Bauırjan Momışulı

Bauırjan Momışulı (24 dekabr 1910 (6 yanvar 1911), Kolbastau^[d], Cambul vilayəti – 10 iyun 1982, Almatı) — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, yazıçı, II Dünya Müharibəsinin şanlı döyüşçüsü, hərbi komandir, strateq və taktik.^[1]

Bauırjan Momışulı
qaz. Бауыржан Момышұлы
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	24 dekabr 1910 (6 yanvar 1911)
Doğum yeri	Kolbastau[d], Jualı rayonu[d], Cambul vilayəti, Qazaxıstan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi	10 iyun 1982(1982-06-10) (71 yaşında)
Vəfat yeri	Almatı, Almatı vilayəti, Qazaxıstan SSR, SSRİ
Vətəndaşlığı	SSRİ
Təhsili	Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahının Hərbi Akademiyası[d] (–1948)
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti	Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı
Qoşun növü	artilleriya[d], piyada
Xidmət illəri	1932-ci ildən
Rütbəsi	polkovnik
Döyüşlər	Böyük Vətən müharibəsi, Xasan gölü döyüşü[d]
Təltifləri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qərb cəbhəsindəki 16-cı ordunun 316-cı (1941-ci ilin noyabrından başlayaraq 8 Qvardiyadan ibarət Qızıltu Piyada Atıcı Piyada Diviziyanın 1073-cü) atıcı Alayı (1941-ci il 19 Noyabr) və tabor komandiri. Böyük Vətən müharibəsində General-mayor I. V. Panfilovun başçılıq etdiyi məşhur diviziya tərkibində 1941-ci ilin sentyabrından iştirak etdi. Alay komandiri kimi baş leytenant Bauırjan Momışulı Moskva uğrunda döyüşlərdə 207 dəfə müharibədə aktiv yer aldı. 1941-ci il noyabrın 16–18-də Vermaxtın Moskva istiqamətində ikinci hücumu zamanı baş leytenant Momışulının başçılıq etdiyi tabor, alaydan uzaqda Matronino kəndi yaxınlığında Volokolamsk daş yolu üzərində igidliklə döyüşdü. Bacarıqlı komandirin rəhbərliyi sayəsində batalyon 3 gün ərzində nasistlərin hücumunu dəf edə bildi və böyük itki vermədən döyüşə yararlı vəziyyətdə mühasirəni yardı.^[2] .

Bauırjan Momışulı Dekabrın 24-də 1910-cu ildə Cambul vilayətinin Jualı rayonunda Kolbastau kəndində anadan olub. Dulat tayfasının Şımır boyundandır.

İmaş adındaki babası 1911-ci ildə 92 yaşında vəfat etdi . Atası Momış, Kiril əlifbasını təkbaşına oxumağı öyrənən o dövrün kor adamlarından biri idi. El arasında dülgər və ayaqqabı ustası olmaqla yanaşı, bir zərgər kimi də tanınırdı. Yaşlı ikən İmaşın babası bütün təsərrüfatı oğlu Momışa əmanət verdi. Nənəsinin adı Qıztumas idi və yaşlılığında qohumları onu "sarı qoca qadın" adlandırırdılar. Anası Raziyə gənc yaşında vəfat etdi və Bauırjan 3 yaşından nənəsi Qıztumasın himayəsində böyüdü.

1921-ci ildə Asa internat məktəbinə daxil oldu. 1924-cü ildən Çimkənd şəhərindəki yeddi illik məktəbdə oxuyub. Bu 1924-cü ildə açılan bölgədəki ilk yeddi illik məktəb idi. Abdulla Təjibayev və Kurmanbek Sağındıqov Bauırjan ilə bir sinifdə oxuyurlar . 1928-ci ildə fərqlənmə diplomu ilə məzun olur və Orenburqdakı Qazaxıstan Pedaqoji İnstitutuna daxil oldu. İnstitutun direktoru Toqtıbayev adlı kişi idi. Oğlanın soyuqda nazik paltar gəzdiyini görəndə onu kabinetinə çağırdı. Kiçik Bauırjanın əlinə mühasibəyə verməsi üçün özünün yazdığı əmri verərək ona pul alacağını və bu pul ilə də kəndə qayıda biləcəyini söyləyir. Pis yaşayış şərtlərinə baxmayaraq təhsilini bitirə bilir.

Yeddi illik məktəbi bitirdikdən sonra Bauırjan bir müddət müəllim işləmişdir. Bu zaman, hərbi xidmətə çağrıldı, burada il yarım xidmət etdi və ehtiyatda olan komandir rütbəsi aldı. Doğma kəndinə qayıtdıqdan sonra bir neçə il bir maliyyə qurumunda çalışdı. Sonra yenidən Qırmızı Orduya çağrıldı və müxtəlif hərbi hissələrdə bir taqım, rota, komandir oldu. 1941 Böyük Vətən Müharibəsinin əvvəllərində Bauırjan şanlı general-mayor I.V. Panfilovun rəhbərliyi ilə Almatı yaxınlığında yeni qurulan 316-cı atıcı diviziyasının tərkibində cəbhəyə getdi, alay və tabor komandiri kimi xidmət etdi. Müharibənin son illərində Qvardiya Diviziyasına rəhbərlik etdi. 1941-ci ilin payız və qış aylarının şiddətli döyüşlərində taboruna 27 hücumda rəhbərlik etmişdir. Taboru ilə 5 dəfə mühasirəni yarıb əsas döyüş qüvvəsi ilə alayına qoşuldu. Bauırjan Momışulının bu cür təcrübələri, taktikada "fokal" və "çevik müdafiə" anlayışlarının formalaşdırılması, döyüş nizamnaməsinə döyüşdən çəkilmə üsulları, geri çəkilmə üsulları haqqında xüsusi bir fəsil kimi daxil edilməsidir. Komandir, düşüncəli bir hərbi mütəxəssis kimi istedadı müharibə zamanı, alay və diviziyaya rəhbərlik etdiyi zaman geniş şəkildə ortaya çıxdı. Baurjan Momışulı müharibə nəzəriyyəsini hərbi praktikada tətbiq edən və inkişaf etdirənlərdən biri idi. Bauırjan Momışulı, hərbi pedaqogikanı və hərbi psixologiyanı zənginləşdirən əvəzsiz bir miras qoymuş bir şəxsdir. Şöhrəti, şöhrəti və qəhrəmanlığı A. Bekin "Volokolamsk şossesi" kitabında təsvir edilmişdir. Kitab Alman, Çex, İvrit, İngilis, Fransız və s. xarici dillərə tərcümə edilmişdir. Müharibədən sonra Bauırjan Momışulı Sovet Ordusu Baş Qərargahının Ali Hərbi Akademiyasını bitirdi. Hərbi-pedaqoji işlə məşğul olur və Sovet Ordusunun Hərbi Akademiyasında dərs deyir. 1956-cı ildə polkovnik rütbəsi ilə təqaüdə çıxan Bauırjan daimi olaraq yaradıcılıqla məşğul olur. Həm qazax, həm də rus dilində yazır, həyatında gördükləri və öyrəndikləri ona dayaq olur. Həyat həqiqətlərinə əsaslanan ecazkar roman və povestləri bir çox oxucunun ən çox axtardığı əsərlərinə çevrilir. Bir neçə dəfə yenidən çap olunurlar. Bauırjan bir neçə orden və medalla təltif edilmiş, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülüb. Ancaq bu titul, xalq tərəfindən "qəhrəman" kimi tanınan və hörmət edilən qəhrəman oğula, Böyük Vətən müharibəsinin bitməsindən təxminən yarım əsr sonra verildi. Müstəqillik qazandıqdan sonra Qazaxıstan Respublikasının ilk Prezidenti Nursultan Nazarbayev. Nazarbayevin fərmanı ilə ona "Xalq qəhrəmanı" adı verildi.

1928–1930-cu illərdə ibtidai məktəbdə dərs demişdir. Bir müddət rayon icra komitəsinin məsul katibi vəzifəsində çalışıb. 6 ay rayon polisində işləmişdir.

1932–1934-cü illərdə Qırmızı Orduda xidmət etmişdir. 1933-cü ildə alay məktəbini bitirmişdir.

İcraiyyə Komitəsinin görkəmli üzvü Bauırjan Timofey Dubovikin dəstəyi ilə Çimkənd Sənaye Bankında iqtisadçı vəzifəsində çalışmışdır. 1936-cı ildə bu vəzifədə Respublika Bankının rəhbəri B. M. Barxanın rəhbərliyi altında Leninqrad Maliyyə Akademiyasında bir illik kur bitirmişdir. Rəhbərlik tərəfindən qiymətləndirilmiş, SSRİ Sənaye Bankının Respublika İdarə Heyətinə baş məsləhətçi təyin edilmişdir.

1936-cı ildə yeni yaradılan bölüyün taqım komandirliyinə dəvət edildi. Bu zaman o, bölük komandiri və alayın qərargah rəisinin köməkçisi olur.

1939-cu ildə atası Momış rəhmətə getdi.

1941-ci ildə Qazaxıstan Hərbi Komissarlığında təlimatçı işləmişdir. 1941-ci ilin sentyabrında Böyük Vətən müharibəsində iştirak etmişdir. 316-cı atıcı diviziyasının yaranmasında fəal iştirak etmiş və bu diviziyanın tərkibində cəbhəyə getmişdir.

26 Noyabr 1941-ci ildə Marşal Rokossovski tərəfindən alay komandiri təyin edildi.

1941–1945 — ci illərdə İ.V. Panfilov adına 8-ci Qvardiyalıq Diviziyanın tabor, alay komandiri, müharibənin son illərində isə bu diviziyanın komandiri idi.

6 iyun 1942-ci ildə Qırmızı Ulduz ordeni ilə təltif edildi.

1944-cü ildə səhhətinə görə Almatı xəstəxanasına göndərildi.

16 yanvar 1945-ci ildə Almatıya gələn Bauırjan, elm adamları tərəfindən müharibə mövzusunda bir mühazirəyə dəvət edildi. Bu mühazirənin stenoqramı daha sonra "Müharibə psixologiyası" adlı kitab şəklində nəşr olundu. Əvvəlcə yalnız rus dilində nəşr olunan bu əsər 2010-cu ildə Bauırjan Momışulının 100 illiyi münasibətilə qazax dilində nəşr edilmişdir.^[3]

Müharibə zamanı şəxsi qəhrəmanlığı və döyüşdəki hərbi qüdrəti ilə seçilirdi. Bir neçə dəfə əsgərlərini mühasirədən salamat çıxarmağı bacardı. Onun Moskva yaxınlığındakı döyüşdəki qəhrəmanlığı İttifaq dövlətlərində dillərə dastan oldu. Bu qəhrəmanlığı məşhur rus yazıçısı Aleksandr Bek "Volokamski şossesi" (Qazaxcası: "Arpalıs") povestini yazdı. Bu əsər daha sonra bir neçə dilə tərcümə edilmişdir.

Moskva ətrafındakı döyüş Baurjan Momışulylinin həyatında xüsusi bir dövr idi. Gənc komandir, 1073-cü atıcı alayının tabur komandiri, baş leytenant Baurjan Momışulı, əsgərləri ilə birlikdə qarşıladığı qışda Moskvada dizə qədər qarda mühasirəsini beş dəfə yarıb toplamda 27 dəfə aktiv döyüşə qatılaraq hərb tarixində görülməmmiş manevrlər edərək hərb sənətini yenidən yazmışdı.. Komandir Momışulı yaxşı bir strateq, əla taktik, psixoloq idi .

1941-ci ilin 16–18 yanvar günlərində Vermaxtın Moskvaya ikinci hücumu dönəmində Momışulı komandanlığındakı tabor öz alayından aralıda Matronuno kəndi yaxınlığındaki Volokolam daş yolunda xüsusi igidliklə vuruşdu. Komandirin istedadlı rəhbərliyi sayəsində Alman ordusu bu bölgədə 3 gün ərzində vaxt itirdi. Bu qəhrəmanlığı sayəsində gənc komandir öz əsgərlərini mühasirədən döyüşə yararlı vəziyyətdə çıxarmağı bacardı.

Lakin qarışıqlıq dövründə bəzi taborların alaylar və bölükləri ilə əlaqələrini itir və əsgərlərin harada və necə olduqlarını bilmək çətin olurdu. Belə vəziyyətlə qarşılaşan taborlardan biri də Bauırjanın rəhbərlik etdiyi birinci tabor oldu. Bu halda Bauırcan geri çəkilmənin dəqiq planını hazırlayır. Taborun önündə irəlləyən 15 nəfərdən ibarət kəşfiyyatçı (Bu kəşfiyyatçılar gəldikləri yolu yenidən müşahidə edərək irəlləməli idi) taqımların bir-birinin izi ilə geri dönməsini təşkil etməli idi. Taborlara rəhbbərlik edən kəşfiyyatçılar baş leytenant Rəhimov ilə siyasi məsləhətçi Məhəmmədqul İslamqulov idi.

Gündüz əsgərlərinə düşmən tərəfindən görünməmələri üçün bütün gecəni yeriməyi əmr edir. Gündüzlər qalın meşədə istirahət edib kəşfiyyatçıların gecə təyin etdiyi istiqamətdə keşik çəkən əsgərlər əzmkarlıq və dözümlülük göstərərək qalın şam ağacından keçərək iki gün sonra Novlyansk və İvanovsk kəndləri arasından çıxdılar.Kəşfiyyatçıların dediklərinə görə İvanovsk kəndində panfilovçuların birinci taboru vardı, fəqət hələ müharibədə iştirak etmirdilər.

Metodist, təcrübəli komandir İ.V. Panfilov bu alayı müvəqqəti rezerv olaraq saxlayırdı. "B. Momışulı liderliyindəki taborun düşmən tərəfindən məhv edildiyi şayiəni eşitmiş fəqət qayıdan əsgərləri gördükdə onları böyük sevinclə qarşıladılar. İ.V. Panfilov Bauırjanın rəhbərlik etdiyi batalyonun əsgərlərini görəndə sevincindən ağladı. İvan Vasiliyeviç çoxdandır görmədiyi qardaşını görmüş kimi Bauırjana sarılaraq, yanağından öpmüş "Afərin, qəhrəmanım!" deyərək kürəyinə vurmuşdur.

19 qvardiyalıq atıcı alayının komandiri kimi 1941-ci ilin 26–30 noyabr tarixləri arasında qvardiya kapitanı Momışulı Moskva əyalətinin Sakalovo kəndi yaxınlığında faşist əsgərlərinin hücumunu 4 sutka ərzində dəf edərək uöurlu əməliyyatlar apardı. 1941-ci ilin 5 dekabrında onurğasından güllə yarası aldı. Əzilxan Nurşayıqovun "Həqiqət və gerçəklər" kitabında Bauırjan özünü tibb məntəqəsinə çatdırana qədər həkim baxışında olduğunu, həkimlərin dərhal onun xəstəxanaya getməli olduğunu, fəqət Bauırjanın öz tapancası ilə onları hədələdiyini və gülləni dərhal yerindəcə çıxarılmasını tələb etdiyi yazır. Güllə çıxardıldıqdan və yara sarıldıqdan sonra Bauırjan Momışulı yenidən döyüş meydanına qayıtdı.

Sovet əskərlərinin 1942 yılı Yanvar-Fevral aylarındaki döyüşlərində 8 qvardiyalıq diviziyanın Bauırjan Momışulı liderliyindəki alayın əsgərləri fərqləndilər. İki ay ərzində bölük 500–600 kilometr qərbə doğru irəliləyərək minlərlə Faşist əsgər və zabitini dağıtdı və düşmənin bir çox maşınını məhv etdi.

1944-cü ildə Diviziya komandiri olarkən Dubrovka kəndi yaxınlığında gedən döyüş zamanı ağır yaralanmışdı. Öz sözlərinə görə, yerdən çıxan metalın üzərinə çanaq sümüyü üstündə düşdü. Bir müddət ata minib arxasında uzana bilməsə də, xəstəxanaya getmədi .

O vaxtdan 1944-cü ilin mart ayına qədər xəstəxanada yatdı. Elə həmin il Baş Qərargah Hərbi Akademiyasında zabit hazırlığı kursunu bitirdi.

21 yanvar 1945-ci ildə Qvardiya Polkovniki Bauırjan Momışulı, İkinci Baltik Cəbhəsinin 9-cu qvardiya atıcı diviziyasına, 6-cı qvardiya ordusuna, 2-ci qvardiya atıcı alayına rəhbərlik etdi. 1945-ci ilin fevral-mart aylarında Baurjan Momışulının rəhbərlik etdiyi bir bölük, Priekule stansiyasının şimal-qərb tərəfindəki üç Alman qalasını məhv etdi. Diviziyanın hücumu nəticəsində 15 yaşayış məntəqəsi azad edildi və düşmən qoşunlarına ciddi ziyan dəydi.

Qazax xalqı Bauırjan Momışulının əsgərlərlə bağlı dediklərini xatırlayır. Şanlı komandir əsgərin xarakterini, zəkasını və ölkəsi üçün lazım olarsa, bir milçək kimi canını fəda etmək cəsarətini yüksək qiymətləndirdi. Nəticədə onlar ruhlanaraq və şanlı qələbələrə səbəb oldular.

Müharibə dövründə Bauırjan Momışulı yalnız şiddətli və sərt bir hərbi rəhbər deyil, həm də əsgər və zabitlərinin müdrik lideri, ağıllı, məlumatlı, ciddi və mehriban bir tərbiyəçisi olmağı bacardı.

Qvardiya polkovniki Bauırjan Momışulı , 12 dekabr 1990-cı ildə anadan olmasının 80-ci ildönümü münasibətilə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. B. Momışulının "Ədalət həmişə zəfər çalır, gec də olsa bu gerçəkləşir" sözləri reallaşdı və xalqın arzusu reallaşdı.

1946–1948 — ci illərdə Voroşilov adına Hərbi Akademiyanın tələbəsi idi.

1948–1950 — ci illərdə 49-cu atıcı briqadasının komandir müavini vəzifəsində çalışıb.

1952-ci ildə Sovet Ordusunun Baş Qərargahı yanında Ali Hərbi Akademiyanı bitirmişdir.

1953-cü ildə akademik Wang Chong-Hu-nun rəhbərlik etdiyi Çin nümayəndə heyəti ilə görüşdü.

Müharibədən sonra 1950–1955 — ci illərdə Sovet Ordusunun Hərbi Akademiyasında dərs demişdir . 1956 — cı ildə polkovnik vəzifəsindən istefa etdikdən sonra ölkəyə döndü. Bir müddət ölkədə iş tapmır. Omirbek Joldasbekov adına Qazaxıstan Milli Universitetinin hərbi kafedrasında işə qəbul edilir. Ancaq burada onu sevmirlər . Qəhrəman bundan sonra yaradıcılıq fəaliyyəti ilə məşğul olmağa başlayır. Həm qazax, həm də rus dilində yazır və gördüklərini, öyrəndiklərini həyatında istifadə edir. Onun həyat reallıqları əsasında yazdığı gözəl roman və povestləri oxuyucuların ən çox axtardığı əsərlərə çevrilir. Bu əsərlər bir neçə dəfə yenidən çap olundu.

Bauırjan müharibə dövründə "Yoldaşım", "Yazıçıya", "Kalıbek ağa", "Kimsələrə", "Ömərbəyə", "Yarın kədəri", "Ğ-ya", "Ana dilinə hörmət et", "Dostuma", "Əks olunma" adlı şeirlər yazmışdır.

1952–1956 — cı illərdə "Zabit gündəliyi", "Bir gecənin tarixi", "Ailəmiz" adlı ilk kitabları nəşr olundu.

Bauırjan Momışulı 1962-ci ildə Fidel Kastronun dəvəti ilə Kubaya səfəretdi. Səfər əsnasında Kuba lideri Fidel Kastro ilə görüşə bilməməsinə baxmayaraq Kuba onda böyük təəssürat yaratdı.Kuba hərbçilərinə mühazirələr oxuymuş Fidelin qardaşı Raul Kastro ilə görüşmüşdür. Kubaya səfəri haqqında "Kuba təəssüratları" adlı bir kitab yazdı. Bauırjan Momışulı, Fidel Kastro və Ernesto Çhe Guevara üçün nümunə idi.

1963-cü ildə Kuba hökumətindən bir neçə dəfə dəvət aldı, buna görə 10 günlük səyahətə çıxdı.

10 iyun 1982-ci ildə 71 yaşında Almatıda vəfat etdi . "Kensay" qəbiristanlığında dəfn edildi.

1990-cı ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür . Qərar 11 dekabr 1990-cı il tarixdə verildi. 11637 nömrəli medal

14 sentyabr 2010-cu ildə Almatıda "Qazaxıstanın Bauırjanı" adlı sənədli filmi ictimaiyyətə təqdim edildi. Film hökumətin sifarişi ilə və rejissor Kəlilə Ömərov tərəfindən Baurjan Momışulinin 100 illik yubileyinə həsr edilmişdir^[4] .

Sovet-Alman müharibəsi qəhrəmanı, yazıçı Bauırjan Momışulinin 10 dekabr 2010-cu il tarixində Almatıdakı 28 Panfilov parkında abidəsinin açılışı olub, hündürlüyü 6 metr olan abidənin postamenti qranitdən, qəhrəmanın heykəli isə bürüncdəndir.^[5] .

2010-cu ildə ölkənin hər yerində Bauırjan Momışulının 100 illiyinə həsr olunmuş bayram tədbirləri keçirildi.^[6]

2010 — cu ilin sentyabr ayında Bauırjan Momışulının 30 cildlik əsərlər toplusu nəşr olundu.^[7]

10 dekabr 2010-cu ildə Almatıda Bauırjan Momışulının abidəsi açıldı.^[8]

• Uçan yuva (1974)
• Moskva uğrunda döyüş ,
• Əsgər şəxsiyyəti ,
• Cəbhə ,
• Cəbhədə görüşlər ,
• General Panfilov ,
• Tolegen Toxtarov ,
• Kuba təsiri
• İnsan Gücü (1981)
• Elbaşına Günəş doğsa
• Müharibə psixologiyası (rusca)

• Bibicamal Mukanqızı Momışgəlini, Bauırjandan iki yaş kiçik, sarışın və gözəldir. Bibijamal Muqanqızının ilk övladı Baxıtjan Momışulı doğuluşdur.
• Korkina Klavdiya Qriqoryevna — opera aktrisası, qaraçı qızı. Bu şəxsdən Elena Bauırjanovna anadan olub (16.09.1947)
• Baxıtjamal Kalibekovna Xarici Dillər İnstitutunun aspirantıdır və 13 il Bauırcanla olub.
• Baxıtjan Momışuly, Bauırjan Momışulının oğludur.
• Zeynəb Əhmədova Bauırjankelini (18 yanvar 1945-ci il təvəllüdlü) — gəlin, Baxıtjan Momışulının həyat yoldaşı, yazıçı, qazax ənənələrinin təbliğatçısı. Qayınatası haqqında xatirələr, kitablar və məqalələr yazır.

• Qazaxıstanda, Almatı, Taraz, Atırau, Semey və Cambul bölgəsindəki Asa kəndindəki bir küçəyə qəhrəmanın adı verilib;

• Bauırcan Momışulı prospekti (Astana)

• Bauırjan Momışulı küçəsi (Almatı)

• Cambul vilayətinin keçmiş Burnoye rayonu Bauırjan Momışulı rayonu olaraq dəyişdirildi.
• Bauırjan Momışulı kəndi (Cambul bölgəsi)
• Bauırjan Momışulı kənd rayonu (Cambul bölgəsi)

45 saylı Qazaxıstan klassik gimnaziyası Bauırjan Momışulnın adını daşıyır və məktəbin qarşısına Bauırjan Momışulının büstü qoyulub.

Taraz şəhərində Bauırjan Momuşulı adına Qələbə parkı

• Bauırjan Momışulı prospekti (Çimkənd)
• Almatı (№ 131), Çimkent (42) və Almatıdakı hərbi internat məktəbləri də qəhrəmanın adını daşıyır.
• Çimkənddə Qazaxıstan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin binası və Astanada Bauırjan Momışulının abidəsi var.

Müharibə zamanı

• 6 iyun 1942 Qırmızı Bayraq ordeni ilə;
• 6 iyun 1944 "Moskvanın müdafiəsinə görə" medalı ilə ;
• 1945 — ci ilin iyul ayında iki dəfə 1-ci dərəcəli Vətən müharibəsi ordeni, Fəxri Nişan, Qırmızı Ulduz ordeni ilə təltif edilmişdir.

Müharibədən sonra

• 1970-ci ildə Qırmızı Əmək Bayrağı və Fəxri Nişan ordeni ilə təltif edildi
• 1990 - cı ildə SSRİ prezidenti 11 dekabr fərmanı ilə B. Momışulı, 1941–1945-ci illər müharibəsində faşist işğalçılarına qarşı mübarizədə göstərdiyi şücaət və qəhrəmanlığa görə "Sovet İttifaqı Qəhrəmanı" adına layiq görülmüşdür (medal № 11637).
• 2000-ci ildə "Əsrin adamı" kimi tanındı

• 1967 " Arxamızda Moskva", Rejissor: Məcid Begalin, Bauırjan Momışulı rolunu oynayan: Kəuken Kenjetaev
• 2010 — Qazaxıstanın Bauırjanı (Sənədli film) Kazakhfilm . Kəlilə Nemətoğlu Omarov^[9]
• 2013 — Bauırjan Momışuly (serial) Rejissor: Akan Satayev.
• Həqiqət və əfsanə — müəllif Əzilxan Nurşayikovdur
• Volokolamsk daş yolu — müəllif Aleksandr Bek
• Ataya yüksəliş — müəllif Baxıtjan Momışulı
• Atanın adına — müəllif Baxıtjan Momışulı
• Böyük bir qurdun oğlu — müəllif Baxıtjan Momışulı
• Günəşli günlər — müəllif Zeynəb Əhmədova

Böyük Vətən müharibəsi illərində yalnız iki qazax diviziya komandanı olmuşdur. Birincisi Bauırjan Momışulı, ikincisi Əbülxair Baymoldin.^[10]

"	İntizamı olandan qul olmaz.	"
Baurjan Momışuly

"

Vətən üçün oda düşsən də yanmazsan.

"

"

Çeviklik və cəsarət — igidliyə xas keyfiyyətlərdir.

"

"

Tərbiyə intizamlının, intizamlı isə vətənin xidmətçisidir.

"

• Sabir Omaroviç Rəhimov
• Rahimzhan Koshkarbayev
• İvan Vasilyeviç Panfilov
• Panfilov Diviziyası
• Alexander Alfredoviç Beck

• Bauırjan Momışulı. Qazax dili haqqında fikir
• Bauırjan Momışuly: Mən heç vaxt qızıl və gümüşlə maraqlanmamışam və heç vaxt buna əhəmiyyət verməmişəm! Arxivləşdirilib 2016-12-08 at the Wayback Machine
• Şərəflə doğuldu^{[ölü keçid]}
• "Bir insanı iki dəfə sınamağa ehtiyac yoxdur" Arxivləşdirilib 2017-04-19 at the Wayback Machine