Amazon dilləri

Amazon dilləri — Amazon dilləri, Cənubi Amerikanın Amazon hövzəsində danışılan müxtəlif yerli dillər qrupuna aiddir və çoxsaylı dil ailələrinə bölünür^[1]. Amazon hövzəsi, Boliviya, Braziliya, Kolumbiya, Ekvador, Qayana, Peru, Surinam və Venesuela daxil olmaqla, bir çox ölkəni əhatə edir və təqribən 300-dən çox müxtəlif yerli dil burada danışılır^[2].

Dilçilik

Nəzəri linqvistika

Fonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilçilik Generativ linqvistika

Deskriptiv linqvistika

Antropoloji linqvistika Təkamül linqvistikası (müqayisəli-tarixi dilçilik, etimologiya) Fonetika Sosiolinqvistika

Tətbiqi dilçilik

Kompüter dilçiliyi Kriminalistika Dilin mənimsənilməsi Dil qiymətləndirməsi Dil inkişafı Preskriptivizm Antropoloji linqvistika Neyrolinqvistika Psixolinqvistika Stilistika

Digərləri

Ədəbiyyat Oxuma Linqvistik tipologiya Linqvistikanın tarixi Dilçilərin siyahısı Dünya dilləri Həll olunmamış problemlər

Portal:Linqvistika

b m r

Amazon bölgəsi, dil müxtəlifliyi baxımından dünyada ən zənginlərdən biridir. Burada danışılan dillər bir neçə əsas dil ailəsinə aid edilir, bunlara Tupi, Araşak, Kariban, Pano-Tacanan, Jê və Makro-Ge kimi ailələr daxildir. Həmçinin bəzi dillər heç bir dil ailəsinə aid edilməyərək izolyat dil olaraq qəbul edilir.^[3] Amazon dillərində çoxsaylı fonetik və morfoloji fərqlər mövcuddur. Bu dillərin çoxunda zəngin sait sistemləri, ton fərqləri və bir sıra qrammatik kateqoriyalar mövcuddur.^[4] Bəzi dillərdə inkorporasiya, polisintez və şəkilçi vasitəsilə morfoloji quruluşun qurulması kimi xüsusiyyətlər də görülür.

Amazon dilləri yerli mədəniyyətlərin zənginliyini və unikal həyat tərzini əks etdirir. Hər bir dil, yerli icmaların öz tarixi, əfsanələri, dini inancları və təbiət haqqında biliklərini daşıyır. Lakin şəhərləşmə, müasir təsirlər və dövlət dillərinin təsiri nəticəsində bir çox Amazon dili tənəzzülə uğramaq təhlükəsi altındadır və dil qoruma proqramlarına ehtiyac duyulur. Amazon dilləri haqqında məlumat toplanması çox çətindir, çünki bu dillərin danışıldığı ərazilər çox vaxt uzaq və çətin əlçatandır. Həmçinin, bu dillərin bir çoxunda yazılı ənənə yoxdur, buna görə də dilçilər əsasən sahə tədqiqatları vasitəsilə məlumat toplamalıdırlar. Əlavə olaraq, bəzi dillər hələ də yaxşı sənədləşdirilməyib və yalnız az sayda insan tərəfindən danışılır.^[5]

Tupi və Araşak kimi əsas dil ailələri, Amazon bölgəsində ən geniş yayılmış ailələrdən sayılır. Tupi dili Braziliyanın bir çox ərazilərində danışılır və ən çox yayılmış dillərdən biridir. Arawak dilləri isə Cənubi Amerikanın şimal hissələrində, o cümlədən Kolumbiya və Venesuelada geniş yayılıb.

Amazon dilləri, dilçilik tədqiqatlarında xüsusi yer tutur, çünki onların araşdırılması dilin ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarını, struktur dəyişikliklərini və qrammatik imkanları anlamağa kömək edir. Bu dillərin qorunması həm yerli mədəni irsin saxlanması, həm də dünya dilçilik müxtəlifliyinin qorunması baxımından əhəmiyyətlidir.

• Portal Japiim (dictionaries of various indigenous languages of Brazil)