İnsan qurbanı

İnsan qurbanı və ya ayin qətli — bir növ qurbanlıq: ən yüksək dəyər — insanın həyatı — tanrıya qurban (hədiyyə) olaraq təqdim olunan qurban. Müasir hüquq sistemlərində insan qurbanlığı cinayət sayılır və xüsusi bir qətl növü — ritual qətl kimi qəbul edilir^[1][2] .

Ümumi hökmlər

Beynəlxalq cinayətlər

Kütləvi qətl İnsan alveri Soyqırım Müharibə İmmiqrant qaçaqçılığı Terrorizm

Şəxsə qarşı törədilən cinayətlər

Qətl Sifarişli qətl Adamöldürmə Övlad qətli Ata qətli Ehtiyatsızlıqdan qətl Linç mühakiməsi Namus qətli Ayin qətli İntihar Duel Padşahöldürmə Adam yaralama İşgəncə Əziyyət Cinsi təcavüz Uşaqların cinsi istismarı Şantaj Təhlükə Təhqir Oğurluq Təhrik Dələduzluq

Qatil

Muzdlu qatil Seriyalı qatil Kamikadze • Assasin

Kriminal olmayan qətl

Ölüm hökmü Evtanaziya • Abort

Millətə və dövlətə qarşı cinayətlər

Rüşvət Vəzifədən sui-istifadə Böhtan Yalandan şahidlik etmək Respublikanı, Dövlətin təşkilat və orqanlarını alçaltma Dövlətin birliyini və ölkə bütövlüyünü pozmaq Hərbi xidmətdən boyunqaçırma Vətənə xəyanət

Hüquq portalı

b m r

Ayin qətlinin kult funksiyası mədəniyyətdən mədəniyyətə görə fərqlənir — Tanrıya yaxınlaşma vasitəsi, günahların kəffarəsi üsulu, hərbi qələbələrə görə minnətdarlıq (son halda hərbi əsirlər çox vaxt qurban olurdu)^[3].

İnsan qurbanlığı praktikasının ortaya çıxması qanın müqəddəsliyinin insan həyat gücünün təcəssümü kimi tanınması ilə əlaqələndirilir. Bu səbəbdən ölümə səbəb olan qansız formalar (boğulma, asfiksiya) nadir hallarda dini və kult bir məzmunda istifadə olunurdu.

İnsan qurbanları torpaq məhsuldarlığı kultu ilə əlaqələndirilir və buna görə də ovçular və köçərilərdən daha çox əkinçilik xalqları üçün tipikdir. Ən qədim insan qurbanı Anadolu Çayönüda qeyd olunur. İbtidai əkinçilik cəmiyyətlərində qurban yerin bitki gücünü təcəssüm etdirən və məhsuldarlıq tanrısı ilə eyniləşdirilən kral rahib idi. Bəzən qurban vermədən əvvəl onun yerinə bir adi adam əkilirdi və müəyyən bir müddətdən sonra həqiqi kral kimi qurban verirdilər.

Amerikalı tədqiqatçı Barbara Erenreyx, insanları qurban vermək adətinin on minilliklər yaşı olduğunu və təbiət baxımından praktik olduğunu düşünür. Beləliklə, Daş dövründə insanlar çox zəif ov bacarıqlarına sahib idilər və aslan kimi yırtıcılara qarşı təsirli bir şəkildə özlərini qoruya bilmirdilər. Üstəlik, daş dövründən bir insan qəbilə quruluşu və köçəri həyat tərzi ilə xarakterizə olunur. Kiçik insanlar qrupları müntəzəm olaraq savanada gəzərək sürü yırtıcıları ilə qarşılaşa bilirdi. Erenreyx "Blood Rites: Origins and History of the Passions of War (1997)" kitabında Erenreyx, aclığı təmin etmək üçün yırtıcıların minimum sayda insanı öldürməklə məhdudlaşdığını, bundan sonra paketin qalan hissəsinə hücum etmədiklərini vurğuladı. Beləliklə, müəllif təklif edir ki, bir qrup insan yırtıcılarla qarşılaşdıqda, qrupun qalan hissəsinin təhlükəsizliyi üçün yaşlı və ya xəstə birini öldürə bilər.

Dünyanın heç bir ölkəsində insanın qurbanın kəsilməsini leqal şəkildə icrasına icazə yoxdur. Amma ayrı-ayrı ölkələrdə yenə də belə faktlar var. Afrikada yerləşən Qanadakı bir tayfada qəbilə başçısının dəfnində uşaq qurban kəsilməsi ayini yenə var. 1979-cu ildə bu məqsədlə dörd yaşlı uşaq oğurlanıb, amma polis cinayətin qarşısını ala bilmişdi.

Ayində qurban kəsmək üçün cəhdlərdən birinin qarşısını almaq isə mümkün olmayıb. Liberiyada bu işin işitirakçılardan biri ölkənin daxili işlər naziri imiş. 1989-cu ildə qurban mərasimi ilə bağlı həmin nazir məhkum edilib. Məlum olub ki, həmin ayində qurbanın başını kəsib, ürəyini isə çıxarıblar. İndinin özündə hər il satanistlərin İblisə qurban etmək üçün uşaqları oğurladıqları haqda çoxsaylı məlumatlar var. İntorpola istinadən verilən məlumatlara görə, 1989-cu ildə və 1990-cı ilin ilk aylarında Qərbi Avropa, ABŞ və Kanadada satanist sektalarda yüzdən artıq insan qurban verilib.

İslam insan qurbanını qadağan edir. Amma bizdə də bu cinayət olub Özü də yaxın keçmişdə. Dünyada analoqu çox az olan bir vəhşət. Pişəvəri hökuməti qan içində boğulandan sonra İranı şahı Azərbaycana gələndə Ərdəbildə bir soydaşımız şahın ayağı altında öz doğma oğlunu qurban kəsib.

Etdikləri hərəkətləri müqabilində alacaqları cəzadan təşvişə düşdüklərindən, ehtimal olan bəlaları dəf etmək, xəstəliklərdən qorunma^[4], fövqəlgüclərin razılığına nail olma düşüncəsiylə bəşər tarixində çox tükürpədici cinayətlər olub. "Cinayətkar Rusiya" adlı kitabda verilən məlumata görə, 1855-ci ildə vəba xəstəliyi zamanı Novoqrud uyezdinin kəndliləri "epidemiyanı dəf etmək üçün" (qeyd edək ki, xristianlıqda xəstəliklərin ilahi cəza olması inancı var, təsadüfi deyil ki, birinci minilliyin əvvəllərində xristianlıq təzəcə dövlət dini olanda xəstələri müalicəyə icazə verilmrdi^[5]) feldşer Kozakeviçin məsləhəti ilə qoca qarı Lusiya Mankovanı əvvəl qəbiristanlığa aparıblar sonra itələyib hazır qəbirə salıb, diri-diri üstünü torpaqlayıblar^[6].

Qədim xalqlarda xüsusən uşaqların qurban kəsilməsi (verilməsi) faktları çox olub. Kiçik yaşlı uşaqların həyatına qəsd etməklə batil inanc sahibləri öz "allah"ları ilə, əslində, ticarət edərdilər. Əvəzində bolluq, müharibədə uğur^[7], fəlakətlərdən qorunma kimi istənclər dururdu. Görünür, zaman-zaman valideynlik duyuğuları üstün gələndə bu ənənə bir qədər dəyişib, sadəcə, istənilən insanı qurbanı kəsməklə işi yola verməyin mümkünlüyünə inanılıb.^[8]

Məsələn, qədim yunanlar bir vaxtlar əsasən, cinayətkarları və əsirləri qurban kəsərdilər. Bu praktika şimali Avropada da yayğın olub. Vaxtilə bu coğrafiyada həmin ehtiyacı ödəmək üçün qurbanlıq insan ticarəti ilə məşğul olan xidmətlər də formalaşırdı^[9].

Mənbələr məlumat verir ki, qədim karfagenlilərlə Qədim Roma arasında əvvəlcə Siciliyada, sonra Aralıq dənizinin bütün qərb sahəsində hökmranlıq uğrunda gedən işğalçılıq müharibələrində — bu müharibələr tarixdə Pun müharibələri adlanır – uğursuzluğa düçar olanda karfagenlilər məğlubiyyətlərini "allah"larının qəzəbi ilə motivasiya ediblər^[10]. Əvvəllər onlar öz "allahlar"ı Kronosa xalqın seçmə uşaqlarını qurban kəsərmişlər. Sonralar isə bunun üçün qıraqdan uşaq alıb böyüdər və qurban veriblər. Müharibədə uğursuzluğa düçar olanda qənaətə gəliblər ki, ilahları onlardan qisas alır^[11].

Qərara gəlinir ki, bu hiyləni kompensasiya etsinlər. Ən əsilli ailələrdən iki yüz uşaq ayırıblar. O vaxt qurban ayini belə icra olunurdu. Qurbanlığı gətirib Kronosun mis heykəlinin qucağına qoyardılar. Onun əlləri elə düzəldilmişdi ki, ora qoyulan qurbanlıq sürüşüb içində yanar od olan quyuya düşür və yanırdı^[12].

Antik dövrdə insan qurbanının "ilah"ların insan ətindən ləzzət alması düşüncəsi ilə yanaşı, onun qəzəbini azaltmaq üçün vasitə olması, qurbanın itaət göstəricisi olması inancı da vardı. Bir sıra xalqlarda qəbilə başçısı və ya hökmdarın o dünyaya onunla birlikdə yol yoldaşlığı etmək üçün insanların öldürülüb birgə dəfni faktları var^[13].

Cənub və qərb slavyanları böyük adamların dəfn edən zaman onunla bərabər at öldürər, bəzənsə kölə və ya ölənin qadını da o dünyaya müşayiətçi olmalı olurdu . Ərəb müəllifi ibn-Fədlanın 10-cu əsrin əvvəllərində bir əsilzadə rusun dəfnində toyuq^[14], it, inək, atla yanaşı onun kənizinin də qurban verilməsi barədə məlumat verir. Başqa orta əsr müəllifləri də ruslarda və slavyanlarda dəfn zamanı kəniz və ya dul arvadın qurban verilməsi barədə məlumatlar var^[15].

Riqa şəhər arxivində tapılmış bir əlyazmasında deyilir: "1455-ci ildə Riqa monastırına Henrix adında şəhərdə saleh əməlləriilə tanınan bir şəxs gəldi. O öz həyatını elə başa vurmaq istəyirdi ki, bu dünyada və axirətdə yaxşılar sırasında olsun. İstəyir ki, onu diri-diri divara hörsünlar^[16]. Bu xahişi fransisk monastırına çatdırırlar. Magistrat yazılı şəkildə arxiyepiskopa müraciət edir". Ayrı-ayrı tikililərin tarixi ilə bağlı da çeşidli əfsanələr var. Latviyada bir kilsənin tikintisi ilə bağlı rəvayətdə deyilir ki, tikinti heç cür baş tutmurmuş. Belə ki, gün ərzində nə qədər daş hörürlərsə, gecə sökülürmüş. Başa düşürlər ki, kilsəni insan qurban vermədən tikmək mümkün olmaycaq^[17].

Rəvayətda deyilir ki, Gertruda adında bir qız öz istəyini bildirir və onu diri-diri kilsənin künclərindən birində divara hörüblər. Bundan sonra kilsə gecələr sökülməyib və o kilsə indi Gertruda kilsəsi adlanır. Ümumiyyətlə, Avropada tikintiləri araşdırarkən arxeoloqlar özüldə və ya divarda dizi üstə, ayaqüstə, oturmuş vəziyyətdə qurban verilmiş çoxlu insan cəsədi tapıblar^[18] .

• D. L. Ashliman's Human Sacrifice in Legends and Myths
• Well ceremony in Silla. Claire Lee (2012–03-20). "National Museum to showcase Silla relics". The Korea Herald.
• Collection: "Human Sacrifice" from the University of Michigan Museum of Art