Brest qalası

Brest qalası və ya köhnə adı ilə Brest-Litovsk qalası — Brest, Belarusiyada və ya əvvəlki adı ilə Belorusiya Sovet Sosialist Respublikasında yerləşən 19-cu əsrdə aid Rusiya qalası. 1941-ci il iyunun 22-də İkinci Dünya Müharibəsində Barbarossa əməliyyatının başlaması ilə faşist Almaniyası Sovet İttifaqını işğal etdi. Brest qalasına 1965-ci ildə müharibənin şərq cəbhəsində Brest-Litovsk döyüşündə göstərdiyi müdafiəyə görə Qəhrəman qalası adı verilmişdir. Qəhrəman qalası adı Qəhrəman şəhər tituluna uyğun gəlirdi. 12 sovet şəhəri bu ada layiq görülüb. Brest qalası 135 metr yüksəklikdə yerləşir.[1]

Brest qalası
belar. Брэсцкая крэпасць
rus. Брестская крепость
Brest qalası
Brest qalası
52°05′00″ şm. e. 23°39′10″ ş. u.
Ölkə  Belarus
Şəhər Brest
Yerləşir Brest
Əsas tarixlər 22 iyun – 23 iyul 1941 – Qalanın qəhrəmancasına müdafiəsi
Tikilmə tarixi 1833–1915
Material Kərpic
Vəziyyəti qismən qorunub saxlanılmışdır
Rəsmi sayt brest-fortress.by
Xəritədə yeri
Map
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
1830-cu illərdə qala
1941-ci ildə qala

Açıqlama[redaktə | mənbəni redaktə et]

Brest qalası 19-cu əsrin əvvəllərində tikildiyindən Ulduz qalasının konturlarını qoruyub saxlamışdır. Qalanın özəyini təşkil edən Hisar qalası, Buq çayının və Muxavets çayının iki qolunun ortasındakı adada yerləşir. Adada 4 mərtəbəli yarımqüllələr və iki mərtəbəli kazarmalar tikilib. 1,8 km uzunluğunda olan kazarmada 500 otaq var və çox möhkəm qırmızı bloklardan ibarət qalın divarları ilə 12.000 əsgər qəbul edə bilir. Tikildiyi zamanda qalaya daxil olmaq üçün dörd qapı var idi. Bu gün yalnız Xolm qapısı və Terespol qapısı qalıb, kazarmaların əksəriyyəti xarabalıqlar altındadır.

Qala körpübaşı kimi istifadə edilən 3 istehkamla əhatə olunub. Muxavets çayının kiçik qollarından və arxlardan (su arxlarından) istifadə etməklə tikilmişdir. 10 metr uzunluğundakı qazıntılar və içərisinə qoyulmuş qırmızı kərpic qazamatları ilə möhkəmləndirilmişdir. 3 qüllə iki şəhərin adını daşıyır. Bunlar: Belarusun Kobrin şəhəri, Polşanın Terespol və Volın şəhərləri və əsasən Ukraynada yerləşən tarixi Volhinya bölgəsidir. Kobrin qalası ən böyük qaladır. Şimal-şərq bölgəsində yerləşir. Forması at nalına bənzəyir. Dörd möhkəmləndirici qülləsi var. Qərb hissəsində 3 ayrı bastion və lunet var. Terespol qalası qərb tərəfin körpübaşı idi və 4 ayrı luneti var idi. Volın qalası cənub-şərq hissəsindəki körpübaşı idi 2 ayrı qala və 2 möhkəmləndirici qülləsi var idi.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tikilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rusiya imperiyasında qalanın tikintisinə 1833-cü ildə rus hərbi mühəndisi Karl Opperman köhnə Brest qalasının eskizi əsasında başlamışdır.

İkinci Dünya Müharibəsi zamanı[redaktə | mənbəni redaktə et]

1941-ci ilin iyun-iyul müharibəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas məqalə: Brest qalasının müdafiəsi
Qalanın içərisindən tapılan yazının surəti: “Ölürəm, amma təslim olmayacam, Əlvida Vətən 20.VII.41” Brest qalasının müdafiə muzeyində sərgilənir.

22 iyun 1941-ci ildə, Moskva vaxtı ilə saat 4:15-də Alman Vermaxt xəbərdarlıq etmədən Brest qalalarına hücum etdi. Hücum Ağır Artilleriya Batalyonu 833 Nr. III ("Tor") və Nr. IV (“Odin”) artilleriyasından başladı.[2] Hazırlıqsız yaxalanan müdafiəçilər cəbhə qura bilmədi. Saat 9-a qədər qala tamamilə mühasirəyə alındı. Qaladakı sonuncu müdafiə obyekti iyunun 29-da ələ keçirilib. 6800-ə yaxın sovet əsgəri və komandiri əsir götürüldü. 2000-ə yaxın əsgər və zabit öldürüldü, almanlar isə 430-a yaxın əsgər və zabitini itirdi.

Sovet mifologiyasına görə, müharibə iyulun 20-dək davam etdi və heç kim almanlara təslim olmadı. Bu hekayə Qırmızı Ordunun və sovet xalqının dözümlülüyünün və cəsarətinin sübutu oldu.

1941-ci il avqust[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şərq cəbhəsinin müxtəlif bölgələrinə səfəri zamanı Hitler və Mussolini 26 avqust 1941-ci ildə Qalaya baş çəkdilər. Hadisə yerində ciddi təhlükəsizlik tədbirləri görülüb.

Qalıqları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müharibə Memorial Kompleksi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1960-cı illərin sonlarında "Brest Qəhrəman qalası" döyüş memorial kompleksinin tikintisinə başlandı. Kompleks 25 sentyabr 1971-ci ildə açılmışdır.[3] Xatirə kompleksi kədər və qürur hissi keçirən məşhur turistik məkandır. Qalada barıt bunkerləri, qalalar, digər istehkamlar, köhnə qalanın yerində müdafiə muzeyi və yeni monumental tikililər: Baş Qapı, obelisk, əsas abidə, “Susuzluq” heykəli var.

Ümumdünya İrs Vəziyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kompleks 30 yanvar 2004-cü ildə Mədəniyyət kateqoriyasında YUNESKO-nun Ümumdünya İrs ilkin siyahısına əlavə edilmişdir.[4] Qalanın qorunması və inkişafı Brest Qalasının İnkişafı Fondu tərəfindən həyata keçirilir.[5][6]

Brest şəhərinin simvolu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Brest qalası Brest FK-nin loqosunda əks olunub. Eyni zamanda, Brest qalası Belarusun Brest şəhərinin simvolu kimi istifadə olunmuşdur.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ ""Brest Fortress Height and Location"". elevationmap.net (ingilis). 30 dekabr 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2018.
  2. ↑ ""Мортира КАРЛ"". crypto.hut2.ru (rus). 6 iyul 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2018.
  3. ↑ ""the official website of the war memorial"". brest-fortress.by (ingilis). 3 iyul 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2018.
  4. ↑ ""UNESCO Tentative List for Belarus"". whc.unesco.org (ingilis). 17 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2018.
  5. ↑ ""Brest Heritage"". brestheritage.by (rus). 22 avqust 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2018.
  6. ↑ ""Brest Fortress Development Foundation to receive US Grant"". tvr.by (ingilis). 29 iyul 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 yanvar 2018.