Bukan Şəhristanı
Bükan şəhristanı (fars. شهرستان بوکان) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının 17 şəhristanından biri və bu ostanda inzibati ərazi vahidi. Şəhristanın inzibati mərkəzi Bükan şəhəridir.
| Bükan şəhristanı | |
|---|---|
| fars. شهرستان بوکان | |
 | |
|
36°32′ şm. e. 46°10′ ş. u.HGYO |
|
| Ölkə | İran |
| Daxildir | Qərbi Azərbaycan ostanı |
| İnzibati mərkəz | Bükan |
| Ən böyük şəhərləri | Bükan |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi | 2 541[1] km² |
| Saat qurşağı | UTC+3.30, yayda UTC+4.30 |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 215 529 nəfər (2011) |
| Etnik tərkib | kürdlər. |
| Dini tərkib | Müsəlman |
| Rəsmi sayt | |
 |
|
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Coğrafi mövqeyi cəhətdən, Bükan şəhəri Qərbi Azərbaycan ostanının cənub-şərqində, Qoşaçay şəhristanı (farsca dəyişdirilmiş adı Miyandoab) cənubunda yerləşir. Bükan mahalı cənubdan Kürdüstan ostanı, şərqdən Sayınqala şəhristanı (farsca rəsmi adı Şahindej edilib), qərbdən isə Soyuqbulaq şəhristanı (indi Məhabad adlanır) ilə əhatə olunub. İnzibati ərazi bölgüsünə görə, Bükan mahalı iki bölgə (bəxş) və yeddi kənd rayonundan (dehistan) ibarətdir.
Mahalın bölgələri - Siminə və Mərkəzi adlanır. Kənd rayonları isə Axtaçı, İl Teymur, İl Görək, Feyzullahbeygi (Feyzullahbəyi), Şərqi Axtaçı, Axtaçı Məhəlli (Yerli Axtaçı) və Behi Dehbekridən ibarətdir. Dəniz səviyyəsindən 1370 metrə yüksəklikdə yerləşən mahal 2541,306 kv kilometrlik sahəsi ilə Qərbi Azərbaycan əyalətinin ümumi ərazisinin 6,5 faizini təşkil edir. Bükan mahalının ərazisinin 30,31 faizi dağlıq, 29,73 faizi təpəlik, qalan 39,96 faizi isə ovalıq və çaybasar düzənliklərdir. Mahalın iqlimi mülayim dağlıq iqlimidir.
Mahalın ən böyük çayları Tatavu və Zarrinehçay çayları hesab edilir. Bu çayların adı dəyişdirilərək rəsmi qaynaqlarda "Zərrinerud" və "Siminerud" kimi verilməsinə baxmayaraq, əhali onları köhnə adları ilə adlandırır. Bukan mahalının yüksək dağları Neysan dağı (2410 m), Cavanmərd dağı (2098 m), Kanısib (2050 m) və Dağdaran (1300 m) dağlarıdır.
Adının etimologiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tarixindən
[redaktə | mənbəni redaktə et]1970-ci illərdə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilən 30 yer və əşyalar burada 3000 il öncə kiçik yaşayış məskənini olduğunu təsdiqləyir. Sonrakı illərdə aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı aşkarlanan əşyaların çoxu Tehran muzeyinə aparılıb. Onlardan bir neçəsi isə Urmiya muzeyində saxlanılır.
Tapıntılar arasında daha çox gildən düzəldilmiş təndirlər və yerin dərinliyindəki qəbirlər çoxluq təşkil edir. Eyni halda burada aşkar olunan atəşgahlar Bükanda Arşaklar və Sasanilər dövründə oda pərəstiş edən əhalinin yaşadığından xəbər verir. Bükan mahalında mövcud olan çoxlu sayda tarixi təpə, yer və həmçinin maraqlı yeraltı mağaralardan bir neçəsinin adını qeyd etmək istərdik.
Adı çəkilən bu yerlər həm də bölgənin turist cəlb edən və görməli yerlərindən sayılır: Qalayçı mağarası, Külabad mağarası, Yengicə kəndinin mağarası, Ağcıvan kəndinin mağarası, Samaqan mağarası, Bükan Cami məscidi, "Həvəzə-gəvəzə" adlı böyük bulaq və göl, Hamamian cami məscidi, Bibikəndin daş otaqları (qayalarda oyulmuş 14 otaq), Bükanın sahil parkı, Məhəmmədiyyə parkı, Sərdar məqbərəsi, Qədim Tarğa dağı, Qala Təpə (Təpə kəndində eramızdan 1500 il öncəyə aid olan tapıntılar mövcuddur), eradan əvvəl birinci minilliyə aid mədəniyyət nümunələrinin olduğu Qarakənd təpəsi, Əzizkənd və s.
Əhalisi
[redaktə | mənbəni redaktə et]2006-cı ildə aparılmış əhalinin siyahıya alınmasının nəticələrinə görə şəhristanın əhalisi 202 637 nəfər (kişilər - 101 433 nəfər; qadınlar - 101 204 nəfər) olmuşdur[2][3].
Bukan şəhristanında əsasən kürdlər yaşayır. Əhali bu şəhristanda əsasən kürd dilinin soran ləhçəsində danışırlar. İkinci Dünya müharibəsinə qədər burada yüzdən çox yəhudi ailəsi də yaşayıb.
İsrail hökuməti qurulduqdan sonra həmin ailələr İsrailə köçüblər. 2011-ci ilin rəsmi statistikasına görə, Bukan mahalının əhalisi təxminən 280000 nəfərdir.
Məşğulluğu
[redaktə | mənbəni redaktə et]2001-ci ilin statistikasına əsasən Bükan mahalında 141 irili-xırdalı zavod və fabrik var. Bu müəssisələr əsasən toxuculuq, tikinti materialları, kimyəvi məhsullar, metal, minerallar və qida məhsulları istehsal edirlər. Eləcə də hazırda mahalda bir mərmər mədəni də fəaliyyət göstərir. Bukan mahalında əkin üçün yaralı ərazi 110000 hektardır. Həmin yerlərdə əsasən pambıq, tütün, şəkər çuğunduru, buğda, arpa və başqa dənli bitkilər əkilir. Eyni halda alma şaftalı və albalı buranın əsas bağ məhsullarındandır. Mahalda mövcud olan təbii şərait - geniş, yaşıl və zəngin otlaqlar olduğundan burada maldarlıq geniş şəkildə yayılıb.
Mahal əyalət və bölgənin bu sahəyə olan tələbatının əhəmiyyətli qismini təmin edir. Bukan mahalında ənənəvi və çağdaş üsullarla arıçılıqla məşğul olurlar. Eyni halda quşçuluq və qismən balıqçılıq da inkişaf etdirilməkdədir. Bükan mahalında ən çox yayğın olan əl işləri xalçaçılıq, kilim toxumaq, oyma işləri, həsir toxuma, parça toxuma, cecim toxuma, muncuq tikmə və s.-dir.
Bukan şəhristanının şəhərləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bukan şəhristanının iki şəhəri var:
Bukan şəhristanının bəxşləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bukan şəhristanı iki bəxşə bölünür:
- Mərkəzi bəxşi
- İnzibati mərkəzi: Bükan
- DEHİSTANLARI:
- Axtaçı dehistanı
- KƏNDLƏRİ: Əxtitar, Aşigülan, Əzizkənd, Çavarçin, Dəngüz-i Ülya, Dərbisər, Hacıkənd, Cambuğa, Kəhrizə-i Əliağa, Kəhrizə-i Mahmudağa, Kani Xarə, Kani Tumar, Xanəgah, Xorasanə, Kiçikatmış, Küsə, Mahmudabad, Məzrayə-i Mirabad, Nisakabad, Qadirabad, Qarakənd, Qazlıyan, Seyf-ül Din-i Ülya (Yuxarı Seyfəddin), Seyf-ül Din-i Süfla (Aşağı Seyfəddin), Şərəfkənd, Şeyxlər, Təzəqala
- Behi-yi Feyzullah Bəyi dehistanı
- KƏNDLƏRİ: Əhmədabad, Albulaq, Bağça, Bərdə Zərd, Müctəmə-yi Damdaran-i Bukan (Bukan Integrated Livestock), Dərviş Əli, Dərzi Vəli, Tükçü, Gül-i Behi, Həsənabad, Havarə Bərzə, Hisar, Canbulaq, Kəhriz-i Sərdar, Kəldəgəh, Qalayçı, Qarabaraz, Qatanqor, Qəlic, Sədd-i Şəhid Kazımi, Saqqızlı, Sarıqamış-i Qışlaq, Tabbat, Tikantəpə, Türkmənkəndi, Yasikənd, Yekşavə, Yengikənd, Yengicə
- El Gavark dehistanı
- KƏNDLƏRİ: Ağutman, Əski Bağdad, İbrahim Xesar, Gülulan-i Ülya, Gülulan-i Süfla, Gündaman, Kani Diraz, Xorxora, Kürə Kani, Müsə, Pir Bahaəddin, Qaluy Rəsulağa, Qaluy Şeyxan, Qarçah-i Ülya, Qarçah-i Süfla, Qızılgümbəz, Salamat, Sərd Kuhistan, Sümbə, Yağiyan, Zavəkuh, Zir Əndul
- El Teymur dehistanı
- KƏNDLƏRİ: Bağça, Buğdadağı, Çahardivar, Dərə Girdələ, Dərvişan, Dövlətabad, Elmabad, Həmzəabad, Haşiabad, Hüseynabad, Kani Pənkə Qacer, Kani Rəş, Kükə, Ləsə Gülan, Novbar, Paşbulaq, Qadirabad, Qacer, Qaradağ, Qaralı, Gülcətəpə, Sərbağça, Sərdarabad, Seyidabad, Seyidabad-i Qacer, Şəhrikənd, Təpi, Təraqə
- Siminə bəxşi
- İnzibati mərkəzi: Siminə
- DEHİSTANLARI:
- Axtaçı-i Mahali dehistanı
- KƏNDLƏRİ: Abdullahabad, Ağliyan, Ermənibulağı, Atabulağı, Bənd-i Məcidxan, Bərdə Rəşan, Dəvəşəhri, Qövsabad, Gül Mərzənik, Göytəpə, Hacı Lək, Hacıabad-i Axtaçı, Hüseyn Mamə, Kəhrizan, Kani Əli Gürdə, Kani Guzlah, Kani Məhəmməd Əli, Kani Qala, Külabad, Mənüçöhri, Uzunqışlaq, Pirvəli Bağı, Qala Rəsul Siyat, Qaragöl, Qarınca-i Büzürg, Qarınca-i Kiçik, Rəhimxan, Sərab-i Rəhimxan, Sarıqamış, Sarılabad
- Axtaçı-i Şərqi dehistanı
- KƏNDLƏRİ: Abbasabad, Abdullah Təpəsi, Əlikənd, Əmirabad, Anbar, Aşkutan, Əspuğə, Daşbənd, Gərdqəbran, Hammamiyan, Hisarbulağı, Kani Şəqaqan, Köhnə Mollalar, Ləgəz, Mollalar, Naçit, Qazan Sər, Şeyxəli, Şorca, Tahirabad, Üçtəpə
- Behi Dehbükri dehistanı
- KƏNDLƏRİ: Abbasabad, Ağıcvan, Arbanus, Daşağıl, Gamışan, Qayanca, Gültəpə-i Qurmuş, İlani, Cavanmərd, Kani Allah Seyidə, Kani Gürgə, Kani Səbzə, Kani Siran, Qazi Axavi, Qışlaq-i Hacı Şahab, Qular, Qurmuş, Türkəşə, Ortakənd, Üynəçi
- Axtaçı-i Mahali dehistanı
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ گروه GIS سازمان مديريت و برنامهريزي استان آذربايجانغربي. "1. اطلاعات مربوط به آخرين تقسيمات كشوري استان برحسب شهرستان: 1379" (fars). 2007-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-01.
- ↑ "Statistical centre of Iran". 2009-04-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-11.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2010-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-04-17.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et] | |
|---|---|
| Şəhərlər | |
| Dehistanlar (qəsəbələr) | MƏRKƏZİ BƏXŞİ: Axtaçı • Behi-yi Feyzullah Bəyi • El Gavark • El Teymur
SİMİNƏ BƏXŞİ: Axtaçı-i Mahali • Axtaçı-i Şərqi • Behi Dehbükri |
| Kəndlər | Abbasabad (Axtaçı-i Şərqi dehistanı) • Abbasabad (Behi Dehbükri dehistanı) • Abdullah Təpəsi • Abdullahabad • Ağıcvan • Ağliyan • Ağutman • Albulaq • Anbar • Arbanus • Aşigülan • Aşkutan • Atabulağı • Bağça (Behi-yi Feyzullah Bəyi dehistanı) • Bağça (İl Teymur dehistanı) • Bənd-i Məcidxan • Bərdə Rəşan • Bərdə Zərd • Buğdadağı • Cambuğa • Canbulaq • Cavanmərd • Çahardivar • Çavarçin • Daşağıl • Daşbənd • Dəngüz-i Ülya • Dərbisər • Dərə Girdələ • Dərviş Əli • Dərvişan • Dərzi Vəli • Dəvəşəhri • Dövlətabad • Elmabad • Ermənibulağı • Əhmədabad • Əxtitar • Əlikənd • Əmirabad • Əski Bağdad • Əspuğə • Əzizkənd • Gamışan • Gərdqəbran • Göytəpə • Gül Mərzənik • Gül-i Behi • Gülcətəpə • Gültəpə-i Qurmuş • Gülulan-i Süfla • Gülulan-i Ülya • Gündaman • Hacı Lək • Hacıabad-i Axtaçı • Hacıkənd • Hammamiyan • Havarə Bərzə • Haşiabad • Həmzəabad • Həsənabad • Hisar • Hisarbulağı • Hüseyn Mamə • Hüseynabad • Xanəgah • Xorasanə • Xorxora • İbrahim Xesar • İlani • Kani Allah Seyidə • Kani Diraz • Kani Əli Gürdə • Kani Guzlah • Kani Gürgə • Kani Xarə • Kani Qala • Kani Məhəmməd Əli • Kani Pənkə Qacer • Kani Rəş • Kani Səbzə • Kani Siran • Kani Şəqaqan • Kani Tumar • Kəhriz-i Sərdar • Kəhrizan • Kəhrizə-i Əliağa • Kəhrizə-i Mahmudağa • Kəldəgəh • Kiçikatmış • Köhnə Mollalar • Kükə • Külabad • Kürə Kani • Küsə • Qacer • Qadirabad (Axtaçı dehistanı) • Qadirabad (İl Teymur dehistanı) • Qala Rəsul Siyat • Qalayçı • Qaluy Şeyxan • Qaluy Rəsulağa • Qarabaraz • Qaradağ • Qaragöl • Qarakənd • Qaralı • Qarçah-i Süfla • Qarçah-i Ülya • Qarınca-i Büzürg • Qarınca-i Kiçik • Qatanqor • Qayanca • Qazan Sər • Qazi Axavi • Qazlıyan • Qəlic • Qışlaq-i Hacı Şahab • Qızılgümbəz • Qövsabad • Qular • Qurmuş • Ləgəz • Ləsə Gülan • Mahmudabad • Mənüçöhri • Məzrayə-i Mirabad • Mollalar • Müctəmə-yi Damdaran-i Bukan (Bukan Integrated Livestock) • Müsə • Naçit • Nisakabad • Novbar • Ortakənd • Paşbulaq • Pir Bahaəddin • Pirvəli Bağı • Rəhimxan • Saqqızlı • Salamat • Sarıqamış • Sarıqamış-i Qışlaq • Sarılabad • Seyf-ül Din-i Süfla (Aşağı Seyfəddin) • Seyf-ül Din-i Ülya (Yuxarı Seyfəddin) • Seyidabad • Seyidabad-i Qacer • Sədd-i Şəhid Kazımi • Sərab-i Rəhimxan • Sərbağça • Sərd Kuhistan • Sərdarabad • Sümbə • Şeyxəli • Şeyxlər • Şəhrikənd • Şərəfkənd • Şorca • Tabbat • Tahirabad • Təpi • Təraqə • Təzəqala • Tikantəpə • Tükçü • Türkmənkəndi • Türkəşə • Uzunqışlaq • Üçtəpə • Üynəçi • Yağiyan • Yasikənd • Yekşavə • Yengicə • Yengikənd • Zavəkuh • Zir Əndul |
| |
|---|---|
| Mərkəzi | |
| Şəhristanlar | |
| Şəhərlər |
Avacıq / Ərəbdizac/Ərəbdizə/Ərəbdizəsi • Barıq • Bazərgan • Bükan (Bəykəndi) • Çaharbürc • Evoğlu • Firurəq / Perə / Pirfiruzan • Gərdəkşanə • Göytəpə • Xəlifan • Xoy • Keşavərz • Qaraziyaəddin • Qotur • Quşçu • Mahmudabad / Mahmudabadcıq • Maku / Makı / Daşmakı • Məhabad (Soyuqbulaq) • Məhəmmədyar • Mərgənlər • Mirabad • Miyandoab (Qoşaçay) • Nalus • Nəqədə (Sulduz) • Nuşinşəhr / Nuşin / Karxana-i Qənd • Piranşəhr (Xana) • Puldəşt (Ərəblər) • Rabat • Salmas / Səlmas / Dilməqan • Sərdəşt (Sarıdaş) • Silvanə • Siminə (Qaramusalı) • Sirov • Siyahçeşmə (Qaraeyni / Qarabulaq) • Şahindej (Sayınqala) • Şövt • Təkab (Tikantəpə) • Təzəşəhr (Köhnəşəhr) • Urmiya (Urmu) • Üşnəviyyə (Üşnü) • Yolagəldi • Zöhrabad |
İran ostanları • Qeyd: Bəzi şəhərlərin adlarının altından xətt çəkilməsi onların müvafiq olduqları şəhristanın inzibati mərkəzi olmalarını əks edir; adı qalın yazılan şəhər isə bütün ostanın inzibati mərkəzidir | |
