Поиск по словарям.

Paleosen ( q.yun. παλαιός - "qədim" + καινός - "yeni") - Paleogen dövrünün və bütün Kaynozoy dövrünün ilk epoxası. 66,0 milyon il əvvəldən 56,0 milyon il əvvələ qədər olan dövrü əhatə edir. Paleosendən sonra Eosen gəlir. Paleosen, dinozavrlar da daxil olmaqla, canlı orqanizmlərin 75% -ni məhv edən Təbaşir-Paleogen yox olma dövrü ilə başladı. Dövrün sonu Paleosen-Eosen termal maksimumu ilə üst-üstə düşür, böyük iqlim hadisəsi zamanı təxminən 2,5-4,5 trilyon ton karbon atmosferə və okeana daxil olur və bu, temperaturun qlobal artmasına və okeanların turşulaşmasına səbəb olur. Paleosendə şimal yarımkürəsinin qitələri bir neçə quru körpü ilə birləşirdi. Eləcə də Cənubi Amerika, Antarktida və Avstraliya hələ tam ayrılmamışdı. Qayalı dağlar yüksəlməyə davam edirdi. Hindistan plitəsi Asiya ilə toqquşmağa başladı.

Paleosen ( q.yun. παλαιός - "qədim" + καινός - "yeni") - Paleogen dövrünün və bütün Kaynozoy dövrünün ilk epoxası. 66,0 milyon il əvvəldən 56,0 milyon il əvvələ qədər olan dövrü əhatə edir. Paleosendən sonra Eosen gəlir. Paleosen, dinozavrlar da daxil olmaqla, canlı orqanizmlərin 75% -ni məhv edən Təbaşir-Paleogen yox olma dövrü ilə başladı. Dövrün sonu Paleosen-Eosen termal maksimumu ilə üst-üstə düşür, böyük iqlim hadisəsi zamanı təxminən 2,5-4,5 trilyon ton karbon atmosferə və okeana daxil olur və bu, temperaturun qlobal artmasına və okeanların turşulaşmasına səbəb olur. Paleosendə şimal yarımkürəsinin qitələri bir neçə quru körpü ilə birləşirdi. Eləcə də Cənubi Amerika, Antarktida və Avstraliya hələ tam ayrılmamışdı. Qayalı dağlar yüksəlməyə davam edirdi. Hindistan plitəsi Asiya ilə toqquşmağa başladı.

Paleogen və ya paleogen dövrü — kaynozoy erasının birinci geoloji dövrü; davamiyyəti 40-42 milyon il. Paleogen dövrü alp qırışıqlıq strukturlarının və müasir Pireney, Alp, Karpat, Krım, Qafqaz, Kopetdağ, Pamir, Atlas, habelə Himalay dağlarının mərkəzi hissələrinin geomorfoloji formalaşma döv­rüdür. Paleogen dövrü yerüstü onurğalı heyvanlardan məməlilər inkişaf etmişdir. Qədim yırtıcılar (kreodontlar) səciyyəvidir. Dövrün axırında xüsusiləşmiş cütdırnaqlılar və təkdırnaqlılar, xortumlular və primatlar meydana gəlmişdir. Cənub Amerikada kisəli, natamamdişli və ibtidai meymunların, Avstraliyada isə monotermlərin və kisəlilərin sərbəst inkişaf mərkəzləri yaranmışdır. Primitiv məməlilərin əksəriyyəti dövrün axırında məhvolmuşdur. Dəniz faunasında qarınayaqlı (qastropoda) və ikitayqabıqlı molluskalar inkişaf etmiş, braxiopodlar isə kəskin şəkildə azalmışdır. İri foraminiferlərin (nummulitlər, diskotsiklinlər və orbitoidlər) yeni qrupları xüsusilə geniş inkişaf tapmışdır. Kiçik plankton foraminiferlərin tərkibində əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir: tipik qlobigerina və onlara yaxın olan cinslər (qloborotalilər, akarininalar və b.) daha da inkişaf etmişlər.

Paleogen və ya paleogen dövrü — kaynozoy erasının birinci geoloji dövrü; davamiyyəti 40-42 milyon il. Paleogen dövrü alp qırışıqlıq strukturlarının və müasir Pireney, Alp, Karpat, Krım, Qafqaz, Kopetdağ, Pamir, Atlas, habelə Himalay dağlarının mərkəzi hissələrinin geomorfoloji formalaşma döv­rüdür. Paleogen dövrü yerüstü onurğalı heyvanlardan məməlilər inkişaf etmişdir. Qədim yırtıcılar (kreodontlar) səciyyəvidir. Dövrün axırında xüsusiləşmiş cütdırnaqlılar və təkdırnaqlılar, xortumlular və primatlar meydana gəlmişdir. Cənub Amerikada kisəli, natamamdişli və ibtidai meymunların, Avstraliyada isə monotermlərin və kisəlilərin sərbəst inkişaf mərkəzləri yaranmışdır. Primitiv məməlilərin əksəriyyəti dövrün axırında məhvolmuşdur. Dəniz faunasında qarınayaqlı (qastropoda) və ikitayqabıqlı molluskalar inkişaf etmiş, braxiopodlar isə kəskin şəkildə azalmışdır. İri foraminiferlərin (nummulitlər, diskotsiklinlər və orbitoidlər) yeni qrupları xüsusilə geniş inkişaf tapmışdır. Kiçik plankton foraminiferlərin tərkibində əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir: tipik qlobigerina və onlara yaxın olan cinslər (qloborotalilər, akarininalar və b.) daha da inkişaf etmişlər.

Paleosen ( q.yun. παλαιός - "qədim" + καινός - "yeni") - Paleogen dövrünün və bütün Kaynozoy dövrünün ilk epoxası. 66,0 milyon il əvvəldən 56,0 milyon il əvvələ qədər olan dövrü əhatə edir. Paleosendən sonra Eosen gəlir. Paleosen, dinozavrlar da daxil olmaqla, canlı orqanizmlərin 75% -ni məhv edən Təbaşir-Paleogen yox olma dövrü ilə başladı. Dövrün sonu Paleosen-Eosen termal maksimumu ilə üst-üstə düşür, böyük iqlim hadisəsi zamanı təxminən 2,5-4,5 trilyon ton karbon atmosferə və okeana daxil olur və bu, temperaturun qlobal artmasına və okeanların turşulaşmasına səbəb olur. Paleosendə şimal yarımkürəsinin qitələri bir neçə quru körpü ilə birləşirdi. Eləcə də Cənubi Amerika, Antarktida və Avstraliya hələ tam ayrılmamışdı. Qayalı dağlar yüksəlməyə davam edirdi. Hindistan plitəsi Asiya ilə toqquşmağa başladı.

Pliosen — Lyayell, 1841 neogen sisteminin üst şöbəsi. Beynəlxal stratiqrafik şkalaya görə, 3 mərtəbəyə bölünür: alt –zankl, orta-plasenz və üst — gelaz. Xəzər hövzəsində məhsuldar qat (alt) və aqcagil (üst), Qara dəniz hövzəsində kimmeri və kuyalni, Aralıq dənizi hövzəsində – zankl, plasenz və gelaz mərtəbələrinə bölünür. Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press, 2006.

Sen-Jyust-Şalessen (fr. Saint-Just-Chaleyssin) — Fransada kommuna, Rona-Alplar regionunda yerləşir. Departament — İzer. La-Verpiyer kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Vyen. INSEE kodu — 38408. Kommunanın 2012-ci il üçün əhalisi 2437 nəfər təşkil edirdi. Kommuna dəniz səviyyəsindən 218 ilə 373 qədər metr yüksəklikdə yerləşir. Kommuna Parisdən təxminən 420 km cənub-şərqdə, Liondan 23 km cənub-şərqdə, Qrenobldan 75 km şimal-qərbdə yerləşir.

Sen-Jyust-Şalessen (fr. Saint-Just-Chaleyssin) — Fransada kommuna, Rona-Alplar regionunda yerləşir. Departament — İzer. La-Verpiyer kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Vyen. INSEE kodu — 38408. Kommunanın 2012-ci il üçün əhalisi 2437 nəfər təşkil edirdi. Kommuna dəniz səviyyəsindən 218 ilə 373 qədər metr yüksəklikdə yerləşir. Kommuna Parisdən təxminən 420 km cənub-şərqdə, Liondan 23 km cənub-şərqdə, Qrenobldan 75 km şimal-qərbdə yerləşir.

== Erkən Pliosen (Balaxanı əsri) epoxası == Erkən pliosen (Balaxanı və ya Məhsuldar qat əsri) epoxası Azərbaycan Respublikası relyefinin inkişafında mühüm mərhələ olmuşdur. Belə ki, bu dövrdə dənizin reqressiyası zamanı onun səviyyəsi indikindən xeyli aşağı düşmüş və transqressiv fazasında isə Qusar-Dəvəçi, Ceyrankeçməz və Aşağı Kür çökəkliklərini örtmüşdür. B.Ə. Budaqova görə (1969, 1976) Şahdağ və Bazardüzü-Tufan massivlərinin hündürlüyü yüksək dağlığın səviyyəssinə çatmış və buzlaşmaya məruz qalmışdır. Kür çökəkliyinin relyefi balaxanı əsrində dənizin transqressiya (əsrin əvvəli və ortasının sonu) və reqressiyaları (əsrin ortasının əvvəli və əsrin sonu) ilə əlaqədar olaraq dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Transqressiyalar zamanı çökəkliyin quru sahələri azalmış və hövzə akkumulyasiya sahəsini təcəssüm etdirmişdir. Reqressiyalar zamanı isə dəniz Aşağı Kür çökəkliyində saxlanılmış və akkumulyativ düzənliklərin sahəsi genişlənmişdir. Kiçik Qafqazın relyefinin inkişafında Balaxanı əsri mühüm rol oynamışdır. Bu zaman kontinental şəraitdə inkişaf edən Qazax çökəkliyində diskonform inversion və ya çevrilmiş morfostrukturların formalaşması və onların ekzogen parçalanması davam edir. Balaxanı əsrində Respublika ərazisi relyefinin inkişafının ümumi təmayülünə uyğun olaraq Lənkəran bölgəsində də Talış və Burovar horst-antiklinor, Peştəsər monoklinal və Qızılqaya diaklinal silsilələri qalxmaqda davam edir və mövcud düzəlmə səthləri, deformasiyaya məruz qalır. Yardımlı və Lerik depressiyaları relyefdə nisbətən dayaz çökəkliklər şəklində əks olunurlar.

Respublika ərazisinin relyefinin inkişafının son pliosen epoxasının başlanması ilə morfostrukturların yüksələn xətt üzrə inkişafı və onların ekzogen parçalanması xeyli zəifləyir və dənizin "Böyük Akçaqıl" transqressiyası baş verir. Xəzər dənizi şimalda Qusar-Dəvəçi, cənubda isə Kür çökəkliklərini örtür. Bununla yanaşı Balaxanı dənizinin dibini təşkil etmiş Sudur zonası Akçaqıl transqressiyasına məruz qalmamışdır. Akçaqıl əsrinin paleocoğrafiyasına və paleogeomorfologiyasına aid materialların təhlili göstərir ki, həmin dövrdə Şahdağ massivi və Baş silsilə Tufan-Qızılqaya meridianından qərbdə orta yüksəklikli çox parçalanmış relyefə malik olmuşdur. Mülayim parçalanmış orta dağlıq isə Tufan və Dübrar zirvələri meridianları arasını, Yan silsiləni, Babadağ və Niyaldağ silsilələrini əhatə etmişdir. Alçaq dağlıq və ön dağlıq həmin silsilələrin cənub-şərq ətrafını və Böyük Qafqazın cənub yamacını əhatə etmişdir. Akçaqıl dənizinin transqressiyası Kür çökəkliyində geniş sahəni əhatə edərək, qərbdə Tbilisi şəhərinə qədər çatmışdır. Kür çökəkliyi daxilində və öndağlıq ərazilərdə akçaqıl çöküntülərinin təhlili göstərirki. Qanıx-Əyriçay vadisi sahəsində bu zaman öndağlıq maili düzənliyi formalaşmışdır. Son pliosen epoxası Kiçik Qafqazın relyefinin inkişafında onun ətraf alçaq dağlıq morfostrukturlarının planasiyası ilə səciyyələnmişdir.

== Erkən Pliosen (Balaxanı əsri) epoxası == Erkən pliosen (Balaxanı və ya Məhsuldar qat əsri) epoxası Azərbaycan Respublikası relyefinin inkişafında mühüm mərhələ olmuşdur. Belə ki, bu dövrdə dənizin reqressiyası zamanı onun səviyyəsi indikindən xeyli aşağı düşmüş və transqressiv fazasında isə Qusar-Dəvəçi, Ceyrankeçməz və Aşağı Kür çökəkliklərini örtmüşdür. B.Ə. Budaqova görə (1969, 1976) Şahdağ və Bazardüzü-Tufan massivlərinin hündürlüyü yüksək dağlığın səviyyəssinə çatmış və buzlaşmaya məruz qalmışdır. Kür çökəkliyinin relyefi balaxanı əsrində dənizin transqressiya (əsrin əvvəli və ortasının sonu) və reqressiyaları (əsrin ortasının əvvəli və əsrin sonu) ilə əlaqədar olaraq dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Transqressiyalar zamanı çökəkliyin quru sahələri azalmış və hövzə akkumulyasiya sahəsini təcəssüm etdirmişdir. Reqressiyalar zamanı isə dəniz Aşağı Kür çökəkliyində saxlanılmış və akkumulyativ düzənliklərin sahəsi genişlənmişdir. Kiçik Qafqazın relyefinin inkişafında Balaxanı əsri mühüm rol oynamışdır. Bu zaman kontinental şəraitdə inkişaf edən Qazax çökəkliyində diskonform inversion və ya çevrilmiş morfostrukturların formalaşması və onların ekzogen parçalanması davam edir. Balaxanı əsrində Respublika ərazisi relyefinin inkişafının ümumi təmayülünə uyğun olaraq Lənkəran bölgəsində də Talış və Burovar horst-antiklinor, Peştəsər monoklinal və Qızılqaya diaklinal silsilələri qalxmaqda davam edir və mövcud düzəlmə səthləri, deformasiyaya məruz qalır. Yardımlı və Lerik depressiyaları relyefdə nisbətən dayaz çökəkliklər şəklində əks olunurlar.

Respublika ərazisinin relyefinin inkişafının son pliosen epoxasının başlanması ilə morfostrukturların yüksələn xətt üzrə inkişafı və onların ekzogen parçalanması xeyli zəifləyir və dənizin "Böyük Akçaqıl" transqressiyası baş verir. Xəzər dənizi şimalda Qusar-Dəvəçi, cənubda isə Kür çökəkliklərini örtür. Bununla yanaşı Balaxanı dənizinin dibini təşkil etmiş Sudur zonası Akçaqıl transqressiyasına məruz qalmamışdır. Akçaqıl əsrinin paleocoğrafiyasına və paleogeomorfologiyasına aid materialların təhlili göstərir ki, həmin dövrdə Şahdağ massivi və Baş silsilə Tufan-Qızılqaya meridianından qərbdə orta yüksəklikli çox parçalanmış relyefə malik olmuşdur. Mülayim parçalanmış orta dağlıq isə Tufan və Dübrar zirvələri meridianları arasını, Yan silsiləni, Babadağ və Niyaldağ silsilələrini əhatə etmişdir. Alçaq dağlıq və ön dağlıq həmin silsilələrin cənub-şərq ətrafını və Böyük Qafqazın cənub yamacını əhatə etmişdir. Akçaqıl dənizinin transqressiyası Kür çökəkliyində geniş sahəni əhatə edərək, qərbdə Tbilisi şəhərinə qədər çatmışdır. Kür çökəkliyi daxilində və öndağlıq ərazilərdə akçaqıl çöküntülərinin təhlili göstərirki. Qanıx-Əyriçay vadisi sahəsində bu zaman öndağlıq maili düzənliyi formalaşmışdır. Son pliosen epoxası Kiçik Qafqazın relyefinin inkişafında onun ətraf alçaq dağlıq morfostrukturlarının planasiyası ilə səciyyələnmişdir.