Поиск по словарям.

Mikroiqtisadiyyat (ingilis dilindən mikro "kiçik" deməkdir) — fərdi iqtisadi obyektlər, ev təsərrüfatlar və firmalar tərəfindən məhdud vəsaitlərin mallar və xidmətlər al-ver olunduğu bazarlarda bölünməsi haqqında qərarları araşdıran iqtisadiyyatın bölməsi. Mikroiqtisadiyyat bu qərarlar və davranışlar mallar və xidmətlərin qiymətləri təyin edən tələb və təklifə necə təsir etməyini araşdırır və tərsinə qiymətlər tərəfindən təklifə və tələbə təsiri izah edir.Bu isə "ümumi iqtisadi fəaliyyət, inkişaf, inflyasiya və işsizlik məsələləri araşdıran" makroiqtisadiyyata müqabil durur. Mikroiqtisadiyyat həm də qeyd olunmuş sahələrdə dövlət iqtisadi siyasətinin effektləri ilə işləyir (misal üçün vergi səviyyəsinin dəyişdirilməsi). Lukasın fikrinə uyğun olaraq, müasir makroiqtisadiyyat nəzəriyyəsi "mikromüəssisələrə" əsaslanır, yəni ki mikro səviyyədəki davranışları təsvir edən əsas anlayışlara. Mikroiqtisadiyyatın məqsədlərindən biri istifadəçilər arasında məhdud vəsaitlərin bölünməsi və mallar və xidmətlər arasında müqayisəli qiymətləri təyin edən bazar mexanizmi təhlil etməkdir. Mikroiqtisadiyyat həm də bazar qüsurunu təhlil edir, yəni ki bazarlar səmərəli nəticələri əldə etmədiyi halları, və ideal rəqabət üçün lazım olan nəzəri şəraitləri təsvir edir. Mikroiqtisadiyyat əhatə etdiyi sahələrin içərisinə ümumi müvazinət, qeyrisimmetrik informasiya ilə bazarlar, naməlumluqda qərarlar və oyun nəzəriyyəsinin tədbiqi daxildir. Malların bazar sistemində elastikliyi də nəzərə alınır. == Tələb, təklif və tarazlıq == "Tələb və təklif" modeli bazarda qiymətin necə müəyyənləşdiyini göstərən iqtisadi modeldir. Bu modelin məğzi ondan ibarətdir ki, rəqabət bazarında istənilən məhsulun müəyyən qiymət səviyyələrində tələb və təklif əmələ gətirir və elə bir qiymət səviyyəsi vardır ki, burada tələb və təklifin həcmi bir-birinə bərabər olur.

Mikroiqtisadiyyat təməlləri (ing. Microfoundations) — iqtisadi agentlərin davranışının ilkin mikroiqtisadi təsvirinə əsaslanan makroiqtisadiyyatın qurulmasına bir yanaşma, daha sonra ayrı-ayrı modelləri bütövlükdə iqtisadiyyatı təsvir edən vahid makroiqtisadi model halına gətirməklə təşkilin izahı. Makroiqtisadiyyata mikroiqtisadi yanaşma, nəticədə müşahidə edilə bilən bütün makroiqtisadi dəyişənlərin (məhsul, istehlak, investisiya, işsizlik, inflyasiya, məzənnə və s.) fərdi iqtisadi agentlərin fərdi qərarlarının nəticəsi olduğuna əsaslanır. == Tarixi == Makroiqtisadiyyat ayrıca tədqiqat sahəsi olaraq Con Meynard Keynsin əsərlərindən sonra, xüsusən 1936-cı ildə "İş, faiz və pulun ümumi nəzəriyyəsi" kitabının nəşrindən sonra meydana çıxdı. Keyns fərdi davranışın iqtisadi fəaliyyətdəki dalğalanmalara necə yol açdığını izah etməyə çox az əhəmiyyət verdi. Eyni zamanda əsərlərində bəzi mikroiqtisadi şərtlər olmuşdur. Məsələn, ailələrin əlverişli gəlirə görə seçdikləri istehlak səviyyəsini izah etmək üçün istehlaka (qənaətə) marjinal meyl konsepsiyasından istifadə etmişdir. Ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin sabit hissəsini istehlaka, qalan hissəsini isə qənaətə xərclədiklərinə inanırdı. Keyns bunu əsas psixoloji qanun adlandırdı və onu kifayət qədər mikroiqtisadi əsaslandırıcı hesab etdi. Eynilə, investisiya səviyyəsini sərmayəçilərin heyvan ruhunun fərziyyəsi — sərmayə və məcmu tələbin artmasına və ya azalmasına gətirib çıxaran investor hissində ani bir dəyişiklik əsasında izah etdi.

Makroiqtisadiyyat (q.yun. μακρός — "böyük" və q.yun. οἶκος — "ev, təsərrüfat" sözlərindən) — milli iqtisadiyyatın strukturunu və fəaliyyətini, eləcə də dövlətin həyata keçirdiyi siyasətin bu fəaliyyətə necə təsir etdiyini öyrənən elm sahəsidir. Makroiqtisadiyyat sözü "macro" böyük, "iqtisadiyyat" sözlərinin birləşməsindən yaranıb. Adından da göründüyü kimi, iqtisadiyyatın bu qolu fərdi bazarlar səviyyəsində deyil, iqtisadiyyatdakı fəaliyyəti, strukturu, davranışı və qərarverməni ümumilikdə öyrənir.Bura milli, regional və qlobal iqtisadiyyat daxildir. Mikroiqtisadiyyatla birlikdə, makroiqtisadiyyat iqtisadiyyat elminin ən ümumi iki sahəsini formalaşdırır. Makroiqtisadiyyat əsas göstəricilər: Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM), Ümumi Milli Məhsul (ÜMM), işsizlik dərəcəsini, Qiymət İndeksləridir (İnflyasiya, ÜDM deflyatoru) ki, bununla da iqtisadi vəziyyət haqqında ümumi məlumatı verir. Həmçinin makroiqtisadiyyatda bir çox iqtisadi amillər (gəlir, istehsal, istehlak, işsizlik, inflyasiya, yığım, investisiya, beynəlxalq ticarət və beynəlxalq maliyyə) arasında qarşılıqlı əlaqəni və təsiri göstərmək üçün bir çox modellər mövcüddür. Əksinə, mikroiqtisadiyyat isə, fərdi agentlər: istehsalçılar, istehlakçılar, satıcılar və alıcılar üzərinə fokuslanır və onların bazarda qiyməti və miqdarı necə müəyyən etdiyini öyrənir.Makroiqtisadiyyat da simvolik olaraq iki əsas hissəyə bölünür: Qısamüddətli (Short-Run): qısamüddətli dövrdə iqtisadiyyatda başverən hadisələrin səbəbini və nəticəsini öyrənir. Uzunmüddətli (Long-Run): uzunmüddətli dövrdə iqtisadi artımı təmin edəcək komponentlərin və yolların öyrənir.

Yeni klassik makroiqtisadiyyat — təhlilini yalnız neoklassik nəzəriyyəyə söykənən makroiqtisadiyyatdakı düşüncə məktəbidir. Xüsusilə mikroiqtisadiyyata əsaslanan nəzəri bir çərçivənin, rasional gözləntilər baxımından əhəmiyyətini vurğulayır. Yeni klassik makroiqtisadiyyat, makroiqtisadi analiz üçün yeni nəzəri əsaslar yaratmağa çalışır. Bu, erkən keynsçilik versiyalarına bənzər makroiqtisadi modellər yaratmaq üçün qiymət əlaqələri və mükəmməl rəqabət kimi mikro təməllərdən istifadə edən yeni keynsçilik rəqibi məktəbi ilə ziddiyyət təşkil edir. == Tarixi == === İqtisadi düşüncənin inkişafı === Klassik siyasi iqtisad ilk müasir iqtisadiyyat məktəbi üçün istifadə olunan termindir. 1776-cı ildə Adam Smit tərəfindən "The Wealth of Nations" adlı kitabın nəşri bu məktəbin doğuşu hesab olunur. Əsas fikir bazarın özünü düzəltməyə qadir olması və mənbələrin bölgüsündə ən yaxşı qurum olmasıdır. Klassik siyasi iqtisadiyyatın əsas fərziyyəsi bütün insanların öz faydalarını maksimum dərəcədə artırmasıdır. XIX əsrin sonlarında Avropada Karl Menger, Uilyam Stenli Cevons və Leon Valrasın rəhbərlik etdiyi marjinal inqilab, Alfred Marşall tərəfindən rəsmiləşdirilən neoklasik iqtisadiyyatı doğurdu və Valrasın ümumi tarazlığı iqtisadi tədqiqatları riyazi və deduktiv vasitələrlə gücləndirərək möhkəmləndirməyə kömək etdi. 1930-cu illərin Böyük Depressiyasına qədər neoklassik məktəb bu ərazidə hakim idi.

Qeyri-müvazinət makroiqtisadiyyatı — iqtisadiyyatda qeyri-tarazlığın roluna diqqət yetirən bir araşdırma ənənəsidir. Bu yanaşma eyni zamanda Nevalras nəzəriyyəsi, dəyər əsaslı müvazinət nəzəriyyəsi, bazar olmayan klirinq yanaşması və bazar nəzəriyyəsi kimi də tanınır. Bu sahədə erkən işlər Don Patinkin, Robert Klauer və Aksel Leyonhfvud tərəfindən həyata keçirilmişdir. Onların işləri 1970-ci illərdə təsirli olan ümumi tarazlıq modelləri şəklində rəsmiləşdirildi. 1970-ci illərin sonlarında Amerikalı iqtisadçılar bu modellərdən böyük ölçüdə imtina etdilər, lakin Fransız iqtisadçılar ənənələrə davam etdilər və sabit qiymət modelləri hazırladılar. == Makroiqtisadi qeyri-müvazinət == Neoklasik sintezdə tarazlıq modelləri qayda idi. Bu modellərdə sərt əmək haqqı işsizliyi tarazlıqda modelləşdirdi. Bu modellərə Don Patinkin və daha sonra müvazinət nəzəriyyəçiləri tərəfindən etiraz edildi. Patinkin işsizliyin tarazlığın nəticəsi olduğunu müdafiə etdi . Patinkin, Robert Klauer və Aksel Leyonhfvud qeyri-bərabərlik roluna diqqət yetirdilər .