Optasiya

Fiziki şəxslərin
konstitusiya hüquqi statusu
Əsas statusları
Əlavə statuslar
Əlaqəli anlayışlar

Optasiya (lat. optatio — istək, seçim; ing. choice of citizenship, optation) — beynəlxalq və konstitusiya hüququnda ikili vətəndaşlığı olan və ya dövlət mənsubiyyətini dəyişmiş bir ərazidə yaşayan şəxslərin vətəndaşlıq seçimi. Geniş mənada, seçim hər hansı bir səbəbdən vətəndaşlıq seçmək hüququ deməkdir və vətəndaşlıq almaq üçün ümumi prosedurdan istisnadır.

Ərazi dəyişiklikləri halında seçim hüququ aşağıdakı hallarda yaranır:

  • yeni bir dövlətin başqa bir dövlətdən ayrılaraq ortaya çıxması;
  • bir dövlətin bir neçə yeni dövlətə parçalanması;
  • beynəlxalq müqaviləyə əsasən bir dövlətin ərazisinin bir hissəsinin başqa bir dövlətin suverenliyi altında verilməsi.

Seçim hüququ verilmiş şəxslər əvvəlcədən müəyyən edilmiş müddət ərzində seçim etməlidirlər: ya əvvəllər yaşadıqları dövlətin vətəndaşlığını saxlamaq; və ya ərazinin faktiki olaraq köçürüldüyü dövlətin vətəndaşlığını almaq. Uşaqlar, bir qayda olaraq, seçim etdikləri təqdirdə valideynlərinin vətəndaşlığını izləyirlər. Ayrıca, seçimlə, şəxslər mülkiyyət hüquqlarını saxlayırlar.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ərazi dəyişikliyi ilə əlaqəli bir seçim nümunəsi, 1947 -ci ilə qədər başqa dövlətlərə keçən ərazilərdə daimi yaşayan vətəndaşlara 1 il müddətinə vətəndaşlıq seçmək hüququnun verildiyi 1947 -ci ildə İtaliya ilə Sülh Müqaviləsidir.

Müharibədən sonrakı dövrdə SSRİ tərəfindən bir sıra müqavilələr bağlandı. Məsələn, SSRİ ilə Çexoslovakiya arasında Zaqarpat Ukraynası ilə bağlı 1945 -ci il Müqaviləsinə Seçim Protokolu, Çexoslovakiyada yaşayan (Slovakiya bölgələrində) ukraynalı və rus millətindən olan şəxslərin və Transkarpat Ukraynasında yaşayan Slovak və Çex millətlərindən olan şəxslərin seçim etməsini təmin etdi. SSRİ və ya Çexoslovakiya vətəndaşlığı. Polşa ilə SSRİ arasında əhali mübadiləsi haqqında da müqavilə bağlandı: SSRİ -də yaşayan Polşa və Yəhudi millətlərindən olan şəxslər Polşaya getmək hüququ aldı və Polşada yaşayan Rus, Ukrayna, Belarus, Ruten və Litva millətlərindən olan şəxslər Polşa vətəndaşlığından çıxmaq və SSRİ ərazisinə köçmək hüququna malik idi[1].

Beynəlxalq hüquqda, ərazinin müəyyən bir hissəsi üzərində suverenliyin bir ştatdan digərinə keçməsi ilə bu ərazidə yaşayan əhaliyə avtomatik olaraq göstərilən ərazini miras alan dövlətin vətəndaşlığı verilməli olan bir təcrübə təsirə məruz qalan şəxslərin vətəndaşlığı olmayan vəziyyətin qarşısını almaq üçün inkişaf etmişdir[2][3][4][5][6]. Bəzi tədqiqatçılara görə, Baltikyanı ölkələr SSRİ-dən çıxanda bu ölkələrdə rusdilli əhali üçün seçim hüququ pozuldu və nəticədə "vətəndaş olmayan" statusuna malik bir əhali kateqoriyası ortaya çıxdı. , yəni faktiki olaraq bir sıra vətəndaş hüquqlarından məhrum edilmiş şəxslər[7].

2014-cü ildə Krımın Rusiyaya birləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraq Krım və Sevastopol ərazilərində yaşayan əhali bir seçim haqqı aldı: Rusiya vətəndaşlığı almaq və ya Ukrayna vətəndaşı olaraq qalmaq.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Павел Полян. "Оптации: с кем и когда в XX веке Россия обменивалась населением". 2012-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-07.
  2. ↑ Рачков И.В. Международно-правовое регулирование вопросов гражданства при территориальных изменениях в Европе в XX веке (Диссертация канд. юрид. наук). М. 1999. 115−129.
  3. ↑ Михалёва Т. Актуальные вопросы гражданства, безгражданства и беженцев при правопреемстве государств (PDF) (Журнал международного права и международных отношений). 2006. 13−18.
  4. ↑ Предупреждение и сокращение безгражданства и защита апатридов: заключение Исполнительного комитета УВКБ ООН № 78(XLVI) (Сборник международно-правовых документов и национальных законодательных актов по вопросам беженцев). Минск. 2000. 117−118.
  5. ↑ "Nationality including Statelessness". The Work of the International Law Commission. 2013-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-08.
  6. ↑ Проект конвенции об искоренении безгражданства в будущем // Работа Комиссии международного права (PDF). I (Седьмое издание). Нью-Йорк: Организация Объединённых Наций. 2009. 324. ISBN 978-92-1-433038-7.
  7. ↑ Мурадов Г. Л., Полоскова Т. В., Затулин К. Ф. и др. Справочник российского соотечественника Arxivləşdirilib 2009-12-29 at the Wayback Machine // М.: Русский мир, 2006 — стр. 168

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Вейс П. Гражданство и оптация в международном праве. М. 1979.