Neyrobiologiya

Santyaqo Ramon-i-Kahal (1899) tərəfindən göyərçin serebellumunda bir neyronun təsviri

Neyrobiologiya — sinir sisteminin quruluşunu, işini, inkişafını, genetikasını, biokimyasını, fiziologiyasını və patologiyasını araşdıran bir elm. Davranışın öyrənilməsi eyni zamanda nevrologiyanın bir qoludur.

İnsan beyninin öyrənilməsi fənlərarası bir elmdir və molekulyardan hüceyrə səviyyəsinə (fərdi neyronlar), nisbətən kiçik neyron birləşmələri səviyyəsindən beyin qabığı və ya böyük sistemlər səviyyəsinə qədər bir çox tədqiqat səviyyəsini əhatə edir. beyincik və ən yüksək səviyyədə - bütövlükdə sinir sisteminin səviyyəsi.

İnsanlar tez-tez nevrologları psixoloqlarla qarışdırırlar[1]. Neyrobiologiya, eyni zamanda, insan beynindəki fizioloji proseslərin gedişatının xüsusiyyətlərini və daha yüksək sinir fəaliyyətində yaratdığı dəyişiklikləri araşdıran neyrofiziologiya ilə əlaqələndirilir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qreyin Anatomiyası (1918) kitabından hippokampusun digər neyroanatomik xüsusiyyətlər arasında təsvir olunan insan beyninin yanal görünüşünü göstərən illüstrasiya

Sinir sisteminin ilk tədqiqatı qədim Misirə gedib çıxır. Trepanation, baş ağrısı və zehni xəstəlikləri müalicə etmək, kəllə təzyiqini azaltmaq üçün kəllədə bir çuxur qazma və ya qırmaq üçün cərrahi bir tətbiq ilk dəfə Neolit ​​dövründə qeyd edildi. Eramızdan əvvəl 1700-cü ilə aid əlyazmalar misirlilərin beyin zədələnməsinin əlamətləri barədə bir az məlumat sahibi olduqlarını göstərir[2].

O vaxt beyinə "kəllə dolması" deyilirdi. Misirdə, yaxın Misir Krallığından başlayaraq, mumiyalaşdırma üçün hazırlıq məqsədi ilə beyin mütəmadi olaraq çıxarıldı. O zaman ürəyin kəşfiyyatın yerləşdiyi yerə inanıldı. Herodotun dediyinə görə, mumiyalaşmanın ilk addımı "əyri bir dəmir parçası götürmək və onunla birlikdə beyni burun deliklərindən çıxarmaq və bununla da hissəsindən qurtulmaq idi. Kəllə də qalan hissələrdən təmizlənmişdi" müxtəlif tentürlərlə yaxalamaqla.[3]"

Ürəyin şüur ​​mənbəyi olduğu düşüncəsi həkim Hippokratın gəlişinə qədər meydan bilinmədi. O, beynin yaxınlığında başda yerləşən ixtisaslaşmış orqanların (məsələn, gözlər, qulaqlar, dil) əksəriyyəti kimi hisslə əlaqəli deyil, həm də zəkanın yerləşdiyi yer olduğuna inanırdı. Platon eyni zamanda beynin ruhun rasional hissəsinin oturacağı olduğunu irəli sürdü [4]. Aristotel isə yerin zəkanın mərkəzi olduğuna və beynin ürəkdən yayılan istilik miqdarını tənzimlədiyinə inanırdı[5]. Hippokratın davamçısı və qladiatorların həkimi olan həkim Qalen, xəstələrinin beyinlərini zədələdikləri zaman zehni qabiliyyətlərini itirdiyini görənə qədər bu fikrin doğru olduğuna inanılırdı. Orta əsr müsəlman dünyasında fəal olan Əbülqasım əz-Zəhravi, İbn Rüşd, İbn Sina, Əbu Mərvan ibn Zühr və Maymonid beyinlə əlaqəli bir sıra tibbi problemləri təsvir etdilər. Avropada renessans dövründə Andreas Vezaliy (1514-1564), Rene Dekart (1596-1650) və Tomas Uillis (1621-1675) da neyrobiologiyanın inkişafına kömək etdilər.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Фрит К. Мозг и душа. Как нервная деятельность формирует наш внутренний мир Arxivləşdirilib 2014-10-07 at the Wayback Machine. Пер. с англ. — М.: Corpus, 2012. C. 17.
  2. ↑ Mohamed W. "The Edwin Smith Surgical Papyrus: Neuroscience in Ancient Egypt". IBRO History of Neuroscience. 2008. 2014-07-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-07-06.
  3. ↑ Herodotus. The Histories: Book II (Euterpe).
  4. ↑ Plato. Timaeus.
  5. ↑ Finger, Stanley. Origins of Neuroscience: A History of Explorations into Brain Function (3rd). New York: Oxford University Press. 2001. 3–17. ISBN 0-19-514694-8.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Шеперд Г. Нейробиология. В двух томах. Пер. с англ. — М.: Мир, 1987.
  • Фрит К. Мозг и душа. Пер. с англ. — М.: Corpus, 2012.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]