Erlik
Erlik – türk mifologiyasında əsas şər tanrısı. İrlik (Yerlig, Yerlik) Xan olaraq da bilinər. Monqolcada Erleg (Yerleg) Xan olaraq xatırlanar. Pisliklərin qaynağıdır. Yeraltında yaşayır. Saçları, gözləri və qaşları ilə atı qaradır. Çəngəl (cütlü) saqqalı dizlərinə qədər uzamıştır. Buynuzları ağac köklərinə, bığları çöl donuzunun dişlərinə bənzər. Yatağı qunduz dərisindən, qədəhi insan kəlləsindəndir. Qamçısı qarailandandır. Körüyü, cazibədar və örsün vardır. Doqquz oğlu ilə doqquz qızı vardır. Çənəsi tokmak kimidir. Eyerlenmiş doqquz boğası vardır. Gümüş bir taxtı vardır. Yeraltında dəmir sarayında yaşayır. Yastı dəmirdən bir qalxanı tapılar. Qılıncı geniş ağızlı bir palan. Qoca və çirkin bir görünüşə malikdir. Qara rənglə işarələniyər. Özünə qara at qurban edilir. Kayra Xan ilk əvvəl bir varlıq yaradıb onun vasitəçiliyi ilə də yer üzünü, dağları, vadiləri meydana gətirmişdir. Bu varlığın özünə baş qaldırması üzərinə, ona "Ərlik / Erlik" adını verərək işıq kainatında yeraltına atmış, həmçinin yerdən doqquz budaqlı bir ağac böyüdərək hər budağında dəyişik bir cins insan yaratmışdır. Sonsuz suların içindən torpaq (palçıq) çıxarma vəzifəsi ona verilmiş, lakin Erlik (Ərlik) yer üzü yaradılarkən ağızında özü üçün bir parça torpaq saxlamış, lakin bu etdiyi aydın olunca cəzalandırılmışdır. Məlumatsız, dağıdıcıdır. Nizam və sülh istəməz. Dincliyə qarşıdır, yer üzünü qarışdırmaq istəyir. Sonsuz qaranlıqların içində yaşar. İradəsi yoxdur. İradəsizliyi işarələr. Bağışlanılar, lakin dərhal sonra pisliyə dalar. Kainatın başlanğıcında yalnız Ülgən və Ərlik vardır. Qaz və qu cildinə girərək sonsuz suyun üzərində uçurlar.[1] Kayra Xan isə kainatdan əvvəl də mövcuddur. İki itinin adı Kazar və Pazardır. Yeraltındakı çayın kənarında, yüksək bir dağın ətəyində qırx bucaqlı daş evində yaşayır. Polad mizraq şəklində bir tilsimi vardır. Bir insanın əlinə keçdiyində ölümcül bir silah olar. Bütün düşmənləri yox edər. Göz qapaqları bir qarış, saçları dimdik, üzü qan kimi qırmızıdır. Bığı qıvrılaraq qulağına asılmışdır. Bədəni ilanlarla örtülüdür. Donuz buynuzlu öküzünün kürəyində səfər edər. Qızlarının heç birinin adı yoxdur. Pis ruhların hamısı onun suverenliyi altındadır. Pora ninci və Qara ninci adlı iki müavini vardır. Göydən qovulduğunda köməkçi və xidmətçilər də onunla birlikdə yerə tökülmüşdür. O sürətlə torpağın altına saplanmışlardır. Erliyin gəlişi ilə aləmə birdən qaranlıq çökər, külək əsər, fırtına qopar, yer sarsılır. Yeraltını quru bir günəşlə işıqlandırar. 1980-ci ildə Monqolustanda tapılan bir dinozavra Erlik adına istinadən Erlikozavr adı verilmişdir[2]. Doqquz oğlu vardır, bunlardan biri Sokor (Tək gözlü) və biri də Çolok (Tək əlli)dir və hər biri yerin doqquz qatını işarədir:
| Erlik | |
|---|---|
 | |
| Mifologiya | Türk mifologiyası |
| Yer | Tamaq |
| Türk mifologiyası |
|---|
 |
|
İnanc sistemi |
|
Dastan və qəhramanlar |
 Kateqoriya: Türk mifologiyası |
1. Qaraş Xan, 2. Matır Xan, 3. Şıngay Xan, 4. Kömür Xan, 5. Badış Xan, 6. Yabaş Xan, 7. Temir Xan, 8. Uçar Xan, 9. Kerey Xan
Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
(Ər/Er/Yer) kökündən törəmişdir. Kişi, güc və yer, yer altı sözləri ilə əlaqəlidir. Buryatcada qan içən mənasında istifadə edilər.
Həmçinin baxın[redaktə | mənbəni redaktə et]
Daxili keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Çoban, Ramazan Volkan. Türk Mitolojisinde Kötülük Tanrısı Erlik’in İnanıştaki Yeri, Tasviri ve Kökeni (Türkçe) Arxivləşdirilib 2021-09-12 at the Wayback Machine
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine (türk.)
- ↑ R. Barsbold və A. Perle, 1980, "Segnosauria, yırtıcı dinozavrların yeni dəstəsi", Acta Palaeontologica Polonica 25(2): səh. 187-195