Əmək sosiologiyası

Əmək sosiologiyası — insanın işə münasibətində, onun ictimai fəaliyyətində[1], istehsal komandalarındakı insanlar və sosial qruplar arasındakı münasibətdə öz ifadəsini tapan sosial tipik prosesləri öyrənən sosiologiyanın bir bölümü[2]. Dar mənada əmək sosiologiyası işəgötürənlərin və işçilərin iqtisadi və sosial təşviqlərə cavab olaraq davranışlarını araşdırır.

Əmək sosiologiyası makro və mikroiqtisadiyyat, müəssisə iqtisadiyyatı, statistika, istehsalın təşkili və sahə sosioloji fənləri — təşkilatlar sosiologiyası, idarəetmə sosiologiyası, iqtisadi sosiologiya kimi iqtisadi elmlərlə sıx əlaqəlidir.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

XIX əsrin əvvəllərində əməyin öyrənilməsinə dair empirik xarakterli ilk elmi əsərlər meydana çıxdı.

XIX əsrin ikinci yarısında əməyin öyrənilməsinə dair ilk sistematik iş ortaya çıxdı. Amerikalı mühəndis Fredrik Teylor tərəfindən başladılan bu cür tədqiqatın məqsədi əvvəlcə istehsal əməliyyatlarının rasional icrası üçün metodlar tapmaq idi. Sonradan, "əməyin elmi təşkili" adını alan elmi bir istiqamət ortaya çıxdı. Bu elmi istiqamət çərçivəsində "əmək norması", "əmək haqqı", "peşə seçimi" və s. anlayışları meydana gəldi. Mərkəzi Əmək İnstitutunun rəhbəri Aleksey Qastev rus əmək sosiologiyasının inkişafına böyük töhfə verdi.[3]

Sonradan əmək sosiologiyasının formalaşmasına iqtisadiyyat, riyaziyyat, statistika, fiziologiya və insan psixologiyası, hüquqşünaslıq və s. kimi elmlər böyük təsir göstərmişdir.

Əmək sosiologiyası anlayışları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əməyin sosiologiyasında əməyin məzmunu və əməyin təbiəti kimi anlayışlar ayrılır. Əməyin məzmununun tərifi texnoloji, texnologiya, istehsalın təşkili və işçinin bacarıqları ilə şərtləndirilən əmək funksiyalarının müəyyən bir müəyyənliyində müəyyənləşdirmə kimi başa düşülür. Əməyin təbiəti istehsalçının istehsal vasitələri ilə əlaqələndirilməsi üsulu kimi başa düşülür.[4] Sosiologiyanın bu sahəsinin əsas konsepsiyalarına iş və iş məmnuniyyəti anlayışı daxildir. Əmək subyektin məhsuldar funksiyaların sosial bölgüsü sistemindəki ehtiyaclarının gözlənilən şəkildə ödənilməsinə yönəlmiş fəaliyyətidir. İşdən məmnunluq — fərdin ictimai əmək bölgüsü sistemindəki öz mövqeyini qiymətləndirməsi

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Генкин Б. М. Экономика и социология труда. Учебник для вузов. М.: Издательская группа НОРМА - ИНФРА—М. 1998. 15. ISBN 5-89123-278-2.
  2. ↑ Соколова Г.Н. "Социология труда". 2012-04-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-05-28.
  3. ↑ Корицкий Э.Б., Нинциева Г.В., Шетов В.Х. Научный менеджмент: российская история. СПб: Питер. 1999. ISBN 5-314-00106-3.
  4. ↑ Ильясов Ф. Н. Удовлетворенность трудом (анализ структуры, измерение, связь с производственным поведением . Ашхабад: Ылым (Наука). Под ред. В. Г. Андреенкова. 1988.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Тощенко Ж. Т., Цветкова Г. А. Социология труда. Учебник для вузов. — М.: Центр социального прогнозирования и маркетинга, 2012, — 464 с.
  • Ильясов Ф. Н. Методология ресурсного подхода к анализу трудовых мотивов и установок // Мониторинг общественного мнения: экономические и социальные перемены. 2013. № 5. С. 13–25.
  • Ильясов Ф. Н. О целесообразности и содержании исследований удовлетворённости трудом // Социологический журнал. 2013. № 3. С. 130–138.