Hers

Hers (qısaca ing. Hz, azərb. Hs‎) — Beynəlxalq vahidlər sistemində (Sİ) dövri proseslərinin (məs. yırğalanma) hmg tezliyinin vahididir. Hers — xüsusi adlanmaya və işarəyə malik törəmə vahididir. Beynəlxalq sistemin başqa vahidləri kimi Hs-də müəyyən ifadəyə malikdir:

Hers
Ümumi məlumatlar
Ölçdüyü anlayış Tezlik[1][2]
Adını daşıyır Henrix Hers
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
1 Hs = 1 san−1

1 Hers — cismin 1 saniyə müddətində 1 tam dövrünün malik olduğu tezliyə bərabərdir. Sİ-nin qaydalarına əsasən Hers vahidin yazılışı birinci hərfi böyük olmaqla sətri hərflərlə ilə yazılır.

Göz qırpma tezlikləri: F=0,5 Hs, (Hs = Hers) 1,0 Hs və 2,0 Hs. Tezlik və interval (zaman, t=san) həmişə tərs mütənasibdir: f=1/T; T=1/f.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Henrix Hers

Vahid XIX əsrdə yaşamış və elektrodinamikanın inkişafında misilsiz töhfələri olan alman fiziki Henrix Hersin şərəfinə adlandırılmışdır. Ad 1930-cu ildə Beynəlxalq elektrotexnika komissiyası tərəfindən təsis edilmişdi.[3]. 1960-cı ildə XI Baş konfransda bu ad Sİ-də tezliyin vahidi olaraq qəbul edilmişdi.

Bölünənləri və ayrı-ayrı vahidləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Onluq bölünən ədədləri və ayrı-ayrı vahidlər Sİ-in standart ön şəkilçilərinin köməyi ilə yaradır.

Dərəcəsi Adı Simvolu Dərəcəsi Adı Simvolu
100 Hers Hs ~ ~ ~
101 dekaHers deHs 10−1 desiHers dHs
102 hektaHers hHs 10−2 santiHers cHs
103 kiloHers KHs 10−3 milliHers mHs
106 meqaHers MHs 10−6 mikroHers µHs
109 giqaHers GHs 10−9 nanoHers nHs
1012 teroHers THs 10−12 pikoHers pHs
1015 pekaHers PHs 10−15 femtoHers fHs
1018 eqzaHers EHs 10−18 attoHers aHs
1021 zettaHers ZHs 10−21 zeptoHers zHs
1024 yottaHers YHs 10−24 yoktoHers yHs

Hers və Bekkerel

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sİ-də hersdən başqa daha eyni bərabərliyə malik (1/s) bir törəmə vahid mövcuddur: bekkerel törəmə vahidi. Vahidlərin ikisi də bərabərliyə malikdir, amma adlarının müxtəlifliyi, onların tətbiq sferalarının fərqi ilə bağlıdır: Hers yalnız dövri proseslər üçün istifadə olunur, amma Bekkerel — yalnız radionuklidlərin[4] dağılmasının təsadüfi prosesləri üçün istifadə olunur.

Maraqlı faktlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İnsan qulağıyla qəbul edilən tezliklərin orta diapazonu 20 Hs-dan 20 KHs-a qədər uzanır.
  • Sakit vəziyyətdə ürək təxminən 1 Hs tezliklə döyünür (qeyd: almanca tərcümədə "Herz" sözü "ürək" sözüdür. Ancaq, böyük fizikin soyadı Hertz yazılır).
  • Birinci oktavanın lya notunun tezliyi 440 Hs təşkil edir. Kamertonun standart tezliyidir.
  • İnsan tərəfindən qəbul edilən elektromaqnit sahəsinin tərəddüd tezlikləri şüa (işıq) kimi, 3,9 * 1014-dan 7,9*1014 Hs diopazonuna qədər uzanır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 6.5.3 // Quantities and units—Part 1: General (ing.). 1 ISO, 2009. P. 18. 41 p.
  2. ↑ SI A concise summary of the International System of Units, SI (ing.). 2019.
  3. ↑ "BEK-in tarixi" (ingilis). BEK. 2013-06-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013 - 09-01.
  4. ↑ "Units with special names and symbols (ing.) Beynəlxalq büronun saytında simvollar və adlar". 2009-06-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-11-03.