Lüdviq Vitqenşteyn

Lüdviq Vitgenşteyn (26 aprel 1889[1][2][…] – 29 aprel 1951[3][1][…], Kembric, Birləşmiş Krallıq[3]) — Avstriya filosofu, analitik fəlsəfənin banilərindən və XX əsrin ən parlaq filosoflarından biri. Bəziləri onu İmmanuel Kantdan sonra günümüzə qədərki dövrün ən böyük filosofu hesab edir.

Lüdviq Vitgenşteyn
alm. Ludwig Josef Johann Wittgenstein‎
Doğum tarixi 26 aprel 1889(1889-04-26)[1][2][…]
Vəfat tarixi 29 aprel 1951(1951-04-29)[3][1][…] (62 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi prostat xərçəngi[2]
Elm sahəsi fəlsəfə
Elmi dərəcəsi
  • doktorluq dərəcəsi[d] (1929)
İş yeri
Təhsili
Elmi rəhbərləri Bertran Rassel[4], Frenk Ramsey[4]
İmza
wittgen-cam.ac.uk
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Ludwig Wittgenstein (1929)

Vitgenşteyn qərb fəlsəfəsində iki inqilabi yeniliyin müəllifi kimi tanınır. Bunlardan birincisi onun "Məntiqi-fəlsəfi traktat" əsərinin Vyana dərnəyinə təsiri və nəticədə məntiqi pozitivizmin yaranması, ikincisi isə dilin təbiəti və quruluşuna dair "Fəlsəfi tədqiqatlar" əsəri ilə bağlıdır.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vitgenşteyn 1889-cu ilin 26 aprelində Vyanada yəhudi mənşəli avstriyalı poladtökmə sənayesi maqnatı Karl Vitgenşteynin ailəsində dünyaya gəlmişdir. Ata babası German Xristian Vitgenşteyn yəhudi olmuş, lakin Saksoniyadan Vyanaya köçdükdən sonra protestantlığı qəbul etmişdir.

Mühəndis sənətini öyrənməyə başlayan Vitgenşteyn sonralar onun marağını uçan aparatların quraşdırlımasından fəlsəfi problemlərin riyazi əsasda tədqiqinə yönəldəcək Qotlab Freqenin işləri ilə maraqlanmağa başlayır. Bəzi məlumatlara görə Vitgentşteyn bir neçə dəfə Freqe ilə görüşür və sonuncu ona Vitgenşteynin məşğul olduğu mövzulara dair Rasselin əsərləri ilə maraqlanmağı tövsiyə edir. 1911-ci ildə Vitgenşteyn Kembricə yollanır və o burada Rasselin tələbəsi, köməkçisi və dostuna çevrilir.

1913-cü ildə o Avstriyaya qayıdır və 1914-cü ildə könüllü şəkildə cəbhəyə yollanır. Döyüş əməliyyatları və hərbi əsirlər üçün düşərgəyə düşməsinə baxmayaraq o bu illərdə özünün "Məntiqi-fəlsəfi traktatını" tamamlayır. Əsər 1921-ci ildə alman, növbəti il isə ingilis dilində işıq üzü görür. Əsərin nəşri Avropa fəlsəfəsində böyük əks-səda doğurur. Vitgenşteyn isə Traktatda bütün fəlsəfi problemlərin həll olunduğunu zənn edərək kənd məktəblərinin birində müəllim kimi çalışır. 1926-cı ildə o hələ də bəzi problemlərin həll olunmadığını, traktatının isə yanlış şərh olunduğunu və ən nəhayət əsərdə bəzi fikirlərin yanlış olduğunu anlayaraq Kembricə qayıdır və yenidən fəlsəfə ilə məşğul olmağa başlayır.

Bu vaxtdan 1951-ci ilə kimi Vitgenşteyn yeni dil fəlsəfəsini işləyib hazırlayır. Bu dövrə aid ən mühüm əsəri "Fəlsəfi tədqiqatlar" olur.

Ümumiyyərlə isə filosofun fəaliyyəti iki başlıca mərhələyə bölünür. Traktatla təmsil olunan ilkin dövr, "Fəlsəfi tədqiqatlar "la, eləcə də "Mavi" və "Qəhvəyi kitablar" la təmsil olunan son mərhələ.

Məntiqi-fəlsəfi traktat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
1914-cü il tarixli əlyazma Kembric, Triniti Kolleci

Quruluşca "Məntiqi-fəlsəfi traktat" izahlı cümlələrdən ibarət şaxəli sistemlə müşayət olunan yeddi aforizmdən ibarətdir. Tərkibcə əsər əsas fəlsəfi problemləri dünya və dil nöqteyi nəzərindən izah edən nəzəriyyədən ibarətdir:

  • Dil və kainat – Vitgenşteyn fəlsəfəsinin mərkəzi anlayışı. Traktatda bu iki məfhum güzgü əksi kimi dururlar; dil dünyanı əks etdirir. Çünki dilin məntiqi quruluşu dünyanın ontoloji quruluşuna eynilik təşkil edir.
  • Kainat əksər fəlsəfi sistemlərin güman etdiyi kimi obyektlər deyil faktlardan ibarətdir. Kainat bütün mövcud faktların yığımıdır. Faktlar sadə və mürrəkkəb ola bilər.
  • Obyektlər odur ki, qarşılıqlı əlaqəyə girdikdə faktlar əmələ gətirirlər. Obyektlər onlara bu və ya digər münasibətə girməyə imkan verən məntiqi forma – xassə yığımlarına malikdir.
  • Dildə sadə faktlar sadə cümlələrlə təsvir olunur. Adlar yox, sadə faktlar sadə dil vahidləridir.
  • Bütün dil- kainatda olan hər şeyin, yəni bütün faktların tam təsviridir.
  • Dil eyni zamanda mümkün faktların da təsvirinə imkan verir. Belə bir dil məntiq qanunlarına tabe olur və formalizasiyaya imkan verir. Məntiq qanunlarını pozan və ya müşahidə olunan faktlara aid olmayan bütün cümlələr Vitgenşteyn fəlsəfəsində mənasız qəbul olunur. Belə ki, etika, estetika və metafizika cümlələri mənasız sayılmalıdır.
  • Lakin Vitgenşteynin qətiyyən bu sahələrin əhəmiyyətini azaltmaq niyyəti olmamış, sadəcə onlarda istifadə olunan dilin yararsızlığını israr etmişdir. " Nə haqqda ki danışmaq olmur, o haqda susmaq lazımdır" Traktatın sonuncu aforizmidir.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Logisch-Philosophische Abhandlung, Annalen der Naturphilosophie, 14 (1921)
    • Tractatus Logico-Philosophicus, translated by C. K. Ogden (1922)
  • Philosophische Untersuchungen (1953)
    • Philosophical Investigations, translated by G. E. M. Anscombe (1953)
  • Bemerkungen über die Grundlagen der Mathematik, ed. by G. H. von Wright, R. Rhees, and G. E. M. Anscombe (1956) (a selection from his writings on the philosophy of logic and mathematics between 1937 and 1944)
    • Remarks on the Foundations of Mathematics, translated by G. E. M. Anscombe, rev. ed. (1978)
  • Bemerkungen über die Philosophie der Psychologie, ed. G. E. M. Anscombe and G. H. von Wright (1980)
    • Remarks on the Philosophy of Psychology, Vols. 1 and 2, translated by G. E. M. Anscombe, ed. G. E. M. Anscombe and G. H. von Wright (1980) (a selection of which makes up 'Zettel')
  • The Blue and Brown Books (1958) (Notes dictated in English to Cambridge students in 1933–35)
  • Philosophische Bemerkungen, ed. by Rush Rhees (1964)
    • Philosophical Remarks (1975)
    • Philosophical Grammar (1978)
  • Bemerkungen über die Farben, ed. by G. E. M. Anscombe (1977)
  • On Certainty — A collection of aphorisms discussing the relation between knowledge and certainty, extremely influential in the philosophy of action.
  • Culture and Value — A collection of personal remarks about various cultural issues, such as religion and music, as well as critique of Søren Kierkegaard's philosophy.
  • Zettel, another collection of Wittgenstein's thoughts in fragmentary/"diary entry" format as with On Certainty and Culture and Value.
  • Витгенштейн Л. Логико-философский трактат / Пер. с нем. Добронравова и Лахути Д.; Общ. ред. и предисл. Асмуса В. Ф. — М.: Наука, 1958 (2009). — 133 с.
  • Витгенштейн Л. Философские работы / Пер. с нем. М. С. Козловой и Ю. А. Асеева. Ч. I. — М.: Гнозис, 1994. ISBN 5-7333-0485-6
  • Витгенштейн Л. Философские работы. Ч. II. Замечания по основаниям математики. — М.: 1994.
  • Витгенштейн Л. Дневники, 1914–1916: С прил. Заметок по логике (1913) и Заметок, продиктованных миру (1914) / Пер., вступ. ст., коммент. и послесл. В. А. Суровцева. — Томск: Водолей, 1998. ISBN 5-7137-0092-5
  • Витгенштейн, Л. Голубая книга / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. — 127 с ISBN 5-7333-0232-1
  • Витгенштейн Л. Коричневая книга / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. ISBN 5-7333-0212-7
  • Витгенштейн Л. Лекции и беседы об эстетике, психологии и религии / Пер. с англ. В. П. Руднева. — М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. ISBN 5-7333-0213-5
  • Витгенштейн Л. Заметки по философии психологии. — М.: 2001.
  • Витгенштейн Л. Избранные Работы. М., Территория будущего, 2005. Arxivləşdirilib 2009-09-02 at the Wayback Machine

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
  3. ↑ 1 2 3 4 Витгенштейн Людвиг // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ 1 2 3 4 Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.

Lüdviq Vitgenşteyn haqqında ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitablar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Грязнов А. Ф. Эволюция философских взглядов Л. Витгенштейна: Критический анализ. — М., 1985. — 172 с. — (История философии).
  • Грязнов А. Ф. Эволюция философских взглядов Л. Витгенштейна: Критический анализ. — М.: Изд-во МГУ, 1985.
  • Григорян Г. П. Витгенштейн и Стросон о проблеме чужих сознаний // Историко-философский ежегодник / Отв. ред. Мотрошилова Н. — М., 1986. — С. 191–207.
  • Баллаева Е. А. Витгенштейнова концепция мира как "микрокосма": О мировоззренческих идеях "Логико-философского трактата" // Человек. Общество. Познание. — М., 1981.
  • Галинская И. Л. Эстетика Л. Витгенштейна и искусство модернизма // Современная аналитическая философия. Выпуск 2. — М.: ИНИОН, 1989. — С. 109–133.
  • Грязнов А. Ф. Язык и деятельность: критический анализ витгенштейнианства. — М., 1991.
  • Фон Вригт. Людвиг Витгенштейн: Человек и мыслитель. — М.: 1993. текст [ölü keçid]
  • Сокулер, З. А. Людвиг Витгенштейн и его место в философии XX в. Arxivləşdirilib 2007-10-25 at the Wayback Machine — Долгопрудный, 1994.
  • Руднев, В. П. Божественный Людвиг. Витгенштейн: Формы жизни. — М.: Прагматика культуры, 2002. — 256 c. ISBN 5-7333-0242-9
  • Эдмондс Д., Айдиноу Дж. Кочерга Витгенштейна. История десятиминутного спора между двумя великими философами Arxivləşdirilib 2007-07-15 at the Wayback Machine / Пер. с англ. Е. Канищевой. — М.: Новое литературное обозрение, 2004. — 352 с — (Библиотека журнала "Неприкосновенный Запас"). ISBN 5-86793-332-6
  • Бибихин В. В. Витгенштейн: смена аспекта. — М.: Институт философии, теологии и истории св. Фомы Аквинского, 2005. — 576 с ISBN 5-94242-011-4

Məqalələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Козлова М. С. Концепция философии в трудах позднего Витгенштейна // Природа философского знания. — М., 1975. — С. 218–263.
  • Цыркун Н. А. Эстетические аспекты философии Л. Витгенштейна // Вопросы философии. — 1981. — № 10. — С. 83–94.
  • Кузнецов В. Г. Проблема понимания языковых выражений в логико-семантической концепции Л. Витгенштейна // Вопросы философии. — 1985. — № 9. — С. 137–146.
  • Сокулер 3. А. Проблема "следования правилу" в творчестве Л. Витгенштейна и её интерпретации // Современная аналитическая философия / РАН ИНИОН — М., 1988. — Вып. 1. — С. 127–155.
  • Козлова М. С. Размышления о феноменах сознания в работах позднего Витгенштейна // Проблема сознания в современной западной философии. — М., 1989. — С. 190–212.
  • Руднев В. Витгенштейн: — вскользь, по касательной // Художественный журнал. — 1995. — № 8.
  • Гарвер, Ньютон. Витгенштейн и критическая традиция Arxivləşdirilib 2009-06-24 at the Wayback Machine / Перевод А. Ф. Грязнова // Логос. — 1995. — № 6. — С. 231–247.
  • Уиздом Дж. Витгенштейн об "индивидуальном языке" Arxivləşdirilib 2009-06-24 at the Wayback Machine / Предисловие и перевод В. Руднева // Логос. — 1995. — № 6. — С. 260–271.
  • Рорти Р. Витгентштейн, Хайдеггер и гипостазирование языка. Пер. И. В. Борисовой // Философия Мартина Хайдеггера и современность. — М., 1991. — С.121–133.
  • Руднев В. О недостоверности: Против Витгенштейна // Логос. — 1997. — № 9. — С. 117–129.
  • Руднев В. Божественный Людвиг (Жизнь Витгенштейна) // Логос. — 1999. — № 1. — С. 84–98.
  • Руднев В. Предисловие к публикации "Логико-философского трактата" // Логос, Логос # 1 1999 (11), С. 99–100.
  • Друри, Морис О’Кон. Беседы с Витгенштейном / Перевод В. Руднева // Логос. — 1999. — № 1. — С. 131–150.
  • Крипке С. А. Витгенштейн о правилах и индивидуальном языке / Перевод В. Руднева // Логос. — 1999. — № 1. — С. 151–185.
  • Козлова М. С. Витгенштейн: новый образ философии // Вопросы философии. — 2001. — № 7. — С. 25–32.
  • Вригт Г. Х., фон. Витгенштейн и двадцатый век // Вопросы философии. — 2001. — № 7. — С. 33–46.
  • Блур Д. Витгенштейн как консервативный мыслитель / Перевод А. Веретенникова // Логос. — 2002. — № 5–6 (35). — С. 47–64.
  • Муфф Ш. Витгенштейн, политическая теория и демократия / Перевод Артема Смирнова // Логос. — 2003. — № 4–5 (39). — С. 153–165..
  • Thurman R. A. F. Philosophical Nonegocentrism in Wittgenstein and Candrakīrti in Their Treatment of the Private Language Problem // Philosophy East and West, Vol. 30, No. 3 (Jul., 1980), pp. 321–337