Eyiti Negisi

Eyiti Negisi - (yap. 根岸 英一 Rom: Negishi Eiichi 14 iyul 1935[2][3][…], Sintzin[d][6] – 6 iyun 2021[4], İndianapolis[4]) Yaponiya[7] kimyaçısıdır. Negisi reaksiyasının kəşfçisi kimi tanınır. Perdyu Universitetinin (ABŞ) fəxri professorudur. 2010-cu il kimya üzrə Nobel mükafatı laureatıdır.

Eyiti Negisi
yap. 根岸 英一
Doğum tarixi 14 iyul 1935(1935-07-14)[2][3][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 6 iyun 2021(2021-06-06)[4] (86 yaşında)
Vəfat yeri
Uşağı 2
Elm sahəsi üzvi kimya[1]
Elmi dərəcəsi
İş yerləri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları "Mədəniyyət" ordeni
Kimya üzrə "Nobel" mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

E.Negisi 14 iyul 1935-ci ildə Çançun şəhərində anadan olub (o vaxt - Yaponiyanın kukla dövlətinin paytaxtı Mançukuo, hazırda Çinə məxsusdur).[8] 1958-ci ildə Tokio Universitetində üzvi kimya üzrə bakalavr dərəcəsini bitirmişdir. 1958-ci ildən 1960-cı ilə qədər Teidzin şirkətində işləmişdir.

O, 1963-cü ildə Pensilvaniya Universitetində üzvi kimya üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsi almışdır. Diplomunu aldıqdan sonra 1966-cı ilə qədər işlədiyi Teidzin şirkətinə işini davam etməyə qayıdıb. Daha sonra ABŞ-a köçmüş və burada Perdyu Universitetində Herbert Brovn ilə iki il dissertant kimi çalışmışdır. 1968-ci ildə orada dosent vəzifəsini almışdır. 1972-1979-cu illərdə Sirakuz Universitetində əvvəlcə dosent köməkçisi, 1976-cı ildən isə dosent vəzifələrində işləmişdir. 1979-cu ildə Perdyu Universiteti>nə tam professor kimi qayıtmışdır.

1999-cu ildən Perdyu Universitetində kimya üzrə fəxri professordur.

2018-ci ilin mart ayında o, həyat yoldaşı ilə İllinoys ştatında maşın sürərkən ehtimal ki, yolu azdıqları üçün itkin düşmüşdürlər. Sonra E.Negisi sağ tapılsa da, lakin həyat yoldaşı ölü tapılmışdır.[9]

E.Negisi 6 iyun 2021-ci ildə 85 yaşında vəfat etmişdir.[10]

Elmi nailiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

E.Negisi elmi tədqiqatlarına 1966-cı ildə Herbert Braunun rəhbərliyi ilə başlamışdır. Onun ilk işləri karbon-karbon bağlarının əmələ gəlməsinin müxtəlif bororqanik reaksiyalarının tədqiqinə həsr edilmişdir. Bir müddət sonra alim başa düşmüşdür ki, sintezi sürətləndirən katalitik reaksiyaların tapılmasına diqqət yetirmək lazımdır.

1972-ci ildə E.Negisi keçid metallarının kataliz etdiyi orqanometalik reaksiyalar üzrə tədqiqatlara başlamışdır. 1976-1978-ci illər ərzində E.Negisi palladium və ya nikel ilə katalizləşdirilmiş maqnezium, sink, bor, alüminium, stronsium və sirkonium olan müxtəlif orqanometal maddələrin iştirakı ilə çarpaz birləşmə reaksiyalarını təsvir edən 10-a yaxın məqalə dərc etmişdir.

Bu gün tərkibində sink, alüminium və ya sirkonium olan reaksiyalara Negisi reaksiyaları deyilir. Bu kəşflərə görə E.Negisi 2010-cu ildə gündəlik həyatımızı yaxşılaşdıran mürəkkəb molekulların qurulması məqsədi ilə karbon atomlarını bir-biri ilə birləşdirmənin yeni, daha səmərəli yollarını təkmilləşdirdiklərinə görə Kimya üzrə Nobel Mükafatına layiq görülmüşdür.[11] Bu mükafatı Riçard Hek və Akir Suzuki ilə bölüşmüşdür.

Elmi cəmiyyətlərə üzvlüyü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Amerika Kimya Cəmiyyəti (1979-cu ildən)
  • Amerika Elmin İnkişafı Assosiasiyası (I dəfə —1975-1980; II dəfə — 1992-1994 illər arasında)
  • Phi Lambda Epsilon (1984-cü ildən)
  • Yapon Kimya Cəmiyyəti (1985-ci ildən)
  • Sigma Xi (1989-cu ildən)[12]
  • ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının xarici üzvü (2014-cü ildən)[13]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  2. ↑ 1 2 http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1715742/Negishi-Ei-ichi.
  3. ↑ 1 2 http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1719562/Nobel-Prizes-Year-In-Review-2010/296811/Prize-for-Chemistry.
  4. ↑ 1 2 3 4 https://www.purdue.edu/newsroom/releases/2021/Q2/ei-ichi-negishi,-one-of-2-nobel-prize-winners-from-purdue-university,-dies.html.
  5. ↑ 1 2 NNDB (ing.). 2002.
  6. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #172282632 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  7. ↑ С начала 1960-х годов живёт и работает в США, однако американского гражданства не имеет
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2015-06-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-07-18.
  9. ↑ International News | Latest World News, Videos & Photos -ABC News - ABC News. Дата обращения: 15 марта 2018. Архивировано из оригинала 14 марта 2018 года.
  10. ↑ https://www.purdue.edu/newsroom/releases/2021/Q2/ei-ichi-negishi,-one-of-2-nobel-prize-winners-from-purdue-university,-dies.html
  11. ↑ The Nobel Prize in Chemistry 2010 Архивная копия от 8 марта 2010 на Wayback Machine (англ.)
  12. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2024-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-07-18.
  13. ↑ Ei-ichi Negishi Архивная копия от 19 декабря 2018 на Wayback Machine  (англ.)

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]