Koddun 12 qaydası

Koddun 12 qaydası (ing. Codd's 12 rules) — verilənlər bazası idarəetmə sistemlərində (VBİS) əlaqəli modelin keyfiyyətini və tamlığını təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuş prinsiplər toplusudur.[1] Onlar Edqar Frank Kodd tərəfindən təklif edilib və müasir əlaqəli verilənlər bazasının əsaslarını təşkil edir. Bu qaydalar verilənlər bazasının tam şəkildə əlaqəli[2] (ing. relational) olmasını və istifadəçilər üçün çevik və güvənilir məlumat idarəetmə sistemləri təklif etməsini təmin edir.[3]

Qaydalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. İnformasiya qaydası — verilənlər bazasında bütün məlumatlar cədvəllərdə saxlanılmalıdır və bütün məlumat vahidləri cədvəlin satır və sütunlarına uyğun olaraq yerləşdirilməlidir.
  2. Zəmanətli giriş qaydası — verilən məlumatlara birbaşa giriş təmin edilməlidir. İstifadəçilər hər hansı bir məlumat vahidinə cədvəl adı, sütun adı və satır dəyərləri ilə giriş edə bilməlidirlər.[4]
  3. Sistematik məlumatların müstəqilliyi — məlumatlar fiziki saxlanılma üsulundan asılı olmamalıdır. Məlumatların fiziki saxlama üsulundakı dəyişikliklər tətbiqlərə təsir etməməlidir.
  4. Sistematik struktur müstəqilliyi — verilənlər bazasının məntiqi strukturlarında (cədvəllərdə, sütunlarda və s.) edilən dəyişikliklər istifadəçilərin və tətbiqlərin işləmə qaydasına təsir etməməlidir.[5]
  5. Bütünlük qaydası — əlaqəli verilənlər bazasında bütünlük məhdudiyyətləri (məsələn, ilkin açar (ing. primary key), xarici açar (ing. foreign key) və s.) olmalıdır və bu məhdudiyyətlər cədvəllər üzərində işlənməlidir.
  6. Sərhədli dil qaydası — əlaqəli verilənlər bazası idarəetmə sistemi standart bir dilə malik olmalıdır. Bu dil verilənlərə daxil olma, tərtibat, manipulyasiya və nəzarət əməliyyatlarını yerinə yetirməlidir.
  7. Alt cədvəl qaydası — bir çoxluğun cədvəli başqa cədvəldə bir satır kimi təmsil olunmalıdır.
  8. Məlumat müstəqilliyi — məlumatların emalı verilənlər bazasında saxlanan prosedurlara bağlı olmamalıdır. Məlumatlar hər zaman istifadəçi səviyyəsində saxlanmalı və tətbiqlərdən asılı olmamalıdır.
  9. Fiziki müstəqillik qaydası — verilənlərin fiziki yaddaşda saxlanma üsulu dəyişdirildikdə bu dəyişikliklər tətbiqlərə təsir etməməlidir.
  10. Bütünlük nəzarəti qaydası — bütünlük məhdudiyyətləri verilənlər bazası sistemi tərəfindən təmin edilməlidir. İstifadəçi səviyyəsində bu məhdudiyyətlərə nəzarət etməyə ehtiyac qalmamalıdır.
  11. Paylanmış məlumatların müstəqilliyi — verilənlər paylanmış olsa da, onların işlənməsi sistemin müstəqil şəkildə saxlanılmasını təmin etməlidir.[6]
  12. Məlumatın məntiqi və fiziki müstəqilliyi — əlaqəli verilənlər bazası idarəetmə sistemi cədvəllərdə dəyişikliklər edilməsinə imkan verməli, lakin bu dəyişikliklər verilənlər bazasında saxlanan məlumatların idarə olunmasına təsir etməməlidir.

Bu qaydalar verilənlər bazasının tam əlaqəli modelə uyğun olmasını təmin edir və müasir VBİS-lərin inkişafında və dizaynında əsas istiqamət kimi istifadə olunur.[7]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Codd, Edgar Frank, "Is Your DBMS Really Relational?", Computerworld, 14 October 1985.
  2. ↑ "Codd's 12 Rules". RelDB.org. 2019-06-30. 2020-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 14, 2020.
  3. ↑ Codd, Edgar Frank, "Does Your DBMS Run By the Rules", Computerworld, 21 October 1985.
  4. ↑ Cowley, Stewart. Man vs Big Data: Everyday data explained. 2017. ISBN 9781781317563. İstifadə tarixi: 22 January 2022.
  5. ↑ Kline, Kevin; Gould, Lee; Zanevsky, Andrew. Transact-SQL Programming: Covers Microsoft SQL Server 6.5 /7.0 and Sybase Adaptive Server 11.5. 1999. ISBN 9781565924017. İstifadə tarixi: 22 January 2022.
  6. ↑ Hess, Kenneth. Microsoft Office Access 2007: The L Line, The Express Line to Learning. 2007. ISBN 9780470107904. İstifadə tarixi: 22 January 2022.
  7. ↑ Codd, Edgar F. The Relational Model for Database Management: Version 2. Addison-Wesley Longman Publishing Co., Inc. 1990. ISBN 9780201141924.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Codd, Edgar F. The relational model for database management: Version 2. Addison-Wesley. 1990. ISBN 9780201141924.
  • Harrington, Jan L. Codd's Rules // Relational Database Design Clearly Explained. The Morgan Kaufmann Series in Data Management Systems (2nd). Morgan Kaufmann. 2002. ISBN 9781558608207.
  • Krishna, S. Criteria for Evaluating Relational Database Systems // Introduction to Database and Knowledge-Base Systems. Computer Science. 28. World Scientific. 1992. 91 et seq. ISBN 9789810206192.