS TQA QSQ SQA AQS TQA — 3' 3' — TAS TQA QTQ AST SQS QST TSQ AST — 5' mRNA:5' — AUQ ASU SAS UQA QCQ SQU AGC UGA — 3' Protein: Met Thr His StopM-RNT kodonlarının qalan hissəsi aminoproteinlərə çevrilmir, çünki tərcümə zamanı dayandırma kodonuna vaxtından əvvəl çatılır. Bu, çox vaxt normal mutant olmayan bir zülalın funksionallığından məhrum olan kəsilmiş (yəni qısaldılmış) bir protein məhsulu. == Nöqtə mənasız mutasiya vasitəçiliyi ilə m-RNT çürüməsi == Erkən bitirmə kodonlarının kəsilmiş polipeptid məhsulları istehsal etmək üçün gözlənilən meylinə baxmayaraq, əslində kəsilmiş zülalların əmələ gəlməsi şəraitdə baş vermir. İnsanlar və maya göbəliyi kimi aşağı növlər də daxil olmaqla bir çox orqanizm, mənasız nöqtə mutasiyaları olan m-RNT-lərı qeyri-funksional polipeptidlərə çevrilmədən əvvəl məhv edən mənasız vasitəçiliyi olan bir m-RNT parçalanma yolu istifadə edirlər.

Genetik alqoritmlərdə istifadə edilən və bir haldan başqa hala keçmək mənasını verən mutasiya qısaca bir geni meydana gətirən xromosomların dəyişməsidir. Bu dəyişmə aşağıdakı şəkillərdən biri ola bilər: Tərsləmə (Inversion) Yerləşdirmə (Insertion) Çıxarma (Displacement) Yer dəyişdirmə (Reciprocal Exchange, Swap)Yuxarıdakı bu mutasiyaları aşağıdakı nümunələr ilə izah edək: Tərsləmə, seçilən bir xromosomun dəyərinin tərsinə çevirilməsidir. Məsələn: 110101 -> 100101 nümunəsindəki ikinci xromosomun tərsi alınmışdır. Yerləşdirmə əməliyyatı, gen düzülməsinə yeni bir xromosom əlavə olunması şəklində olar. Məsələn : 110101 -> 1100101 düzülmənin 3. xromosom əlavə olunmuşdur. Çıxarma əməliyyatı isə düzülmədən bir xromosomun azaldılması ilə reallaşar. Məsələn 110101 -> 10101 düzülmədəki 2. xromosom çıxarılmışdır. Yer dəyişdirmə əməliyyatında da mövcud xromosomlardan birinin sıradakı yerinin dəyişməsidir.

Mutasiya maşını (ing.mutation engine, ru. мутационная машина) - polimorf kompüter viruslarının yazılmasında istifadə olunan xüsusi proqram. Belə viruslar öz strukturlarını dəyişə bilirlər ki, bu da onların antivirus proqramları tərəfindən aşkarlanmasını və yox edilməsini çətinləşdirir. Ən tanınmış mutasiya maşınları Dark Avenger Mutation Engine və Trident Polimorphic Engine’dir. == Ədəbiyyat == İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Dostaşina (fars. دوست اشنا‎) - İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Culfa şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. == Əhalisi == 2006-cı il məlumatına görə kənddə yaşayış yoxdur.