İtboğan
Vaxtsızçiçək (lat. Colchicum) — bitkilər aləminin zanbaqçiçəklilər dəstəsinin vaxtsızçiçəkkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Vaxtsızçiçək | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Vaxtsızçiçək |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Arealı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Cinsin nümayəndələrinin vətəni Qərbi Asiya, Avropa, Aralıq dənizi sahillərinin bir hissəsi, Şərqi Afrika sahillərindən aşağı Cənubi Afrika və Qərbi Keypdir. Cinsin bütün növləri zəhərlidir.
Təsviri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Vaxtsızçiçək və zəfəran bir-birinə bənzəyir və təsadüfi bir müşahidəçi tərəfindən qarışdırıla bilər. Bununla birlikdə, vaxtsızçiçəyin 3 dişiciyi və 6 erkəkciyi olduğu halda, zəfəranın 1 dişiciyi və 3 erkəkciyi var. Zəfəran sözügedən cins ilə heç bir qohumluğa malik deyil və süsənkimilər fəsiləsinə aiddir.
Etimologiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Cinsin adı müasir Gürcüstandakı Kolxida bölgəsinin qədim yunanca adı olan Κολχίς ("Colchis") sözündən gəlir. Kolxida yunan mifologiyasında arqonavtların qızıl yun axtarışı üçün getdiyi və Yasonun Medeya ilə qarşılaşdığı yer kimi təqdim olunur.
Dərman olaraq istifadəsi və zərərləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bu cinsə daxil olan bitkilər podaqra və erməni xəstəliyini müalicə etmək üçün əczaçılıqda istifadə edilən kolxisin alkaloidinin zəhərli miqdarını ehtiva edir. Ənənəvi tibbdə köklərin və toxumların istifadəsinin bu dərman səbəbilə yarandığı düşünülür.
Yarpaqları, kök yumruları və toxumları zəhərlidir. Qatil Katerin Uilsonun XIX əsrdə bir sıra qurbanlarını zəhərləmək üçün bu bitkidən istifadə etdiyi güman edilir. Tərkibində ən ölümcül miqdarda kolxisin olduğu bilinən növ payız vaxtsızçiçəyidir.
Növləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aşağıdakılar vaxtsızçiçək cinsinə daxil olan növlərdir. Əvvəllər Androcymbium, Bulbocodium və Merendera-da təsnif edilən bir çox növ molekulyar genetik dəlillərə əsaslanaraq Colchicum-a köçürülmüşdür. Androcymbium hazırda bəziləri tərəfindən ayrı bir cins hesab olunur.
- Colchicum alpinum DC.
- Colchicum androcymbioides (Valdés) K.Perss.
- Colchicum antepense K.Perss.
- Colchicum antilibanoticum Gomb.
- Colchicum arenarium Waldst. & Kit.
- Colchicum arenasii Fridl.
- Colchicum asteranthum Vassiliades & K.M.Perss.
- Colchicum atticum Spruner ex Tommas.
- Colchicum autumnale L.
- Colchicum balansae Planch.
- Colchicum baytopiorum C.D.Brickell
- Colchicum bivonae Guss.
- Colchicum boissieri Orph.
- Colchicum bulbocodium Ker Gawl.
- Colchicum bulbocodium var. edentatum (Schur) K.Perss.
- Colchicum bulbocodium subsp. versicolor (Ker Gawl.) K.Perss.
- Colchicum burttii Meikle
- Colchicum chalcedonicum Azn.
- Colchicum chimonanthum K.Perss.
- Colchicum chlorobasis K.Perss.
- Colchicum cilicicum (Boiss.) Dammer
- Colchicum confusum K.Perss.
- Colchicum corsicum Baker
- Colchicum cretense Greuter
- Colchicum crocifolium Boiss.
- Colchicum cupanii Guss.
- Colchicum cupanii subsp. glossophyllum (Heldr.) Rouy
- Colchicum davisii C.D.Brickell
- Colchicum decaisnei Boiss.
- Colchicum doerfleri Halácsy
- Colchicum dolichantherum K.Perss.
- Colchicum eichleri (Regel) K.Perss.
- Colchicum euboeum (Boiss.) K.Perss.
- Colchicum fasciculare (L.) R.Br.
- Colchicum feinbruniae K.Perss.
- Colchicum figlalii (Varol) Parolly & Eren
- Colchicum filifolium (Cambess.) Stef.
- Colchicum freynii Bornm.
- Colchicum gonarei Camarda
- Colchicum gracile K.Perss.
- Colchicum graecum K.Perss.
- Colchicum greuteri (Gabrieljan) K.Perss.
- Colchicum haynaldii Heuff.
- Colchicum heldreichii K.Perss.
- Colchicum hierosolymitanum Feinbrun
- Colchicum hirsutum Stef.
- Colchicum hungaricum Janka
- Colchicum ignescens K.Perss.
- Colchicum imperatoris-friderici Siehe ex K.Perss.
- Colchicum inundatum K.Perss.
- Colchicum kesselringii Regel
- Colchicum kotschyi Boiss.
- Colchicum kurdicum (Bornm.) Stef.
- Colchicum laetum Steven
- Colchicum lagotum K.Perss.
- Colchicum leptanthum K.Perss.
- Colchicum lingulatum Boiss. & Spruner
- Colchicum longifolium Castagne
- Colchicum lusitanum Brot.
- Colchicum luteum Baker
- Colchicum macedonicum Kosanin
- Colchicum macrophyllum B.L.Burtt
- Colchicum manissadjianii (Azn.) K.Perss.
- Colchicum micaceum K.Perss.
- Colchicum micranthum Boiss.
- Colchicum minutum K.Perss.
- Colchicum mirzoevae (Gabrieljan) K.Perss.
- Colchicum montanum L.
- Colchicum multiflorum Brot.
- Colchicum munzurense K.Perss.
- Colchicum nanum K.Perss.
- Colchicum neapolitanum (Ten.) Ten.
- Colchicum parlatoris Orph.
- Colchicum parnassicum Sart., Orph. & Heldr.
- Colchicum paschei K.Perss.
- Colchicum peloponnesiacum Rech.f. & P.H.Davis
- Colchicum persicum Baker
- Colchicum polyphyllum Boiss. & Heldr.
- Colchicum pulchellum K.Perss.
- Colchicum pusillum Sieber
- Colchicum raddeanum (Regel) K.Perss.
- Colchicum rausii K.Perss.
- Colchicum ritchii R.Br.
- Colchicum robustum (Bunge) Stef.
- Colchicum sanguicolle K.Perss.
- Colchicum schimperi Janka ex Stef.
- Colchicum serpentinum Woronow ex Miscz.
- Colchicum sfikasianum Kit Tan & Iatroú
- Colchicum sieheanum Hausskn. ex Stef.
- Colchicum soboliferum (C.A.Mey.) Stef.
- Colchicum speciosum Steven
- Colchicum stevenii Kunth
- Colchicum szovitsii Fisch. & C.A.Mey.
- Colchicum szovitsii subsp. brachyphyllum (Boiss. & Hausskn.) K.Perss.
- Colchicum trigynum (Steven ex Adam) Stearn
- Colchicum triphyllum Kunze
- Colchicum troodi Kotschy
- Colchicum tunicatum Feinbrun
- Colchicum turcicum Janka
- Colchicum tuviae Feinbrun
- Colchicum umbrosum Steven
- Colchicum varians (Freyn & Bornm.) Dyer
- Colchicum variegatum L.
- Colchicum verlaqueae Fridl.
- Colchicum wendelboi K.Perss.
- Colchicum woronowii Bokeriya
- Colchicum zahnii Heldr.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 159. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 341.