Mario Molina

Mario Molina (19 mart 1943[2][3][…], Mexiko[5] – 7 oktyabr 2020[4], Mexiko) — Meksika-Amerika kimyaçısı, atmosfer kimyasının qabaqcılı, ozon dəliklərinin ən məşhur tədqiqatçılarından biri, Nobel mükafatı laureatı (1995 il) Yerin ozon qatının parçalanasında qaz haloalkanların roluna dair işinə görə (Şervud Rouland və Paul Krutzenlə birgə). Milli Elmlər Akademiyasının (1993)[7] və ABŞ Tibb Akademiyasının, Papa Elmlər Akademiyasının (2000 il)[8], Meksika Elmlər Akademiyasının və Mühəndislik Akademiyasının üzvüdür. Fəlsəfə doktoru (1972 il). MIT-də institut professoru (1989–2004 il), San Dieqoda Kaliforniya Universitetinin fəxri professoru. Üç Meksikalı Nobel mükafatçısından biri (Alfonso Qarsia Robles və Oktavio Paz ilə birlikdə).

Mario Molina
isp. Mario Molina
Doğum adı Mario José Molina Henríquez
Doğum tarixi 19 mart 1943(1943-03-19)[2][3][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 7 oktyabr 2020(2020-10-07)[4] (77 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ürək tutması[6]
Elm sahələri fiziki kimya[1], Kimya mühəndisliyi[1], kimya[1]
Elmi dərəcəsi
İş yerləri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları "Fəxri legion" ordeni kavaleri "Katolik İzabella" ordeninin böyük xaçı Prezidentin "Azadlıq" medalı NASA Exceptional Scientific Achievement Medal
Kimya üzrə "Nobel" mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

O, İsveçrədəki Rozenberg İnstitutunun özəl məktəbini, sonra 1965-ci ildə Meksika Milli Muxtar Universitetini kimya mühəndisliyi üzrə bakalavr dərəcəsini bitirib, daha sonra 1967-ci ilə qədər Frayburq Universitetində təhsil alıb. 1972-ci ildə isə Berklidəki Kaliforniya Universitetindən fiziki kimya üzrə doktorluq dərəcəsi alıb. Irvaynede Kaliforniya Universitetində işləyərkən Şervud Roulandla birlikdə halogenləşdirilmiş alkanların stratosferdəki ozon təbəqəsinə məruz qalma təhlükəsini göstərdi[9]. 2004-cü ildən San Dieqoda Kaliforniya Universitetində, fəxri professor kimi çalışdı. 2016-cı ildə o, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Greenpeace (Yaşıl sülh), və bütün dünya hökumətlərini geni dəyişdirilmiş orqanizmlərə (GMO) qarşı mübarizəni dayandırmağa çağıran bir məktub imzaladı[10][11][12].

Mükafat və fəxri fərmanları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Tayler Mükafatı (1983il)
  • NASA-nın müstəsna elmi nailiyyət medalı (1989il)
  • Maks Plank Mükafatı (1994il)
  • Kimya üzrə Nobel Mükafatı (1995il)
  • Uillard Gibbs Mükafatı (1998il)
  • UNEP Sasakava Ətraf Mükafatı (1999il)
  • Harvard Fondunun 2002-ci İlin Təqaüdçüsü
  • Heinz Mükafatı (2003il)
  • Volvo Ətraf Mükafatı (2004il)
  • Byerknes (Bjerknes) Mühazirəsi, Amerika Geofizika Birliyi (2004il)
  • Ersted Mühazirəsi (2012il)
  • Prezident Azadlıq medalı (2013il)
  • Yer çempionu (2014il)

40-dan çox fəxri fərman alıb.[13]

Seçilmiş nəşrləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Molina M. J., Rouland F. S. Stratosfer xloroflorometan uducusu: xlor atomunun kataliz etdiyi ozonun məhv edilməsi// Təbiət. — 1974. — Cild. 249. — S. 810–812. — doi: 10.1038/249810a0.
  2. Rowland F. S., Molina M. J. Ətraf mühitdə xlorofluorometanlar // Geofizikanın rəyləri. — 1975. — Cild. 13. — S. 1–35. — doi: 10.1029/RG013i001p00001.
  3. Molina M. J., Tso T.-L., Molina L. T., Wang F. C.-Y. Xlor nitrat, hidrogen xlorid və buzun Antarktika stratosfer kimyası: Aktiv xlorun buraxılması // Elm. — 1987. — Cild. 238. — S. 1253–1257. — doi:10.1126/science.238.4831.1253.
  4. Molina L. T., Molina M. J. ClO radikalının öz-özünə reaksiyasından Cl2O2 istehsalı // Fiziki Kimya Jurnalı. — 1987. — Cild. 91. — S. 433–436. — doi: 10.1021/j100286a035.
  5. Molina M. J., Zhang R., Wooldridge P. J., McMahon J. R., Kim J. E., Chang H. Y., Beyer K. D. H2SO4/HNO3/H2O sisteminin fiziki kimyası: Qütb stratosfer buludları üçün təsirlər // Elm. — 1993. — Cild. 261. — S. 1418–1423. — doi:10.1126/science.261.5127.1418.
  6. Bertram A. K., İvanov A. V., Hunter M., Molina L. T., Molina M. J. Troposferik maraq doğuran üzvi səthlərdə OH-nin reaksiya ehtimalı // Fiziki Kimya Jurnalı A. — 2001. — Cild. 105. — S. 9415–9421. — doi: 10.1021/jp0114034.
  7. Zhang R., Suh I., Zhao J., Zhang D., Fortner E. C., Tie X., Molina L. T., Molina M. J. Üzvi turşular tərəfindən gücləndirilmiş atmosferdə yeni hissəciklərin formalaşması // Elm. — 2004. — Cild. 304. — S. 1487–1490. — doi:10.1126/science.1095139.
  8. Molina M. J., Molina L. T. Meqapolislər və atmosfer çirklənməsi // Hava və Tullantıların İdarə Olunması Assosiasiyasının jurnalı. −2004.-Cild.54.-S. 644–680. doi:10.1080/10473289.2004.10470936.
  9. Volkamer R., Jimenez J. L., San Martini F., Dzepina K., Zhang Q., Salcedo D., Molina L. T., Worsnop D. R., Molina M. J. Antropogen hava çirklənməsindən ikincili üzvi aerozol əmələ gəlməsi: Sürətli və gözləniləndən daha yüksək // Geofizika Tədqiqat Məktubları. — 2006. — Cild. 33. — P. L17811. — doi: 10.1029/2006GL026899.
  10. Steffen W. et al. Antroposen: Qlobal dəyişiklikdən planetar idarəçiliyə // Ambio. — 2011. — Cild. 40. — S. 739–761. — doi:10.1007/s13280–011–0185-x.
  11. Wang G. et al. London dumanından Çin dumanına qədər davamlı sulfat formalaşması // Milli Elmlər Akademiyasının materialları. — 2016. — Cild. 113. — S. 13630–13635. — doi:10.1073/pnas.1616540113.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  2. ↑ 1 2 Mario Molina // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 Mario José Molina // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
  4. ↑ 1 2 https://centromariomolina.org/wp-content/uploads/2020/10/Comunicado-de-prensa-CMM-7oct-2020.pdf. 2020.
  5. ↑ 1 2 3 4 Deutsche Nationalbibliothek Record #1029801800 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  6. ↑ Muere Mario Molina, ganador del Premio Nobel 1995.
  7. ↑ Mario J. Molina Архивная копия от 6 октября 2018 на Wayback Machine (англ.)
  8. ↑ Mario José Molina Архивная копия от 27 октября 2018 на Wayback Machine (англ.)
  9. ↑ Mario Molina and FS Rowland. Stratospheric Sink for Chlorofluoromethanes: Chlorine Atom-Catalysed Destruction of Ozone 810–2. Nature 249 (28 июня 1974). doi:10.1038/249810a0.
  10. ↑ 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs. Дата обращения: 30 июня 2016. Архивировано 29 июня 2016 года.
  11. ↑ Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs). Дата обращения: 30 июня 2016. Архивировано 7 июля 2016 года.
  12. ↑ Список нобелевских лауреатов, подписавших письмо. Дата обращения: 30 июня 2016. Архивировано 2 сентября 2017 года.
  13. ↑ [[[:ru:Молина, Марио]] "Arxivlənmiş surət"] (#bad_url). 2023-12-03 tarixində Марио%5d%5d arxivləşdirilib (#bad_url). İstifadə tarixi: 2024-02-19.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]