Bosniyanın və Herseqovinanın Avstriya-Macarıstan işğalı

Bosniyanın və Herseqovinanın Avstriya-Macarıstan işğalı (alm. Okkupationsfeldzug in Bosnien‎) — Osmanlı İmperiyasının Bosniya vilayətini nəzarət altına keçirmək üçün Avstriya-Macarıstan silahlı qüvvələri tərəfindən həyata keçirilən hərbi əməliyyat, 1878-ci ildə Berlin konqresi nəticəsində baş vermişdir.

Bosniya və Herseqovinanın Avstriya-Macarıstan işğalı
Tarix	28 iyul — 20 oktyabr 1878
Yeri	Bosniya vilayəti
Nəticəsi	Avstriya-Macarıstan qoşunlarının zəfəri
Münaqişə tərəfləri
Avstriya-Macarıstan İmperiyası Müsəlman üsyançıları Serb üsyançıları
Komandan(lar)
Yozef Filipoviç Yerli üsyan başçıları
Tərəflərin qüvvəsi
153 000 93 000 qədər
İtkilər
1000 qədər ölənlər 4000 qədər yaralanlar məlum deyil
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1878-ci ildə rus-türk müharibəsi Osmanlı İmperiyasının məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Balkan yarımadasının ərazi və siyasi şəraitini yenidən qurmaq üçün böyük dövlətlər Berlin konqresini çağırdı. Berlin müqaviləsi qurultayının yekun aktının 25-ci maddəsinə əsasən, Avstriya-Macarıstan Bosniya və Herseqovina ərazisini qeyri-müəyyən müddətə işğal etmək, habelə Sancak bölgəsinə hərbi birləşmələr daxil etmək hüququnu (formal olaraq bu bölgə üzərində türklərin suverenliyinin qoruyaraq) qazandı. Qərar rusiyapərəst yönümlü böyük Cənubi Slavyan dövlətinin Balkanlarda meydana gəlməsinin qarşısını almaq üçün qəbul edildi (bu Serbiya və Monteneqronun birləşməsi halında mümkün ola bilərdi). Həm Serbiya, həm də Osmanlı İmperiyası Bosniyanın Avstriya-Macarıstan işğalına fəal şəkildə qarşı çıxırdı. Osmanlı İmperatorluğu Avstriya-Macarıstan Xarici İşlər Naziri Dyula Andraşindən təminat aldı ki, nazirin ölkəsi işğalı "müvəqqəti" olaraq nəzərdə tutur.

İşğal zamanı Bosniya vilayətinin 51 147 km² ərazisi, 1.142.000 nəfər əhalisi var idi. Sakinlərin 43%-ı pravoslav serbləri, 39%-ı müsəlmanlar (boşnaklar) və 8%-ı katolik xorvatları idi. Dyula Andraşi bölgənin işğalı "nəfəsli kapellalı gəzinti" kimi keçəcəyinə inansa da, Avstriya-Macarıstan ordusu həm müsəlmanlardan, həm də serblərdən gələn (o ana qədər onlar iki il idi ki, müstəqil Serbiya dövləti yaratmaq üçün türklərlə mübarizə aparırdılar) ciddi silahlı müqavimətlə üzləşmişdir.

İşğal general Yozef Filippoviç fon Filippsberqin komandanlığı altında 13-cü ordu korpusuna həvalə edildi.

Əməliyyat 29 iyul 1878-ci ildə başladı. İyulun 31-də Filippoviçin ordusu Kostaynitsa və Qradişkadan Sava çayını keçdilər. Kolonnalar Banya Luka yaxınlığında birləşdilər, sonra isə Vrbas çayı boyunca Varkar-Vakuf və Yaytse tərəfə yönləndilər. Yürüş zamanı Avstriya-Macarıstan birləşmələri dərviş Loya hacının komandanlığı altında müsəlman partizanların müqaviməti ilə qarşılaşdılar, müntəzəm Osmanlı ordusunun hərbi qulluqçuları da onların sırasına daxil oldular.

Avqustun 5-də general Stefan fon Yovanoviçin komandanlığı altında Neretva çayı boyunca irəliləyən 18-ci Dalmasiya diviziyası Mostarı işğal etdi.

Avqustun 3-də qusar eskadronu Maqlay yaxınlığında partizanlar tərəfindən pusquya salındı. Bu hadisədən sonra komandir üsyançıların edamını məqbul sayan əmr verdi. Avqustun 7-də Yaytse yaxınlığında Bosniyalılar hücum edən Avstriya-Macarıstan diviziyasına qarşı açıq döyüş keçirtdilər, döyüş ərzində Filippoviçin qoşunları 600-dən çox adamı itirdi. Avqustun 13-də Bosniya partizanları Novi Qrad bölgəsində Macarıstan piyada alayının bir hissəsinə hücum etdilər, nəticədə 70-dən çox əsgər və zabit öldürüldü. Avstriya-Macarıstan mətbuatında partizan hərəkətləri "qeyri-sivil" və "xaincəsinə" adlandırılırdı. Düşmən qüvvələrinin geniş vüsət aldığı üçün əməliyyata əlavə 3, 4 və 5 ordu korpusu cəlb edildi. Avqustun 18-də Filippoviç vilayətin Osmanlı valisi Hafiz Paşanın həbsinə əmr verdi.

Avqustun 19-da Avstriya-Macarıstan qoşunları vilayətin paytaxtı Sarayevoya hücum etdilər. Rəsmi məlumatlara görə, Filippoviçin 54 əsgəri öldü, 314-ü isə yaralandı; üsyançılar arasında itkilər 300-ə bərabər idi. Şəhərin ələ keçirilməsindən sonra əsir götürülmüş bosniyalıların çoxsaylı edamları həyata keçirildi.

Sarayevodan ayrıldıqdan sonra üsyançılar yaxınlıqdakı dağlara çəkildi və daha bir neçə həftə müqavimət göstərdilər.

Vilayət ərazisini nəzarətə götürmək bir neçə ay çəkdi. Velika Kladuşa oktyabrın 20-nə qədər işğal edildi. Loya Hacı, 5 oktyabrda Roqatitsa yaxınlığındakı Rakitnitsa çayının dərəsində, ershersoq Yozefin 37-ci Macarıstan piyada alayının əsgərləri tərəfindən əsir götürüldü. Üsyançı lider edam cəzasına məhkum edilsə də, sonradan 5 il həbs cəzası dəyişdirilərək əfv edildi.

Sonradan əməliyyatın hazırlanması və aparılması tənqid olundu. Qeyd edildi ki, Avstriya-Macarıstan, 79 min qiyamçı və 13,800 nizamlı Osmanlı ordusunun şəxsi heyətinə qarşı olduqlarına baxmayaraq, ümumlikdə 153 min əsgər və zabitdən ibarət 5 ordu korpusunu cəlb etmişdir. Avstriya-Macarıstan dəstэышümumi itkiləri təxminən 5000 nəfər təşkil etdi, onlardan təxminən 1000 nəfər öldü.

Əsas məqalə: Bosniya və Herseqovina kondominiumu

Bosniya və Herseqovinanın ərazisi Avstriya-Macarıstan müqaviləsinin mövzusu olmadığından, imperiyanın nə Avstriya, nə də Macar hissəsinin tərkibinə daxil olmadı, ümumi imperiya maliyyə nazirliyinin mülki idarəsinə verilmişdir; eyni zamanda oraya hərbi qubernator təyin edildi. Uzun müddət ərzində işğal altındakı ərazidə iğtişaşlar baş vermişdir. 1908-ci ilə qədər vilayət formal olaraq Avstriya-Macarıstan və Osmanlı İmperiyasının kondominiumu idi. Sonra bu ərazini ilhaq etmək qərarı qəbul edildi ​​(bax Bosniya böhranı), bundan sonra ayrılmış inzibati ərazi vahidi olaraq Avstriya-Macarıstanın hissəsi oldu.

1914-cü ildə Avstriya və Macarıstan taxtlarının varisi ershersoq Frans Ferdinand, serb millətçilərinin sui-qəsd cəhdi nəticəsində Sarayevoda qətlə yetirildi. Bu hadisə Birinci Dünya müharibəsinin başlamasına bəhanə oldu.

• Erwin Matsch (Hrsg.): November 1918 auf dem Ballhausplatz. Erinnerungen Ludwigs Freiherrn von Flotow, des letzten Chefs des Österreichisch-Ungarischen Auswärtigen Dienstes 1895—1920. Böhlau, Wien 1982, ISBN 3-205-07190-5
• Srećko Matko Džaja: Bosnien-Herzegowina in der österreichisch-ungarischen Epoche (1878—1918). Die Intelligentsia zwischen Tradition und Ideologie. (=Südosteuropäische Arbeiten Band 93), Verlag Oldenbourg, München 1994, ISBN 3-48656-079-4
• Wissenschaftliche Mitteilungen aus Bosnien und der Hercegowina. Band 10, 1907, S. 455.
• Richard Georg Plaschka: Avantgarde des Widerstands. Modellfälle militärischer Auflehnung im 19. und 20. Jahrhundert. Böhlau, Wien 2000, ISBN 3-205-98390-4
• Scott Lackey: The Rebirth of the Habsburg Army. Friedrich Beck and the Rise of the General Staff. ABC-CLIO, 1995, ISBN 0313031312
• Hubert Zeinar: Geschichte des Österreichischen Generalstabes. Böhlau, Wien 2006, ISBN 3-205-77415-9
• Martin Gabriel: Die Einnahme Sarajevos am 19. August 1878. Eine Militäraktion im Grenzbereich von konventioneller und irregulärer Kriegsführung
• Vjekoslav Klaic: Geschichte Bosniens von den ältesten Zeiten bis zum Verfalle des Königreiches. Friedrich, Leipzig 1885
• Scott Lackey: The Rebirth of the Habsburg Army. Friedrich Beck and the Rise of the General Staff. Greenwood Press, Westport 1995, ISBN 0313031312
• Marie-Janine Calic: Geschichte Jugoslawiens im 20. Jahrhundert. Beck, München 2010, ISBN 978-3-406-60645-8
• Liselotte Popelka: Heeresgeschichtliches Museum Wien. Verlag Styria, Graz u. a. 1988, ISBN 3-222-11760-8
• Manfried Rauchensteiner, Manfred Litscher (Hrsg.): Das Heeresgeschichtliche Museum in Wien. Verlag Styria, Graz u. a. 2000, ISBN 3-222-12834-0.