Maks Plank

Maks Karl Ernst Plank (alm. Max Karl Ernst Ludwig Planck‎; 23 aprel 1858^[2][3][…], Kil, Holşteyn-Qlükştadt, Almaniya ittifaqı^[6] – 4 oktyabr 1947^[2][3][…], Göttingen, İşğal Almaniyası^[6]) — görkəmli alman fiziki, Fizika üzrə Nobel mükafatı laureatı (1918).

Maks Plank
ing. Max Karl Ernst Ludwig Planck
Doğum adı	Max Karl Ernst Ludwig Planck
Doğum tarixi	23 aprel 1858(1858-04-23)[2][3][…]
Doğum yeri	Kil, Holşteyn-Qlükştadt, Almaniya ittifaqı[6]
Vəfat tarixi	4 oktyabr 1947(1947-10-04)[2][3][…] (89 yaşında)
Vəfat yeri	Göttingen, Aşağı Saksoniya, Bizoniya[d], İşğal Almaniyası, Almaniya Federativ Respublikası[6]
Vəfat səbəbi	ürək tutması
Elm sahələri	nəzəri fizika, fizika, termodinamika[1], fəlsəfə[1]
İş yerləri	Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti (1880–1885), Kil Universiteti (1885–1889), Humboldt adına Berlin Universiteti
Təhsili	Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti (1874–), Humboldt adına Berlin Universiteti
Tanınmış yetirmələri	Maks Abraham, Valter Bote, Maks fon Laue
Üzvlüyü	Almaniya Fizika Cəmiyyəti[d], Prussiya Elmlər Akademiyası[d], Kayzer Uilhelm Cəmiyyəti[d], Dei Linçei Akademiyası, London Kral Cəmiyyəti, Bavariya Elmlər Akademiyası[d], Niderland Kral İncəsənət və Elmlər Akademiyası[d], Macarıstan Elmlər Akademiyası, Papa Elmlər Akademiyası[4], Peterburq Elmlər Akademiyası, SSRİ Elmlər Akademiyası, İsveç Kral Elmlər Akademiyası, Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyası, Rusiya Elmlər Akademiyası, Leopoldin Alman Milli Elmlər Akademiyası, Amerika Fəlsəfə Cəmiyyəti[d][5], ABŞ Milli Elmlər Akademiyası (1926–)
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kvant nəzəriyyəsinin banisi kimi XX əsrin əvvəllərindən fizika elminin inkişafı istiqamətini müəyyənləşdirmişdir.

Maks Plank övladlarının tərbiyə və fərdi inkişafına həddindən artıq diqqət göstərən prusiyyalı alim və hüqüqşünaslar ailəsində dünyaya gəlmişdir. Münhendə gimnaziyada oxuduğu illərdə bir çox fənnlərdə qeyri-adi istedad və yüksək əməksevərlik nümayiş etdirir. Fizik olmaq qərarına gəlməsi də bu səbəbdən asan olmamışdır. Plankı fəlsəfə və musiqi də maraqlandırıdı. Fizikanı isə Berlin və Münhendə oxumuşdur.

Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi
Nisbilik prinsipi Nisbilik nəzəriyyəsi
Əsasları Ətalət hesablama sistemi İşıq sürəti Maksvell tənlikləri Lorens çevrilmələri
Nəticələri Zaman genişlənməsi Uzunluq qısalması Relativistik kütlə Kütlə-enerji ekvivalentliyi Sinxronluğun nisbiliyi Relativistik Doppler effekti Tomas presessiyası Relativistik disk Belin kosmik gəmisi paradoksu Ehrenfest paradoksu
Fəza-zaman Minkovski fəzası Faza-zaman diaqramı Dünya xətti İşıq konusu
Dinamika Məxsusi zaman Məxsusi kütlə 4-impuls
Tarixi Prekursorları Qaliley invariantlığı Qaliley çevrilməsi Efir nəzəriyyələri
Şəxslər Eynşteyn Sommerfeld Maykelson Morli Fitzqerald Herqlos Lorens Puankare Minkovski Fizo Abraham Born Plank fon Laue Erenfest Tolman Dirak
b m r

Dissertasiyasını müdafiə etdikdən sonra 1885-ci ildən 1889-cu ilə qədər Kildə, 1889–1926-cı illər aralığında isə Berlində dərs demişdir. 1930-cu ildən 1937-ci ilə qədər isə Kayzer Vilhelm adına fizika cəmiyyətinə (hal-hazırda isə alimin öz adını daşıyır) rəhbərlik etmişdir. Plank tətdiqatlarını əsasən termodinamika məsələlərinə həsr etmişdir. Alimə məşhurluğu isə "mütləq qara cisim"lərin spektrini izah etməsi gətirmişdir. Bu anlayış adı altında şüalanması yalnız temperatur və görünən səthi sahəsindən asılı olan cismilər başa düşülür. O dövr əsası Nyuton və Leybnits tərəfindən qoyulmuş dünyanın əsas fiziki mənzərəsni təşkil edən bütün növ proseslərin kəsilməzliyi təsəvvürünə zidd olaraq Plank şüalanmanın kvant təbiətini irəli sürür. Bu nəzəriyyəyə görə şüalanma hər birinin enerjisi

${\displaystyle E=h\cdot \nu }$ – bərabər olan kvantlarla ayrılır və udulur:

Burada ${\displaystyle \nu }$ – şülanma tezliyi (Hs), ${\displaystyle h}$ – Plank sabitidir.

${\displaystyle h=6,625\,\times \,10^{-34}\,{\rm {{J\,}.}}}$

Nəticədə T temperaturuna qədər qızdırılmış qara cisimin şüalanması Plank paylanması ilə təsvir edilir:

${\displaystyle I(\nu )\,\mathrm {d} \nu \,\mathrm {d} \Omega ={\frac {2h\nu ^{3}}{c^{2}}}{\frac {1}{e^{\left({\frac {h\nu }{kT}}\right)}-1}}\mathrm {d} \nu \,\mathrm {d} \Omega }$,

Burada I(v) – vahid zamanda vahid sahədən ${\displaystyle \mathrm {d} \Omega }$; bucağı altında v və v+dv tezliklər diapazonunda ayrılan şülanam enerjisidir, c- işıq sürəti, k- Boltsman sabitidir. Plankın müasir fizikaya verdiyi töhfələr kvant nəzəriyyəsi və adını daşıyan sabitlə tükənmir. A. Eynşteynin 1905-ci ildə nəşr etdirdiyi xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi Plankda böyük təəssürat doğurur. Plankın yeni nəzəriyyəyə verdiyi yekdil dəstək Eynşteyn nəzəriyyəsinin elmi dairələrdə qəbuluna böyük təsir göstərir. Alimin digər nailiyytəlrinə gəldikdə, hissəciklərin kiçik təsadüfi impulslarda hərəkətini təsvir edən Fokker-Plank tənliyinin həlli misal göstərilə bilər. Maks Plank 1918-ci ildə kvant fizikasının inkişafında göstəridiyi xidmətlərinə görə Nobel mükafatına layiq görülür.

İkinci dünya müharibəsi illərində Plank Hitleri yəhudiləri qırmaqdan çəkindirməyə çalışır. Oğlu Ervin isə Hitlerə qarşı sui-qəsddə ittiham olunaraq edam olunur. Plank 1947-ci ilin 4 oktyabr tarixində vəfat edir.

• Plank sabiti

• " Görkəmli fiziklər → Maks Plank "