Belarusun dövlət quruluşu

Belarus Respublikası
belar. Рэспубліка Беларусь

Bayraq Gerb
Himn: Belarus Dövlət Himni
Rəsmi dil	Belarus dili
Paytaxt	Minsk
Prezident	Aleksandr Lukaşenko
Baş Nazir	Andrey Vladimiroviç Kobyakov
Ərazi  - Ümumi  - % Su	86-cı yer 207,560 km² 0 %
Əhali  - Ümumi  - Əhali sıxlığı	92-ci yer 9 505 000 46/km²
Müstəqillik günü	25 avqust 1991
Pul	Belarus rublu (₽) (BYN)
Saat qurşağı	UTC +3
Internet TLD	.бел .by
Telefon kodu	375

Belarus Respublikası — unitar dövlət. Konstitusiyası 15 martda 1994-cü ildə qəbul edilmişdir (2004-cü il redaksiyasında qüvvədədir). İdarəetmə forması prezident respublikasıdır.^[1] Dövlət başçısı ümumi, bərabər, birbaşa seçki hüququ əsasında gizli səsvermə yolu ilə 5 il müddətinə seçilən prezidentdir (bir dəfə yenidən seçilmək hüququ ilə; 2004-cü il referendumu hazırda fəaliyyət göstərən prezidentə üçüncü müddətə seçilmək hüququ vermişdir). Yaşı 35-dən aşağı olmayan, seçki gününədək Belarus ərazisində ən azı 10 il daimi yaşayan ölkə vətəndaşı prezident seçilə bilər. İlk prezident seçkiləri Belarus Respublikasında 10 iyun 1994-cü ildə keçirilmiş. Seçkilərdə Aleksandr Lukaşenko qalib gəlmiş. Lukaşenko həmçinin 2001, 2006, 2010 və 2015-ci ildə seçilən prezident seçkilərində də qalib gəlmiş.^[2].

Ali qanunverici orqan ikipalatalı Milli məclisdir. 110 deputatdan ibarət Nümayəndələr palatası majoritar seçki sistemi ilə seçilir. Respublika Şurası dolayı seçkilərlə formalaşdırılır: 6 vilayətin hər birindən və Minsk şəhərindən yerli deputat şuraları tərəfindən 8 deputat seçilir; 8 deputatı prezident təyin edir. Milli məclisin səlahiyyət müddəti 4 ildir. Ali icraedici hakimiyyət orqanı Baş nazirin başçılıq etdiyi Nazirlər Şurasıdır; Baş naziri Nümayəndələr palatasının razılığı ilə prezident təyin edir. Hökumət prezidentin və parlamentin səlahiyyətlərinə daxil olan məsələlərdən başqa, dövlət idarəçiliyinə aid bütün məsələləri həll edir.

Belarusda çoxpartiyalı sistem mövcuddur; parlamentdə təmsil olunan siyasi partiyalar: Belarus kommunist partiyası, Aqrar partiya, Liberal demokrat partiyası; bundan əlavə, Belarus xalq cəbhəsi partiyası və başqaları da fəaliyyət göstərir. 

Belarus Respublikası, konstitusiyaya görə — müstəqil, ayrı, sosial, demokratik, hüquqi və unitar dövlət. Dövlət başçısı prezidentdir. Ölkədə dövlət hakimiyyəti onun qanunvericilik, icra və məhkəməyə bölünməsi əsasında həyata keçirilir. İdarəetmə forması qarışıq respublika^[3], prezident respublikası^[4][5] kimi xarakterizə olunur.

Qanunlarda və konstitusiyada demokratiyanın bəyan edilməsinə baxmayaraq, demokratiya indeksini tərtib edən ekspertlərin fikrincə, respublikada praktiki olaraq sərt avtoritar rejim fəaliyyət göstərir.

Əsas məqalə: Belarus Konstitusiyası

Konstitusiya Belarus Respublikasının əsas qanunudur. Hazırkı konstitusiya Belarus Respublikasının Ali Şurası tərəfindən 1994-cü il martın 15-də qəbul edilmişdir. Sonradan Konstitusiyaya üç dəfə (həmişə referendum yolu ilə) əlavə və dəyişikliklər edilib. 1995-ci il mayın 14-də keçirilmiş referendumun nəticələrinə əsasən, Konstitusiyaya rus dilinin belarus dili ilə bərabər statusu, habelə kobud və ya sistemli şəkildə keçirildiyi halda Prezidentin parlamenti buraxmaq və yeni seçkilər təyin etmək imkanı haqqında müddəalar daxil edilmişdir. Konstitusiyanın və qanunların sonuncu tərəfindən pozulması. 1996-cı il noyabrın 24-də keçirilən referendumda prezidentin səlahiyyətlərini genişləndirən və ölkədə idarəetmə sistemində islahatlar aparan yeni konstitusiya redaksiyası qəbul edildi. 2004-cü il oktyabrın 17-də keçirilən referendumda eyni şəxsin prezidentlik müddətinin sayı ilə bağlı məhdudiyyət konstitusiyadan götürülüb.

Qanunvericilik hakimiyyətini ikipalatalı Parlament — Milli Məclis həyata keçirir. Aşağı palata Nümayəndələr Palatası, yuxarı palata Respublika Şurasıdır.

Milli Məclis 1996-cı ildə Konstitusiyaya edilən dəyişikliklə əlaqədar olaraq, ondan əvvəl parlament olan Belarus Respublikası Ali Şurasının səlahiyyətlərinin dayandırıldığı zaman yaradılmışdır. Milli Məclisin səlahiyyət müddəti 4 ildir.

Nümayəndələr Palatasının tərkibi 110 deputatdan ibarətdir. Deputatların seçilməsi ümumi, azad, bərabər, birbaşa seçki hüququ əsasında gizli səsvermə yolu ilə həyata keçirilir. Seçkilər birmandatlı dairələrdə keçirilir. Birinci çağırış (1996-2000) Nümayəndələr Palatası buraxılmış Ali Sovetin deputatlarından formalaşdırılıb. İkinci çağırış Nümayəndələr Palatası 2000-2004-cü illərdə, üçüncü - 2004-cü ildən fəaliyyət göstərir. Nümayəndələr Palatasının əsas səlahiyyətləri:

• qanun layihələrinə baxır və qəbul edir;
• Prezidentin seçilməsi üçün çağırışlar edir;
• Baş nazirin təyin edilməsinə Prezidentə razılıq verir;
• hökumətə etimadsızlıq votumu bildirir;
• Prezidentə qarşı ittihamlar irəli sürür.

Respublika Şurası ərazi nümayəndəliyi palatasıdır. O, 64 üzvdən ibarətdir: 8 üzv regional və Minsk şəhər şuraları tərəfindən gizli səsvermə yolu ilə seçilir, daha 8 üzv prezident tərəfindən təyin edilir. Respublika Şurasının əsas səlahiyyətləri:

• Nümayəndələr Palatasının qəbul etdiyi qanun layihələrinin təsdiqi və ya rədd edilməsi;
• Konstitusiya Məhkəməsinin altı hakimini və Seçkilər və Respublika Referendumları üzrə Mərkəzi Komissiyanın altı üzvünü seçir;
• Konstitusiya Məhkəməsi sədrinin, Ali Məhkəmənin sədrinin və hakimlərinin və digər rəhbər şəxslərin təyin edilməsinə razılıq verir;
• yerli deputatlar şuralarının işinə nəzarət edir, qanun pozuntusu aşkar edildikdə, onların qərarını ləğv edə və ya ləğv edə bilər;
• fövqəladə və hərbi vəziyyətin tətbiqi haqqında prezidentin fərmanlarına baxır;
• Prezidentin vəzifədən kənarlaşdırılması haqqında qərar qəbul edir.

Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. ISBN 978-9952-441-00-0.