Orta-Okean silsiləsi
Orta-Okean silsiləsi — sualtı silsilələrdən ibarət olan bir şəbəkədən ibarətdir. Onun ümumi uzunluğu 70 min km məsafədə uzanır.
Bu silsilənin mövcudluğu uzun zaman elmə məlum olmamışdır. Səbəb isə onların qalın su örtülü ilə örtülməsi olmuşdur. XX əsrin 50-ci illərində silsilələr exolakasiya yolu ilə aşkarlanmışdır. 60-cı illərin sonunda tektonik plitələr anlayışı ortaya çıxır. Bununla da silsilələrin mövcudluğu elmi yolla isbat edilir.
Orta-Okean silsiləsi ilə quruda yerləşən silsilələr arasında fərq təbii ki, onların müxtəlif təsirlərə məruz qalması ilə əlaqədardır. Orta-Okean silsiləsi özü müxtəlif hissələrə bölünür. Onların il ərzində litosfer tavalarının 8-16 sm yerdəyişməsi ilə əlaqədar silsilələrin hündürləşməsi müşahidə edilə bilər.
Sakit Okean
Sakit okean (ing. Pacific Ocean) — 161.8 mln km² sahəsi olan Sakit okean Yer planetinin təxminən 1/3 hissəsini tutur. Ekvatorun kəsdiyi okean Şimali Sakit Okean və Cənubi Sakit Okean olaraq ikiyə ayrılır. Sakit okean ərazisinin böyüklüyünə və təbii xüsusiyyətlərinə görə planetimizin nadir obyektlərindən biridir. O, şərqdən qərbə 19.000 km, şimaldan cənuba doğru isə 16.000 km məsafədə uzanır.
Avrasiya, Avstraliya, Şimali Amerika, Cənubi Amerika materikləri ilə əhatə olunub. Sakit okean Şimal Buzlu okeanı ilə Berinq boğazı, Atlantik okeanı ilə Dreyk boğazı vasitəsilə əlaqələnir. Hind okeanı ilə Sakit okeanın su mübadiləsi Böyük və Kiçik Zond adaları arasındakı dəniz və boğazlar vasitəsilə baş verir
Erkən sovet dövrünə aid Azərbaycandilli mənbələrdə "Böyük okyanus" adlandırılmışdır.
Berinq dənizi
Oxot dənizi
Yapon dənizi
Şərq dənizi
Sarı dəniz
Şərqi Çin dənizi
Cənubi Çin dənizi
Yava dənizi
Banda dənizi
Filippin dənizi
Ross dənizi
Amundsen dənizi
Bellinshauzen dənizi
Mərcan dənizi
Tasman dənizi
Durvil dənizi
Fici dənizi və.s.
Sakit okean Yer kürəsinin 1/3 hissəsini, Dünya okeanının demək olar ki, yarısını tutur.
Cənubi Sakit okean silsiləsi
Cənubi Sakit okean silsiləsi — sualtı okean silsiləsi Sakit okeanda yerləşir. 160° ş. u-dan 130° q. u qədər uzanır. Qərbdə Avstraliya-Antarktika qalxması, şərqdə isə Şərqi Sakit okean qalxması ilə birləşir.
Ümumi uzunluğu 4100 – 4300 km, eni isə 500–1000 km-dən 1500 m qədər olur. Hündürlüyü 2500–3000 m, ən aşağı dərinliyi 878 m olur.
Rift dərələrinə az təsadüf edilir.
Краткая географическая энциклопедия, Том 5/Гл.ред. Григорьев А. А. М.:Советская энциклопедия — 1966, 544 с.
Şərqi Sakit okean silsiləsi
Şərqi Sakit okean silsiləsi — sualtı silsilə olub Sakit okeanda yerləşir. Seysmik baxımından aktiv bölgədir. Uzunluğu 7600 km, eni isə 850 km təşkil edir. Ən hündür nöqtəsi 539 m okean səviyəsindən hündürdür. Bu hündürlük Pasxa adasında yerləşir. Hündürlüyü 3500–4000 metr, ən alçaq nöqtəsi isə 732 metr təşkil edir.
Şərqi Sakit okean daxili hussələrində hidrotermal mənbələr vardır.
Sakit Okean kütdimdiyi
Sakit okean kütdimdiyi (lat. Fratercula corniculata) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin çovdarçıkimilər dəstəsinin təmizçilər fəsiləsinin kütdimdik cinsinə aid heyvan növü.
Sakit okean Tərəfdaşlığı
Trans-Pacific Partnership (TPP'), və ya Trans-Pacific Partnership Agreement, Avstraliya, Avstraliya, Bruney], Kanada, Çili, Yaponiya, Malayziya], Meksika, Meksika, Yeni Zelandiya, Peru, Peru, Sinqapur, Vyetnam] arasında təklif olunan ticarət sazişi, Kanada, Kanada, Çili, Amerika, Amerika arasında 2016-cı il fevralın 4-də imzalanmış müqavilə olmuşdur. Yeni seçilmiş Prezident Donald Tramp 2017-ci ilin yanvarında ABŞ-nin TPP-dən çəkilməsindən sonra, müqavilə tələb olunduğu kimi ratifikasiya edilə bilmədi və qüvvəyə minmədi. Qalan ölkələr trans-Sakit okean tərəfdaşlığı üçün Hərtərəfli və Tərəqqi Sazişi adlı yeni ticarət sazişi ilə bağlı danışıqlar edilər. Bu saziş TPP-nin əksər maddələrini özündə cəmləşdirir və 30 dekabr 2018-ci ildə qüvvəyə mindi.
TPP 2005-ci ildə Bruney, Çili, Yeni Zelandiya və Sinqapur tərəfindən imzalanmış Trans-Sakit okean Strateji İqtisadi Tərəfdaşlıq Sazişinin (TPSEP və ya P4) genişləndirilməsi kimi başlamışdır. 2008-ci ildən etibarən daha geniş razılaşma üçün əlavə ölkələr müzakirəyə qoşuldu: Avstraliya, Kanada, Yaponiya, Malayziya, Meksika, Peru, ABŞ və Vyetnam. Bununla da, müzakirə edən ölkələr on ikiyə çatdılar. 2017-ci ilin yanvarında ABŞ sazişdən geri çəkildi. Digər 11 TPP ölkəsi 2017-ci ilin may ayında onu ilin yanvar ayında razılığa gəldi. 2018-ci ilin mart ayında 11 ölkə Trans-Sakit okean Tərəfdaşlığı üçün hərtərəfli və mütərəqqi saziş adlanan sazişin yenilənmiş variantını imzalayıb.
Sakit okean gillemotu
Sakit okean gillemotu — auk ailəsindən (Alcidae) orta ölçülü dəniz quşu. O, Cepphus cinsinin əlaqəli növlərinə, xüsusilə də bir qədər böyük olan adi gillemota (Cepphus gylle) bənzəyir.
Yetkin nümunələrdə qanadlarında ağ yamaq olan qara lələk var. Qaranlıq gağa olduqca nazik, pəncələri isə qırmızıdır. Qışda lələklərin yuxarı hissəsi boz rəngli bir rəng əldə edir, aşağı hissəsi isə ağ olur. Göyərçin gillemotları sürətli qaça bilər, həmçinin demək olar ki, dik vəziyyətdə dayana bilər.
Sakit okean gillemotları Sakit okeanın şimalındakı qayalı adalarda kiçik koloniyalarda çoxalır. Onların diapazonu Kamçatkadan Şimali Amerikaya qədər uzanır, burada Alyaskadan Kaliforniyaya qədər bütün sahil boyunca tapıla bilər. Göyərçin gillemotları qışda Alyaskadan cənubdakı buzsuz ərazilərə köç edir. Kaliforniya quşları şimaldan Britaniya Kolumbiyası ərazisinə köç edir.
Sakit okean kəməri
Taiheiyō kəməri (Yapon dilində: 太平洋 ベ ル ト Taiheiyō beruto; “Sakit okean kəməri”) — Yaponiyada şimaldakı İbaraki prefekturasından cənubdakı Fukuoka prefekturasına qədər təxminən 1200 km uzunluğunda bir meqapoldur. Əhalisi 81 859 345 nəfərdir və ölkə əhalisinin 65% -ni təşkil edir. Bölgə ölkənin sənayesinin və iqtisadiyyatının əsasını təşkil edir və 2007-ci ildə Yaponiya ÜDM-nin 81% -ni əhatə etmişdir.
Sakit okean müharibəsi
Sakit okean müharibəsi — 1879-1884-cü illərdə, Çili ilə Peru və Boliviya arasında Region Arica y Parinacota, Region de Tarapaca və Region de Atacama əraziləri uğrunda aparılmış müharibə. Müharibədən önçə Peru və Boliviya gizli anlaşma ilə Çiliyə qarşı ittifaq bağlamışlar. Çilinin vəziyyəti bu ərəfədə heçdə yaxşı deyildi belə ki, o uzun zaman ölkənin cənubunda onlara baş əyməyən hindulara qarşıda müharibə aparırdı. Bu müharibə Araukaninin istilasında müəyyən durğunluğun yaratmasına səbəb olmuşdur.
1810-30-cu illərdə İspaniyanın kolniyalarındakı hökmranlığı Cənubi Amerikada yavaş-yavaş sona çatması ilə bölgədə qurtuluşunu yeni elan edən Çili (1817), Boliviya (1825), Peru (1827) kimi ölkələr Sakit okean sahillərinə sahiblənmək üçün mübarizə başlayır. Boliviya daha öncə İspaniyanın müyyənləşdirdiyi sərhədin yeni qurulan dövlətlərin sərhədləri olaraq müəyyənləşməsini qəbul etməyərək 1825-ci ilə qədər məskunlaşması az olan səhra bölgəsini öz ölkə torpaqlarının bir parcası olaraq görürdü. 1830-ci ildə bu bölgədə sahil şəhəri olan Kobijanı inşa edilir. O dönəmdə Çili hökuməti bu olaya hec bir reaksiya göstərmir. Çili heç bir müdaxilə etməsədə bölgə əhalisinin 95% buranı Çili torpağı olaraq görürdü. Buna səbəb koloniya dönəmində Çili və Peru arasında sərhəd cizgilərinin dəqiq müəyyənləşməsi idi.
Sakit okean plitəsi
Sakit okean plitəsi — Sakit okeanın altında yerləşən tektonik plitədir. Sahəsi 105 milyon kvadrat kilometr olmaqla bu ən böyük tektonik plitə hesab olunur. Şimal-şərq tərəfdə bu plitə Kəşfiyyatçı plitəsi, Xuan de Fuka plitəsi və Qorda plitəsi ilə sərhədlərə sahibdir və bu sərhədlər müvafiq olaraq Kəşfiyyatçı, Xuan de Fuka və Qorda dağ silsilələrini əmələ gətirir. Şərq hissədə mərkəzdə isə San Andreas qırığı üzrə Şimali Amerika plitəsi ilə və eləcə də Kokos plitəsi ilə sərhədlərə sahibdir. Cənub-şərq hissədə isə Naska plitəsi ilə divergent sərhədlər Şərqi-Sakit qalxmasını əmələ gətirir. Cənub hissə Antarktika plitəsi ilə sərhədlərə malikdir və bu sərhəddə Sakit-Atlantik dağ silsiləsi əmələ gəlir. Qərb hissədə plitə Oxotsk plitəsi ilə (burada Kuril-Kamçatka çökəkliyi və Yapon çökəkliyi əmələ gəlir), Filippin dənizi plitəsi ilə subduksiya nəticəsində konvergent, Karolina plitəsi ilə transform və Şimali-Bismark plitəsi ilə kəsişmə sərhədlərinə sahibdir. Cənub-qərbdə Sakit okean plitəsi Hind-Avstraliya plitəsi ilə mürəkkəb də olsa, ümumilikdə konvergent sərhədlərə sahibdir. Yeni Zelandiyanın şimalında subduksiya etməsi nəticəsində Tonqa çökəkliyi və Kermadek çökəkliyi əmələ gəlir. Alp qırığı bu plitələr arasında transform sərhəddi müəyyən edir və uzaq cənuba doğru Hind-Avstraliya plitəsi Sakit okean plitəsinin altına subduksiya etməklə Puysequr çökəkliyini əmələ gətirir.
Sakit okean siyənəyi
Sakit okean siyənəyi (lat. Clupea pallasii) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin siyənəkkimilər dəstəsinin siyənəklər fəsiləsinin siyənək cinsinə aid heyvan növü.
Sakit okean sümüklüsü
Oncorhynchus (lat. Oncorhynchus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin qızılbalıqkimilər dəstəsinin qızılbalıqlar fəsiləsinə aid heyvan cinsi.
Sakit okean frankı
CFP Franqı (Fransıcza: franc pacifique; ISO 4217: XPF) və ya sadəcə frank (franc). Fransa dənizaşırı kollektivliklərinə aid olan Fransa Polineziyası, Yeni Kaledoniya və Uollis və Futunada istifadə edilən rəsmi milli valyuta.
İlk öncələr CFP qısaltması Colonies Françaises du Pacifique sözlərinin baş həriflərinin qısaltması idi və qısaltmanın açması "Sakit Okean Fransız Koloniləri" demək idi. Daha sonralar isə mövcud olan CFP qısaltması, müvafiq olaraq öncə Communauté Financière du Pacifique (yəni "Sakit Okean Maliyə Cəmiyyəti" və sonra isə Comptoirs Français du Pacifique (yəni "Sakit Okean Fransız Eksçeinci") olaraq dəyişdirildi.
ISO 4217 valyuta kodu XPF-dir. Avro ilə XPF = 0,00838 avro nisbətinə görə sabitlənmişdir. CFP Franqı Institut d'émission d'Outre-Mer tərəfində buraxılır.
26 fevral 2022-ci ildə qüvvəyə minən 15 sentyabr 2021-ci il tarixli sərəncam, CFP frank adını "Sakit Okeanın Fransız icmalarının frankı" kimi müəyyən edir.[1].
Sakit okean vaxtı
Sakit okean vaxtı — ABŞ, Kanada və Qərbi Meksikanın bəzi hissələrini əhatə edən saat qurşağıdır. Qrinviç saatından (GMT) 8 saat geri qalan bu saat qurşağı, həm də yay vaxtının tətbiq olunduğu Sakit Okean saat qurşağı və Alyaska saat qurşağından 1 saat qabaqdadır.
Okean
Okean (yun. Ωκεανός, qədim yunanlarda tanrının adı, köhn. azərb. aqyanus), köhnə mənbələrdə Mühit — Dünyanın bir hissəsini təşkil edən, materiklər arasında yerləşən, suyun sirkulyasiya sisteminə və digər spesifik xüsusiyyətlərə malik olan böyük su obyekti. Tərkibinə okean və dənizlərin daxil olduğu Dünya Okeanının səthinin sahəsi Yer səthinin 71 %-ə yaxın hissəsini (361,900,000 km2) təşkil edir. Okeanları okeanologiya elmi öyrənir. Okeanların dibinin relyefi mürəkkəb və müxtəlifdir. Okeanın dərinliyini əvvəllər lotla ölçürdülər. Sonralar isə exolotla ölçməyə başladılar. Ən müasir cihaz isə exoqrafdır.
Asiya-Sakit okean Şurası
Asiya-Sakit okean Şurası (ing. Asian and Pacific Council) və ya sadəcə AZPAK — Uzaq Şərqdə və Sakit okeanın qərb hissəsində məhəlli siyasi-iqtisadi ittifaq. 1966-cı ilin iyununda Seulda yaradılmışdır. 1975-ci ilin əvvəlində şuraya keçmiş Cənubi Vyetnam, Yaponiya, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Tailand, Filippin, Cənubi Koreya və Laos daxil idi. AZPAK formal olaraq məhəlli iqtisadi, mədəni və ictimai əməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədi ilə yaradılmışdır. Azərbaycan sovet mənbələri iddia edir ki, AZPAK əslində, "Asiya sosialist ölkələrinə və ümumiyyətlə, Cənub-Şərqi Asiya və Uzaq Şərqdə milli azadlıq hərəkatına qarşı yönəlmiş siyasi ittifaqdır". Təşkilat üzvlərinin əksəriyyəti Qərb ölkələrinin müxtəlif qruplaşmasında iştirak etmişdir. Onlar müxtəlif müqavilə, sazişlə ABŞ və Birləşmiş Krallıq ilə əlaqəli olmuşlar. Malayziya 1973-cü ildə AZPAK-dan çıxmaq haqqında qərar qəbul etmiş, Cənubi Vyetnam süquta uğramışdır. Bunun ardınca AZPAK-ın fəaliyyəti praktiki olaraq iflic vəziyyətinə düşmüşdür.
Birinci Sakit okean müharibəsi
Birinci Sakit okean müharibəsi (isp. Primera Guerra del Pacifico) - İspaniyanın Peru və Çili qarşı apardığı müharibə olsa da sonradan Ekvador və Boliviyanın münaqişəyə qoşulması ilə daha geniş xarakter alır. Münaqişənin başlaması 14 fevral 1864-ci ildə İspanların Cinca adasını işğalı ilə başlayır. 1883-ci ilin 12 iyulunda sülh müqaviləsinin imzalanması ilə bitmişdir. Ancaq əslində isə fəal hərbi əməliyyatlar 1866-ci ildən bitir. Bu addım İspaniyanın Cənubi Amerikanı qaytarmaq üçün son cədhi idi. İspanlar bu müharibəni isp. Guerra del Pacifico, yəni Sakit okean müharibəsi adlandırırdılar. Çililər isə müharibəni isp. Guera contra Espoña adlandırırlar.
Cənubi Sakit okean mandatı
Cənubi Sakit okean mandatı (yap. 南洋庁) — Millətlər Liqasının qərarı ilə Almaniya imperasının Birinci Dünya müharibəsində məğlubiyyətindən sonra Sakit okeanda yerləşən müstəmləkələr Yaponiya imperiyasının mandatlığına verilmişdir. Mandatlıq 1919-cu ildən 1947-ci ilə qədər davam etmişdir.
İngilis-yapon birliyinin şərtlərinə müvafiq olaraq 23 avqust 1914-ci ildə Yaponiya imperiyası Almaniyaya müharibə elan edir. İngilislərlə birlikdə Sindao hücumu həyata keçilir. Yaponiya İmperiya donanmasının hədəfi Almaniya Şərqi-Asiya kreyser eskadrosunu darmadağın edmək və Sakit, Hind okeanlarında dəniz yollarının təhlükəsizliyi təmin etmək vəzifəsini üzərinə götürürlər. Bu vəzifələrin yerinə yetirilməsi zamanı 1914-cü ilin oktyabr ayında Yaponiya donanması Almaniyanın okeaniyadakı mülkləri olan Marian adaları, Karolin adaları, Marşall adaları və Palau arxipelaqına hücum təşkil edilir.
Müharibənin bitməsi ilə Paris Sülh Konfransında rəsmən ərazilərin Yaponiyanın işğalı tanınır. Mandatın kateqoriyası "C" olaraq tətbiq edilir. Yaponlar bir müddət sonra adaların iqtisadi inkişafına xüsusi diqqət yetirir.
Sakit okean kəkilli çalağanı
Sakit okean kəkilli çalağanı (lat. Aviceda subcristata) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qırğıkimilər dəstəsinin qırğılar fəsiləsinin kəkilli çalağan cinsinə aid heyvan növü.
Şimali Sakit okean cərəyanı
Şimali Sakit okean cərəyanı (bəzən Şimali Sakit okean dreyfi olaraq adlandırılır)— Sakit okeanda 30-50° şm. enlikləri arasında qərbdən şərqə doğru yavaş axan isti okean cərəyanıdır.
Şimali Sakit okean cərəyanı Sakit okeanın subarktik hissəsinin cənubu və subtropik hissəsinin şimal hissələri arasında formalaşır. Cərəyan Yaponiyanın sahillərindən şimala doğru davam edən Kurosio cərəyanının toqquşması və Sakit okeanın şimal-qərbində cənuba axan soyuq subarktik Oyaşio cərəyanından yaranır. Sakit okeanın şimal-şərqində Britaniya Kolumbiyasının cənubunda cənuba doğru axan Kaliforniya cərəyanı və şimala axan Alyaska cərəyanlarına bölünür.
Sakit okean
Kamçatka cərəyanı
Şərqi Avstraliya cərəyanı
Okean suyunun hərəkəti
The Great Soviet Encyclopedia, 3rd Edition (1970-1979)
H. Freeland, What Proportion of the North Pacific Current Finds its Way into the Gulf of Alaska?
Sakit okean ağqabıq paltusu
Sakit okean ağqabıq paltusu (lat. Hippoglossus stenolepis) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin kambalakimilər dəstəsinin kambalalar fəsiləsinin paltus cinsinə aid heyvan növü.
Fransa Sakit okean frankı
CFP Franqı (Fransıcza: franc pacifique; ISO 4217: XPF) və ya sadəcə frank (franc). Fransa dənizaşırı kollektivliklərinə aid olan Fransa Polineziyası, Yeni Kaledoniya və Uollis və Futunada istifadə edilən rəsmi milli valyuta.
İlk öncələr CFP qısaltması Colonies Françaises du Pacifique sözlərinin baş həriflərinin qısaltması idi və qısaltmanın açması "Sakit Okean Fransız Koloniləri" demək idi. Daha sonralar isə mövcud olan CFP qısaltması, müvafiq olaraq öncə Communauté Financière du Pacifique (yəni "Sakit Okean Maliyə Cəmiyyəti" və sonra isə Comptoirs Français du Pacifique (yəni "Sakit Okean Fransız Eksçeinci") olaraq dəyişdirildi.
ISO 4217 valyuta kodu XPF-dir. Avro ilə XPF = 0,00838 avro nisbətinə görə sabitlənmişdir. CFP Franqı Institut d'émission d'Outre-Mer tərəfində buraxılır.
26 fevral 2022-ci ildə qüvvəyə minən 15 sentyabr 2021-ci il tarixli sərəncam, CFP frank adını "Sakit Okeanın Fransız icmalarının frankı" kimi müəyyən edir.[1].
Okean (mifologiya)
Okean (yun. Ὠκεανός) — yunan mifologiyasında titan, çaylara, bulaqlara, dəniz cərəyanlarına başlanğıc, günəşə, aya və ulduzlara daldanacaq verən çaylar tanrısı, Uran və Geyanın oğlu, Tefidanın həm qardaşı həm də əri. Mifik Peqas onun sularından doğulmuşdur. Esxilə görə Qanadlı atın sahibi. Urana qarşı üsyanda və Titanomaxiyada iştirak etmədiyinə görə hakimiyyətini qoruyub saxlaya bilmişdir.. Apollodora görə o, Zevsin arvadı Metidanın atasıdır. Xoşməramlığı və mülayimliyi ilə seçilən Okean Prometey və Zevsi barışdırmağa cəhd göstərmişdir. Tənhalığına baxmayaraq tanrılar ona müdrik, xeyirhaq bir ata kimi hörmət edərmişlər. Okeanın qərb sahili həyatla ölüm, yerin altı və üstü arasında bir sərhəd təşkil edərmiş.
Греческая Мифология, Катерина Серви, EKDOTİKE ATHENON, Афины 2007 ISBN 960-213-378-3, ISBN 978-960-213-378-1
Софиа Сули, Греческая Мифология, Издателство Михалис Тубис А.О., 1995 ISBN 960-540-118-5
Panaghiotis Christou, Katharini Papastamatis, Griechische Mythologie, 2008 ISBN 978-88-476-2283-8
Paul Mazon, introduction à la Théogonie d’Hésiode, Les Belles Lettres, coll.
