Akif Əlizadə

Akif Ağamehdi oğlu Əlizadə (25 fevral 1934, Bakı) — Azərbaycan geoloqu, Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi (1991), Azərbaycan Respublikasının Dövlət mükafatı laureatı (1991), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının sabiq prezidenti (2013–2019)[1], Azərbaycan Geoloqlarının Milli Komitəsinin prezidenti; Qafqaz regional idarələrarası stratiqrafik komissiyanın sədri; AR Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun və AR Dövlət Neft Şirkətinin Elm Fondunun himayədarlar şurasının üzvü; AR Prezidenti yanında Bilik Fondunun Himayəçilik Şurasının sədri (2014–2019).[2]

Akif Əlizadə
Doğum tarixi 25 fevral 1934(1934-02-25) (90 yaş)
Doğum yeri
Elm sahələri geologiya, paleontologiya
Elmi dərəcəsi
Elmi adı
İş yeri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları "İstiqlal" ordeni — 2014 "Şərəf" ordeni — 2009 "Şöhrət" ordeni — 2004 1-ci dərəcəli "Əmək" ordeni — 2019 "Şərəf nişanı" ordeni "Vladimir İliç Leninin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə" yubiley medalı (SSRİ)
"Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi" fəxri adı — 1991 Azərbaycan Respublikasının Dövlət mükafatı — 1991 Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu — 2024
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Akif Əlizadə 25 fevral 1934-cü ildə tanınmış Azərbaycan həkimləri Ağamehdi və Əfşan xanım Əlizadələr ailəsində anadan olmuşdur. Mənsub olduğu nəslin nümayəndəsi olan Ağa Seyidəli Mirmövsümzadə uzun müddət Bakı quberniyası Şiələr Məclisinin sədri, sonralar isə Azərbaycanın Şeyxülislamı kimi yüksək vəzifələri tutmuşdur. Nümunə kimi din xadimi Axund ağa Əlizadə[3] və 36 yaşında öldürülən qardaşı Azərbaycan Komsomolu Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi Məsud Əlizadəni və Azərbaycan Tibb İnstitutunun prorektoru olmuş, öz kabinetində güllələnərək qətlə yetirilən[4] digər qardaşı Maqsud Əlizadəni[5] göstərmək olar.

Orta məktəbi gümüş medalla bitirən Akif Əlizadə Azərbaycan Sənaye İnstitutuna daxil olur. İnstitutu bitirərək neft mədənlərində quyuların tədqiqi üzrə texnik vəzifəsinin icrasına başlasa da, yenidən elmə qayıtdı. 1957-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Geologiya İnstitutuna işə qəbul edildi.[6]

Elmi fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Akif Əlizadə ardıcıl olaraq əvvəlcə elmlər namizədi, 35 yaşında isə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Akif Əlizadə SSRİ-də ən gənc yüksəkixtisaslı mütəxəssislərdən biri və Azərbaycan Elmlər Akademiyası sistemində ən cavan direktor müavini olmuşdur.

Akif Əlizadənin çoxillik tədqiqatlar əsasında yazılmış əsərlərində Azərbaycanın təbaşir mollyuska faunasının (belemnitlər) kompleksləri barədə təlimin başlıca müddəaları irəli sürülmüş, bu qədim canlıların təsnifatı və filogeniyası verilmiş, paleobiocoğrafi rayonlaşdırma prinsipləri işlənib hazırlanmış, ekologiya və paleopatologiyaya dair məsələlər işıqlandırılmışdır.

Təbaşir dövründə Aralıq dənizi hövzələrində fəqərəsizlərin zaman-məkan daxilində paylanma mərhələlərinin müəyyən edilməsində və bu əyalətdə müvafiq paleobiocoğrafi taksonların ayrılmasında öncüllük akademik A. Əlizadəyə məxsusdur. Morfogenezin tarixi baxımdan tədqiqi, populyasiyaların dəyişmə tendensiyasının təyini, irsi morfoloji dəyişkənliklərin aşkar edilməsi alimə müxtəlif belemnoideya qrupların təkamülündə ümumi istiqaməti bərpa etməyə imkan vermişdir.

O, Qafqazın təbaşir hövzələrinin bio-geokimyəvi rayonlaşdırılması metodlarının işlənilməsi və təkamül amili kimi paleohövzələrdə geokimyəvi şəraitin öyrənilməsi sahəsində fundamental tədqiqatlar aparmışdır. Fossil orqanizmlərin skelet hissələrinin mikrostruktur, kimyəvi tərkib və kristallokimyəvi xüsusiyyətlərinin təhlilinə əsasən, o, müxtəlif kimyəvi elementlərin miqrasiya və toplanma qanunauyğunluqlarını, ayrı-ayrı taksonların paleofizioloji xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmiş, təbaşir dəniz fəqərəsizlərinin geokimyəvi ekologiyasını təsvir etmişdir. Alim ilk dəfə olaraq izotop paleotermometriya üsulu ilə O18 və O16 izotoplarının nisbətinə görə Azərbaycanın təbaşir hövzələri üçün paleotemperatur qiymətlərini təyin etmişdir.[2]

O, 1960-cı ildən Ümumittifaq paleontoloji cəmiyyətin üzvü, Qafqaz regional stratiqrafik komissiyanın sədri, SSRİ EA biosfera problemləri üzrə elmi şuranın üzvüdür. Onun orijinal tədqiqatlarının nəticələri yüksək qiymətləndirilmiş, onların çox hissəsi dərslik və dərs vəsaitlərinə daxil edilmişdir. Elm dünyası A. P. Pavlov və Q. Y. Krımholtsla yanaşı akademik A. Əlizadənin də daxiliqabıqlı mollyuskaların öyrənilməsində rolunu xüsusi qeyd edir.[7] Təbaşir belemnitlərinin öyrənilməsində Azərbaycan aliminin xidmətlərini nəzərə alaraq onun adı ilə belemnitlərin yeni ailəsi — "Akifibelidlər" adlandırılmışdır (1984-cü il).[2]

Akif Əlizadə Geologiya İnstitutunun 1970-ci ildən direktor müavini, 1976-cı ildən isə direktoru olmuşdur.

Akif Əlizadənin rəhbərliyi ilə səkkiz cildlik unikal fundamental əsərlər — "Azərbaycan geologiyası", habelə ensiklopedik "Azərbaycanın mineralları" atlası yaradılmış və nəşr edilmişdir.

Akademik Akif Əlizadənin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə Geologiya və Geofizika İnstitutunda Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının (2012-ci il) və Bakı Dövlət Universitetinin (2013-cü il) baza kafedraları yaradılmışdır.

Akademik Akif Əlizadənin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında magistratura pilləsi yaradılmışdır (2014-cü il).[2]

Təltif və mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Akif Əlizadənin biblioqrafiyası
  1. О генезисе нафталанской лечебной нефти//Азербайджанское Нефтяное Хозяйство, 1972, с.15–16
  2. Меловые белемниты Азербайджана. М.: Недра, 1972, 280 с.
  3. Меловые белемниты Азербайджана [Текст] : Автореферат дис. на соискание ученой степени доктора геолого-минералогических наук. (128) / Ак. А. Али-заде ; АН АзССР. Ин-т геологии им. И. М. Губкина. Баку: [б. и.], 1969, 44 с.
  4. Температура древних морей / А. А. Ализаде, С. А. Алиев; АН АзССР, Ин-т геологии им. И. М. Губкина. Баку: Элм, 1986, 106,[2] с.
  5. Белемниты. Атлас меловой фауны Азербайджана. Баку: Элм, 1988, с. 389–416
  6. Геология Азербайджана. Т.1. Стратиграфия. Часть 2. Мезозой и Кайнозой. Глава IV. Меловая система. Баку, Nafta-Press. 2007. C. 107–228. (Cоавторы: Х. Алиюлла, Р. Н. Мамедзаде, А. Г. Халилов и др.).
  7. Науки о Земле: возможно ли устойчивое развитие? Изв. НАН Азербайджана. Науки о Земле. 2007. № 1, С 3–20.
  8. Минералы Азербайджана. Энциклопедия. Баку, Nafta-Press. 2008. 361 с. (Соавторы: М. И. Чирагов, С. Ф. Велизаде, Г. Велиев).
  9. Флагман фундаментальной геологической науки Азербайджана. Изв. НАН Азербайджана. Науки о Земле. 2008. № 2, С. 3–17.
  10. Новые горизонты геологической науки Азербайджана. Изв. НАН Азербайджана. Науки о Земле. 2010. № 1, С. 3–24.
  11. О необходимости междисциплинарных научных исследований на Каспийском море. Изв. НАН Азербайджана. Науки о Земле. 2010. № 4, С. 3–5.
  12. Biologic Accumulation Levels of Chemical Elements in Mollusk Shelles of Deep Biofacies Marmara Sea, Turkey. International Scientific journal Stratigraphy and Sedimentology of Oil-Gas Basins. 2010. № 1, P. 3–18. (Co-authors: S. Aliyev, A. Sari).
  13. Mineralogical Investiqation of Mollusk Skeletals in south and Southwest Marmara Basin, Turkiey. International Scientific journal Stratigraphy and Sedimentology of Oil-Gas Basins. 2010. № 2, P. 3–12. (Co-authors: S. Aliyev, A. Sari).
  14. Kinematics of the Main Caucasus Thrust near Baku, Azerbaijan. AGU Fall Meeting Abstracts, 2011, 1, 02 (Co-authors: M. A. Floyd, F. A. Kadirov, I. Guliyev, R. E. Reilinger, S. Kuleli et al.)
  15. Geologiya İnstitutu Azərbaycanın müstəqilliyinin 20 ili ərzində. Bakı, Nafta-Press, 2011. 112 c. (Azərbaycan, rus və ingilis dillərində).
  16. Intelligent seismoacoustic system for monitoring the beginning of anomalous seismic process.. Seismic instruments, 2011. vol. 47, № 1. (Co-authors: T. A. Aliyev, G. D. Etirmishli, G. A. Guluev, F. G. Pashaev, A. G. Rzaev).
  17. Depositional environment and chemostratigraphy of the Pliocene Productive Series, South Caspian basin. Modern problems of geology and geophysics of Caucasus. Bakı, Nafta-Press, 2012. P. 7–26. (Co-authors: E. Aliyeva).
  18. Kinematics of the eastern Caucasus near Baku, Azerbaijan. Natural hazards, 2012, 63 (2), 997–1006 (Co-authors: F. Kadirov, M. Floyd, I. Guliyev, R. Reilinger, S. Kuleli et al.)
  19. Late pleistocene-holocene Caspian sea level and climate changes. The EDGE of Sea: Sediments, Geomorphlogy, Tectonics, and Stratigraphy in Quaternary Studies. 2012. (26–30, Septembr. Sassari, Sardinia, Italy). (Co-authors: E. Aliyeva et al.).
  20. The Elemental Stratigraphy of the South Caspian Lower Pliocene Productive Series. STRATI, 2013, 827–831 (Co-authors: E. Aliyeva, D. Huseynov, I. Guliyev).
  21. Палиностратиграфия и условия формирования майкопской свиты Шамаха-Гобустанской области Азербайджана. Вестник Пермского Университета, серия геология. 2014, вып. 4 (25), С. 8–21. (Соавторы: Е. Н. Тагиева, Ш. Ш. Байрамова).
  22. Azərbaycanda müasir iqtisadi durum və fundamental elm//"Elm və Həyat", (01) aprel, 2014, s. 5–12
  23. Методологические проблемы исследования геосистем. Вопросы философии. 2015. № 6, С. 85–89. (Соавторы: Х. А. Али-заде, Е. Н. Лятифова).
  24. Geosciences of Azerbaijan. Volume I: Geology. Springer. 2016. 237 p. (Co-authors: I. S. Guliyev, F. A. Kadirov, L. V. Eppelbaum).
  25. Geosciences of Azerbaijan. Volume II: Economic Geology and Applied Geophysics. Springer. 2016. 340 p. (Co-authors: I. S. Guliyev, F. A. Kadirov, L. V. Eppelbaum).
  26. Əlizadə A., Hüseynov Q. Şollar-Bakı-100//Tarix İnstitutu "Elmi əsərləri"nin xüsusi buraxılışı, 62-ci cild: "Şollar-Bakı — 100", 2017, s. 3–17
  27. Ализаде А., Гусейнов К. Шоллар-Баку-100//Tarix İnstitutu "Elmi əsərləri"nin xüsusi buraxılışı, 62-ci cild: "Şollar-Bakı — 100", 2017, с.18–33
  28. Alizade A., Huseynov Q. Shollar-Baku-100//Tarix İnstitutu "Elmi əsərləri"nin xüsusi buraxılışı, 62-ci cild: "Şollar-Bakı — 100", 2017, pp. 34–48
  29. Продуктивная толща Азербайджана: [в 2 т.] / А. А. Ализаде, И. С. Гулиев, П. З. Мамедов [и др.]. Москва: Недра, 2018

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ A. A. Əlizadənin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti təyin edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 25 aprel 2013-cü il tarixli Sərəncamı Arxivləşdirilib 2017-10-14 at the Wayback Machine (az.)
  2. ↑ 1 2 3 4 5 "Əlizadə Akif Ağa Mehdi oğlu — AMEA-nın rəsmi veb saytı". 2021-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-17.
  3. ↑ "İlham Mirzəyev. Dünya şöhrətli alim… Akif Əlizadə — 80//"Dinşünaslıq və mədəniyyətşünaslığın fəlsəfi problemləri" şöbəsinin böyük elmi işçisi, psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səs.- 2014.- 21 fevral.- S.4". 2022-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-17.
  4. ↑ "Kommunist Partiyasının qara tarixi: 69-cu il". 2022-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-11.
  5. ↑ "Akif Əlizadə - 80: Şeyxin nəvəsi, geoloq, Akademiya prezidenti..." 2022-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-11.
  6. ↑ "Əsədulla Cəfərov. Elmlə təşkilatçılığın vəhdəti: Akif Əlizadə — 85//Kredo qəzeti, 2019, 7 fevral, s.2–3" (PDF). 2022-06-19 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-02-17.
  7. ↑ "Paleontologiyanın əsasları", M. "Nedra", 1990, səh. 101
  8. ↑ "A.A.Əli Zadənin "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu" ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı » Azərbaycan Prezidentinin Rəsmi internet səhifəsi". president.az (az.). İstifadə tarixi: 2024-02-24.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]