Kürd Ovşarı (Simfonik muğam)
Kürd Ovşarı — Fikrət Əmirov tərəfindən 1948-ci ildə bəstələnmiş simfonik muğamdır.
| Kürd Ovşarı | |
|---|---|
 | |
| Bəstəkar | Fikrət Əmirov |
| Forma | simfonik muğam |
| Premyera | |
| Dinlə | |
|
Moskva Radio Simfonik Orkestri (dirijor: Rauf Abdullayev, 1996) |
|
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yazılma tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Fikrət Əmirov "Şur" və "Kürd-Ovşarı" simfonik muğamlarını 1948-ci ildə yazıb. Hər iki əsər bitkin, müstəqil formaya malik olsa da, mövzu baxımından bir-birini tamamlayaraq bir növ dulogiya əmələ gətirir. Bəstəkar, "Kürd-Ovşarı" simfonik muğamında "Şur" simfonik muğamının melodik elementlərindən istifadə edir.[1] Muğamı simfonik orkestr vasitəsiylə səsləndirmək ideyasını F. Əmirova Bülbül vermişdi.[2] Lakin, bəstəkarın özünün də tarzən olması və muğamlara bələdliyi də bu işdə xüsusi rol oynamışdır. "Şur" və "Kürd-Ovşarı" simfonik muğamlarını yazması haqqında xatirələrində F. Əmirov qeyd edir:
|
“Simfonik muğamlar üzərində işləməyə məni Bülbül dəvət etdi. Biz gecə-gündüz çalışırdıq. Müharibədən sonrakı ağır illərdə mənim üzərimə anam və bacılarımın qayğıları da düşürdü. Evdəkilərin nigarançılığını duyan Bülbül bütün bu müddət ərzində özlərinin ev xadimələri Mariya ilə ailəm üçün zənbil-zənbil yeməklər göndərirdi ki, mən sakit işləyə bilim.” [3] | 
|
Bəstəkarın növbəti xatirəsində isə onun simfonik muğamlar üzərində işləyərkən ustad sənətkarlardan necə bəhrələnməsi əks olunur: "1948-ci ildə "Şur" və "Kürd-Ovşarı" simfonik muğamları üzərində çalışdığım zaman böyük sənətkar Bülbülün sayəsində mən Qurban Pirimov və Seyid Şuşinski ilə tez-tez görüşərək işləyirdim."[4]
S. Təhmiraqızı "Fikrət Əmirov" adlı tədqiqat əsərində qeyd edir ki, "Musiqi sənətində tamamilə yeni bir janr olan simfonik muğam janrını yaratmaqla, F. Əmirov çətin və cəsarətli yaradıcılıq məsələsinin öhdəsindən bacarıqla gəlmişdir. Çox məzmunlu və orijinal formalı bu əsərlərdə dərin musiqi təfəkkürü, koloritli tapıntılar, xalq musiqisinə yaradıcı münasibət öz təcəssümünü tapır."[4] Musiqişünas F. Əliyeva isə yazır: "F. Əmirov Azərbaycan xalq musiqisinin zəngin melodiya, məqam, ritm qanunlarının dərin qatlarına vararaq, prinsip etibarilə Avropa bəstəkarlıq təfəkkürünün məhsulu olan və musiqili-bədii kateqoriya kimi məhz bu mədəniyyət daxilində formalaşmış simfonizm üslub-janr sistemində yeni şaxə yaratmışdır."[5]
| Fikrət Əmirovun simfonik muğamları |
|---|
|
İfa tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]"Kürd-Ovşarı" simfonik muğamı ilk dəfə 1948-ci ildə Niyazinin idarəsi ilə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında ifa edilib.[6] "Şur" və "Kürd-Ovşarı" simfonik muğamlarına görə bəstəkar 1949-cu ildə SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Dövlət mükafatına layiq görülüb. Daha sonra əsər tanınmış drijorlar Rojdestvenski, Stokoveski kimi sənətkarların idarəsi ilə ifa edilmişdir. Azərbaycan drijorlarından Rauf Abdullayev, Fəxrəddin Kərimov və Yalçın Adıgözəlovun da interpretasiyasında "Şur" muğamı səsləndirilmişdir.
Forma
[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Kürd-Ovşarı" simfonik muğamı Kürd-Ovşarı zərbi-muğamının xüsusiyyətlərinə əsaslanır. Əsər dörd bölmədən ibarətdir. Çox cəld templə ifa olunan əsər, bəstəkarın "Şur" simfonik-muğamı ilə müqayisədə miniatür həcmlidir. Burada əsasən zərbi-muğam xüsusiyyətləri saxlanılır (Ovşarı, Kürdi, Mani bölmələri), yalnız Şahnaz bölməsi improvizasiya şəklindədir. "Şur" simfonik muğamından fərqli olaraq, Fikrət Əmirov "Kürd-Ovşarı" simfonik muğamında təsnif və rənglərə üstünlük verməmişdir. İstisna olaraq, yalnız Şahnaz bölməsindən əvvəl təsnif verilir.
"Kürd-Ovşarı" simfonik muğamı nəfis, lirik və zərif giriş mövzusu (bas-klarnet) ilə açılır. Bu mövzu 1940-cı ildə Cabbar Qaryağdıoğlunun ifasında nota salınmışdır.[7] Mövzu üç hissəli formadadır, burada solo melodiya bütün orkestrin partiyası ilə növbələşir.
Ovşarı bölməsi rondovaridir. "Ovşarı" qədim aşıq mahnısının adıdır və aşıq musiqili-poetik yaradıcılığında bir ənənəvi hava kimi məşhurdur. Burada Ovşarı refren kimi təkrar olunur. Birinci epizod fleytada, ikinci epizod isə trubada ifa edilir. Onun davamı kimi "Şur" muğamından Simayi-Şəms bölməsinin mövzusu səslənir. Ovşarı və təsnif arasında yenə Simayi-Şəms verilir. Lirik təsnifin melodiyası Seyid Şuşinskinin ifasından nota salınmışdır.[7] Lirik təsnif orkestrdə çox orijinal tembrlərə həvalə olunur. Taxta nəfəsli alətlərlə valtornaların fonunda mövzunu fleyta-piccolo fleyta ilə birlikdə ifa edir. Təsnif üçhissəli formadadır. Onun orta hissəsinin mövzusu bəstəkarın özü tərəfindən düşünülmüşdür.[7]
.png)
Şahnaz bölməsi inkişaflı olub, sərbəst improvizasiya şəklində qurulur. Onun başlanğıcı akkordlarla ifadə olunsa da, sonra dialoq şəklində verilir. Nəfəsli və simli alətlər dialoqa qoşulurlar. Fortepianonun solosunda səslənən kiçik kadensiya "Şur" simfonik muğamından Şur-Şahnaz bölməsinin materialı üzərində bütün şöbənin kulminasiyasına gətirib çıxarır. Həmin hissəni orkestr ifa edir.
.png)
Qoboyun kadensiyasından sonra Kürdü bölməsi verilir. Burada Fikrət Əmirov tarzən Qurban Pirimovun ifasından nota saldığı[8] toy mahnısının melodiyasından istifadə etmişdir. Melodiya qoboy solosunda simli və nəfəsli alətlərin qənaətcil akkordları fonunda səslənir.
"Kürd-Ovşarı" simfonik muğamının son bölməsi Mani təntənəli xarakter daşıyır. Ovşarı kimi bu bölmə də rondovari şəkildədir. Rondonun epizodları Simayi-Şəms və bəstəkarın artıq "Şur" simfonik muğamında istifadə etdiyi epizodun üzərində qurulur. Burada həmin epizod yeni orkestrləşdirmədə təqdim edilir.
.png)
"Kürd-Ovşarı" simfonik muğamının kodası işıqlı, təntənəli xarakter daşıyır. Kod həm də özündə repriza funksiyası daşıyır. Burada Maye-Şur və Simayi-Şəmsin leytdönümü verilir.
Diskoqrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri, drijor: Niyazi, Мелодия, 1972
- Moskva Radio Simfonik Orkestri, drijor: Rauf Abdullayev, Olympia, 1996
- Moskva Simfonik Orkestri, drijor: Antonio de Almeida, ASV, 1998
- Rusiya Filarmoniya Orkestri, drijor: Dmitri Yablonski, Naxos, 2010
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Təhmiraqızı, 2012. səh. 204
- ↑ Təhmiraqızı, 2012. səh. 203
- ↑ Təhmiraqızı, 2012. səh. 201
- ↑ 1 2 Təhmiraqızı, 2012. səh. 202
- ↑ Əliyeva, F. Muğam. Operadan simfoniya və caza qədər. Bakı. 2003. səh. 178.
- ↑ Təhmiraqızı, 2012. səh. 209
- ↑ 1 2 3 Təhmiraqızı, 2012. səh. 210
- ↑ Təhmiraqızı, 2012. səh. 211
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Əliyev, A.S., Fikrət Əmirovun "Şur" simfonik muğamının dirijorluq təcrübəsində təfsir xüsusiyyətlərinə dair metodik tövsiyələr, Bakı: Azərb. Resp. Təhsil Problemləri İn-tu., Bakı Musiqi Akademiyası, 2007
- Təhmiraqızı, S., Fikrət Əmirov, Bakı: Aspoliqraf, 2012
- Əmirov, Fikrət, Simfonik muğamlar, Azərbaycan Sovet Musiqi Ədəbiyyatı, Bakı, 1984
- Əzimli, T., Novator bəstəkar, simfonik muğam janrının - Şərq simfonizminin yaradıcısı, Bakı: Musiqi/Poeziya, 2012
- Виноградов, В., Мир музыки Фикрета, Баку: Ədəbiyyat və incəsənət, 1983
- S. Qasımova, Z. Abdullayeva, Ф., Fikrət Əmirov, Bakı, 2004
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Əsər Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri ifasında, (drijor Silvio Barbato).
- Əsər Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin Əlahiddə Nümunəvi Hərbi Orkestrinin ifasında (drijor Rüfət Axundzadə).
- Əsər Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin ifasında (drijor Rauf Abdullayev)
- Əsər Qrossmont Simfonik Orkestrinin ifasında
 | ||
|---|---|---|
| Operalar |  | |
| Baletlər | «Şur» (xoreoqrafik novella) (1968) • «Nəsimi dastanı» (1973) • «Xəzəri fəth edənlər» (vokal-xoreoqrafik poema) (1975) •  «Min bir gecə» (1979) • «Nizami» (1984) | |
| Musiqili komediyalar | Ürəkçalanlar (1943) • Gözün aydın (1946) | |
| Orkestr əsərləri | «Nizami xatirəsinə» poema (1941) • «Böyük Vətən Müharibəsi qəhrəmanlarının xatirəsinə» (1943) • Xalq çalğı alətləri ilə orkestr üçün «Cəngi» üvertürası (1945, Z. Hacıbəyovla birlikdə) • Orkestrla skripka və fortepiano üçün ikili konsret (1946) • «Nizami» simfoniyası (1947) • Xalq çalğı alətləri orkestri ilə fortepiano üçün konsert (1947, A. Babayevlə birlikdə) • İki simfonik muğam: «Şur», «Kürd-ovşarı» (1948) • Tenor və baritonla orkestr üçün «Qış yolu» poeması (А. Puşkinin sözlərinə) (1949) • «Azərbaycan» süitası (1950) • Fortepiano ilə orkestr üçün ərəb mövzularında konsert (1957, E. Nəzirova ilə birlikdə) • «Azərbaycan kapriççiosu» (1961) • «Simfonik rəqslər» (1963) • «Gülüstan-Bayatı-Şiraz» (1968) • Dörd solist, oxucu və orkestr üçün «Simfonik portretlər» (1970) • Simfonik orkestr üçün «Azərbaycan qravürləri» | |
| Kamera əsərləri | Fortepiano üçün variasiyalar (1941) • Fortepiano üçün «Romantik sonata» (1947) • Fortepiano üçün iki prelüdiya (1948) • Violonçel və fortepiano ilə alta üçün Asəf Zeynallının xatirəsinə elegiya (1948) • Unison skrpka və violonçellə fortepiano üçün «Üzeyir Hacıbəyliyə ithaf poeması» (1949) • Violonçel və alta fortepiano üçün beş pyes (1953) • Fortepiano üçün 12 miniatür (1955) • İki fortepiano üçün alban mövzularında süita (1955, E. Nəzirova ilə birlikdə) • Fortepiano üçün uşaq albomu (1956) • Romanslar, xorlar, mahnılar, Azərbaycan xalq mahnılarının nota salınması • Xor üçün əsərlər (Orkestrlə xor — Gürcüstan. Rustaveli (1970), Saçlı (Spletni, 1970), akapella xorlar) | |
| Tamaşalar üçün musiqi | H. Cavidin «Şeyx Sənan» («Kor ərəbin mahnısı» daxil olmaqla) (1950-ci illər), S. Vurğunun «Xanlar» və «Vaqif», İ. Qasımovun «Xəzərdə sübh» | |
| Filmlər üçün musiqi | «Səhər» (1960) • «Böyük dayaq» (1962) • «Arşın mal alan» (1965) • «Həyat yaxşı zarafatdır, qardaş!» (1966) • «Mən ki, gözəl deyildim» (1968) • «Sevil» (1970) • «Gülüstan bayatı-şiraz» (1972) • «Mücrü» (1973) • «Nəğmə dərsi» (1974) • «Həyat səhifələri» (kinoalmanax) (1974) • «Dünya əfsanələri» (1975) • «Firəngiz» (1975) • «Əziz oktyabr» (1977) • «Fikrət Əmirov» (1985) | |
| Xatirə | Heykəl • Fikrət Əmirov adına Gəncə Dövlət Filarmoniyası • Fikrət Əmirov adına Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblı • Bakıda Fikrət Əmirov adına musiqi məktəbi • Gəncədə Fikrət Əmirov adına musiqi məktəbi • Sumqayıtda Fikrət Əmirov adına musiqi məktəbi • Bakıda küçə • Gəncədə küçə | |
.png&action=edit&redlink=1){kind=link}