Kontekstual məlumatlılıq

Kontekstual məlumatlılıq (ing. contextual awareness) — informatika və texnologiya sahəsində cihazların istifadəçi[1] və ətraf mühitlə bağlı məlumatları toplayaraq onlara uyğun cavab vermə qabiliyyətini ifadə edir.[2] Bu, kontekstə əsaslanan bir yanaşmadır və cihazların real vaxt rejimində mühitdəki məlumatları təhlil etməsinə imkan verir. Kontekstual məlumatlılıq xüsusilə universal hesablama (ing. ubiquitous computing) sahəsində önəmli yer tutur,[3] çünki bu yanaşma texnologiyanın daha intuitiv, şəffaf və istifadəçi ehtiyaclarına uyğun bir şəkildə işləməsini təmin edir.

Əsas elementləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kontekstual məlumatlılıq texnologiyaları bir çox fərqli məlumat növünə əsaslanaraq istifadəçiyə daha yaxşı xidmət göstərir. Bu elementlərə daxildir:[4]

  1. İstifadəçinin yeri — cihazlar istifadəçinin olduğu yeri təyin edərək həmin məkana uyğun məlumatlar və funksiyalar təmin edə bilir. Məsələn, ağıllı telefonun GPS funksiyası ilə istifadəçinin lokasiyası müəyyən edilə və ən yaxın restoranlar haqqında məlumat verə bilər.
  2. Zaman — günün hansı vaxtında olduğuna əsasən cihazlar fərqli məlumatlar təmin edə bilər. Məsələn, səhər saatlarında istifadəçiyə hava proqnozu və yol məlumatları verilməsi.[5]
  3. İstifadəçinin davranışı — istifadəçinin hərəkət və davranışlarına əsaslanaraq cihazlar ona uyğun təkliflər təqdim edə bilər. Məsələn, bir ağıllı saat istifadəçinin aktiv olduğunu təyin edərək onun fiziki fəaliyyətini qeyd edə bilər.[6]
  4. Ətraf mühit — temperatur, işıq, səs səviyyəsi kimi ətraf mühit məlumatları cihazlara istifadəçinin hansı şərtlərdə olduğunu başa düşməyə kömək edir. Məsələn, işıqlı bir otaqda cihazın ekran parlaqlığını avtomatik azaltması.
  5. Cihazlararası əlaqə — cihazlar bir-biri ilə məlumat paylaşaraq daha zəngin bir kontekst yarada bilirlər. Məsələn, bir ağıllı ev sistemi bütün evdəki cihazların vəziyyətini izləyərək istifadəçinin rahatlığını artırır.[7]

Texnologiyaları və tətbiq sahələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kontekstual məlumatlılıq texnologiyaları, müxtəlif sahələrdə istifadəçi təcrübəsini təkmilləşdirmək üçün geniş tətbiq olunur:[8]

  • Ağıllı ev sistemləri — cihazlar istifadəçinin evdə olub-olmamasını təyin edərək işıqları, temperaturu və təhlükəsizlik sistemini avtomatik tənzimləyə bilir.
  • Səhiyyə və geyilə bilən texnologiyalar — geyilə bilən cihazlar (ağıllı saatlar, sağlamlıq monitorları) istifadəçinin fiziki vəziyyətini izləyərək, sağlamlıq vəziyyətinə dair real vaxt məlumatları təqdim edir.[9]
  • Ağıllı avtomobillər — avtomobillər sürücünün yorğunluq səviyyəsini, sürətini və digər vəziyyətlərini təyin edərək təhlükəsizlik tədbirlərini həyata keçirə bilər.
  • Marketinq və reklam — kontekstual məlumatlılıq, istifadəçinin olduğu yer, maraq dairələri və davranışları əsasında ona uyğun reklamlar və təkliflər təqdim edə bilər.[10]

Əhəmiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kontekstual məlumatlılıq, texnologiyanın daha fərdiləşdirilmiş və istifadəçi mərkəzli olmasını təmin edir. Bu, istifadəçilərin gündəlik ehtiyaclarını öncədən təxmin etməklə onların həyatını asanlaşdırır və texnologiya ilə daha təbii bir əlaqə qurmasına imkan yaradır.[11] Eyni zamanda, kontekstual məlumatlılıq məxfiliyin qorunması məsələsini də ortaya qoyur, çünki bu məlumatların toplanması və işlənməsi şəxsi məxfilik üçün müəyyən risklər yarada bilər.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Kortuem, Gerd; Kawsar, Fahim; Sundramoorthy, Vasughi; Fitton, Daniel. "Smart Objects As Building Blocks for the Internet of Things" (PDF). IEEE Internet Computing. 14 (1). January 2010: 44–51. doi:10.1109/MIC.2009.143. ISSN 1089-7801. 2018-10-24 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-04.
  2. ↑ Schilit, B.N.; Theimer, M.M. "Disseminating Active Map Information to Mobile Hosts". IEEE Network. 8 (5). 1994: 22–32. CiteSeerX 10.1.1.49.1499. doi:10.1109/65.313011.
  3. ↑ Towards a Better Understanding of Context and Context-Awareness[daimi ölü keçid]
  4. ↑ Rosemann, M., & Recker, J. Context-aware process design: Exploring the extrinsic drivers for process flexibility (PDF) // T. Latour; M. Petit (redaktorlar ). 18th International Conference on Advanced Information Systems Engineering. Proceedings of Workshops and Doctoral Consortium. Luxembourg: Namur University Press. 2006. 149–158. 2008-08-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-04.
  5. ↑ Kaltz, J.W.; Ziegler, J.; Lohmann, S. "Context-aware Web Engineering: Modeling and Applications" (PDF). Revue d'Intelligence Artificielle. 19 (3). 2005: 439–458. doi:10.3166/ria.19.439-458. 2013-06-21 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-15.
  6. ↑ Dey, Anind K. "Understanding and Using Context". Personal and Ubiquitous Computing. 5 (1). 2001: 4–7. CiteSeerX 10.1.1.31.9786. doi:10.1007/s007790170019.
  7. ↑ "CISCO AAA Overview". 2014-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-04.
  8. ↑ B. Schilit; N. Adams; R. Want. Context-aware computing applications // IEEE Workshop on Mobile Computing Systems and Applications (WMCSA'94), Santa Cruz, CA, US. 1994. 89–101. CiteSeerX 10.1.1.29.5833.
  9. ↑ Paolo Bellavista; Antonio Corradi; Mario Fanelli; Luca Foschini. "A Survey of Context Data Distribution for Mobile Ubiquitous Systems". ACM Computing Surveys. 44 (4). August 2012: 1–45. doi:10.1145/2333112.2333119.
  10. ↑ Schmidt, A.; Aidoo, K.A.; Takaluoma, A.; Tuomela, U.; Van Laerhoven, K.; Van de Velde W. Advanced Interaction in Context (PDF) // 1st International Symposium on Handheld and Ubiquitous Computing (HUC99), Springer LNCS, Vol. 1707. 1999. 89–101. 2017-01-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-04.
  11. ↑ Schmidt, Albrecht. Ubiquitous Computing - Computing in Context // PhD dissertation, Lancaster University. 2002. 2009-04-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]