Nikos Pulanzas

Nikos Pulanzas (yun. Νίκος Πουλαντζάς, ing. Nicos Poulantzas, 21 sentyabr 1936^[1], Afina^[1] – 3 oktyabr 1979^[1], XIII arondisman^[1]) — yunan-fransız marksist sosioloq və politoloq.

O, Lui Altüsserlə yanaşı, öz baxış sistemində ortodoksal leninizmi qramşizm və avrokommunizmi birləşdirən strukturalist marksizmin əsas nümayəndələrindən biridir. Məqalələrini fransız dilində yazmışdır. İspaniya, Portuqaliya və Yunanıstanda dövlət, sosial siniflər, faşizm və diktatura rejimlərinin süqutu ilə bağlı araşdırmaları ilə məşhurdur. O, qaradərili polkovniklərin yunan xuntasına qarşı mübarizədə iştirak edib (1967-1974), Yunanıstan Kommunist Partiyasının Stalin əleyhinə qanadının üzvü olub, onun ideyaları onun davamçılarına — Sinaspizmos və Siriza partiyalarına təsir edib.

Pulanzas varlı bir ailədə anadan olub. O, Afina Universitetində hüquq təhsili alıb, sonra Fransaya köçüb və burada hüquq fəlsəfəsi üzrə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib. Pulanzas hələ Yunanıstanda olarkən Kommunist Partiyasının siyasi cəbhəsi olan və vətəndaş müharibəsindən sonra fəaliyyəti qadağan edilmiş Birləşmiş Demokratik Sol Partiyasına qoşuldu. Fransada o, Jan-Pol Sartr və Simone de Bovuarın ekzistensial marksizmi ilə maraqlandı və onların “Les Temps Modernes” jurnalı üçün məqalə yazmışdır^[2].

1964-cü ildə bu jurnalda onun qeydlərindən biri Lui Altusserin (1918-1990) diqqətini çəkdi və 1960-cı illərin ortalarından etibarən Pulanzas “Altüsser dairəsi”nə (Etyen Balibar, Reji Debre, Pyer Maşere, Jak Ransyer) yaxınlaşmağa başladı. 1968-ci ildə ona geniş şöhrət qazandıran və dünyanın bir çox dillərinə tərcümə olunan “Kapitalist dövlətinin siyasi hakimiyyəti və sosial təbəqələri” kitabını nəşr etdirdi. Qeyd edək ki, Pulanzas öz işi ilə siyasətin təhlilinə strukturist yanaşmanın inkişafına töhfə verib.

1968-ci ildən vəfatına qədər Pulanzas Paris VIII Universitetində sosiologiyadan dərs deyib. O, fransız yazıçısı Ann Leklerlə evli olub və bir qızı var.

1969-cu ildə Britaniyanın “New Left Review” jurnalı Pulanzasın ingilis marksisti Ralf Milibendin “Kapitalist Cəmiyyətdə Dövlət” əsərinə tənqidi rəyini dərc etdi. Bu baxış "Milibend-Pulanzas müzakirəsi"nin^[3] birinci mərhələsi idi. Müzakirə sinfi hakimiyyətin mexanizmi kimi dövlət məsələsi ətrafında gedirdi: Milibend bunu dövlət strukturlarında rəhbər vəzifələr tutan insanların sinfi mənşəyinin və mənsubiyyətinin nəticəsi hesab edirdi; Pulanzas hesab edirdi ki, bu, dövlətin strukturundan və funksiyalarından irəli gəlir.

Pulanzasın bu mövzuda ən mühüm əsəri “Kapitalist dövlətinin siyasi hakimiyyəti və sosial sinifləri” (1968) kitabıdır. Məhz bu kitabda o, nəzəriyyədəki yeniliklərindən birini, “hakimiyyətin həyata keçirilməsinin yeri və mərkəzi olan, lakin özü heç bir gücə malik olmayan” “dövlətin nisbi muxtariyyəti” konsepsiyasını inkişaf etdirdi. Pulanzasın fikrincə, kapitalist dövləti kapitalist dövlət kimi dəqiq fəaliyyət göstərmək üçün ayrı-ayrı kapitalistlərin maraqlarına zidd, lakin onların ümumi sinfi maraqlarını müdafiə etməlidir: dövlət fərdin maraq və tələblərindən kapitalistlər “nisbi muxtariyyət” saxlamalıdır. Bu həm də o deməkdir ki, dövlət marksizmdən olan doqmatistlərin etdiyi kimi yalnız iqtisadi münasibətləri və maraqları əks etdirməyə yönəldilə bilməz. Pulanzas iddia edirdi ki, kapitalistlər iqtisadi fəaliyyətin iştirakçıları kimi bir-birləri ilə rəqabətə meyllidirlər və dövlət kapitalist sinfinin müxtəlif fraksiyalarının, eləcə də digər hakim siniflərin uzunmüddətli strategiya və uzunmüddətli ittifaqlara girmək üçün hazırlaya biləcəyi bir növ platforma rolunu oynayır. Eyni zamanda, dövlət fəhlə sinfini ayrı-ayrı fərdlərə (vətəndaşlara) parçalayaraq, fəhlə sinfinin üzvlərini bir-birindən təcrid edərək təşkilatsızlaşdırır.

Onun son kitabı olan “Dövlət, Güc, Sosializm” (1978) marksizmə və strukturalizmə yaxın olan digər nəzəriyyəçilərin, xüsusən Mişel Fuko və Jil Delöz konstruksiyalarının tənqidini ehtiva edirdi. Xüsusilə, Pulanzas dövlətin sosial münasibət kimi tərifini təklif etdi və onun nisbi muxtariyyət məsələsinin sinfi mübarizənin funksiyası olduğunu bildirdi. Dövlət sinfi mübarizənin mərkəzində olduğu üçün daim hərəkətdədir. Heç bir sinfin dövlət üzərində tam hakimiyyəti yoxdur, lakin dövlət həmişə hakim sinfin maraqlarına üstünlük verir. Deməli, onun nisbi muxtariyyət dərəcəsi daim dəyişir və siyasi mübarizənin məzmunu və intensivliyi ilə müəyyən edilir.

Siyasi baxımdan, Pulanzasın Yunanıstan Kommunist Partiyası (daxili) üçün təklif etdiyi məqsədi, reformist sosial-demokratiya üçün də xarakterik olan bürokratikləşmə, yerli təşəbbüslərin yatırılması və etatizmin qarşısını ala bilən demokratik və inqilabi sosializmin birləşməsidir.

• Peter Bratsis, «Nicos Poulantzas and the Ontological Status of the State in Marxist Theory», in Journal Of The Hellenic Diaspora, Vol. 25, No. 1-2, February 1999, pp. 155–176.
• Jane Caplan, «Theories of Fascism: Nicos Poulantzas as Historian», in History Workshop, No. 3, Spring 1977, pp. 83–100.
• Stuart Hall, «Nicos Poulantzas: State, Power, Socialism», in New Left Review, I/119, January-February 1980, pp. 60–69.
• Bob Jessop, «On the Originality, Legacy, and Actuality of Nicos Poulantzas», in Studies In Political Economy, No. 34, Spring 1991, pp. 75–107.
• Bob Jessop, Nicos Poulantzas: Marxist Theory and Political Strategy, London: Macmillan, 1985.
• Peter Kennedy. «Marxism and the Relative Autonomy of the Capitalist State», in Critique: Journal of Socialist Theory, Vol. 34, Issue 2, 2006, pp. 179–196.
• Ellen Meiksins Wood, The Retreat from Class, London—New York: Verso, 1986, pp. 25–46 (The Forerunner: Nicos Poulantzas).

• Poulantzas lesen  (alm.)